Τουριστική στρατηγική για το νέο έτος: «More of the same ή The same for more?»

Rodiaki NewsRoom

Toυ Χρήστου Πετρέα

Τις τελευταίες εβδομάδες είχαμε αρκετές ευκαιρίες που έγιναν αναφορές στις τουριστικές δραστηριότητες και προοπτικές, και απολογιστικά για το 2016 και προγραμματικά για το 2017. Αυτό είναι σύνηθες στο τέλος του έτους, και ενώ έχει ουσιαστικά ήδη αρχίσει η προετοιμασία για την νέα τουριστική περίοδο.

Η Κυβέρνηση, για μία ακόμη φορά αναφέρθηκε απολογιστικά για την σημαντική αύξηση των αφίξεων, δικαιολόγησε μερικώς τα μειωμένα έσοδα, περιέγραψε τις δράσεις που πραγματοποιήθηκαν, και επεσήμανε τις κύριες στρατηγικές κατευθύνσεις και τα κύρια εργαλεία-τεχνικές – ποιοτικά όμως - όπως άλλωστε συμβαίνει συνήθως. Εμμέσως, με την ανακοίνωση των τουριστικών εκθέσεων στις οποίες θα συμμετέχει ο ΕΟΤ, διαφαίνεται η αξιολόγηση ορισμένων δυνητικών τουριστικών αγορών (ενδεικτικώς προστίθενται Ινδία, Βραζιλία, Ιρλανδία, ενώ αφαιρούνται Ισραήλ, Βέλγιο, Ισπανία), αλλά η αναφορά στις προγραμματιζόμενες δράσεις του 2017, δεν διαφοροποιείται ιδιαίτερα από αυτές παρελθόντων ετών.
… και θα μου πείτε: Αφού έρχονται περισσότεροι τουρίστες, γιατί δεν είσαι ικανοποιημένος;

Ορθό είναι ότι αυξάνονται οι αφίξεις, αλλά φαίνεται ότι μόνο οι αφίξεις ευημερούν. Είναι γνωστό ότι εφέτος διαπιστώθηκε η μείωση των εσόδων (έστω και εάν μετά τις αυξημένες αφίξεις των μηνών Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου περιορίστηκε η μείωση γύρω στο 4%), όπως και μείωση της μέσης διάρκειας διαμονής (ο Πρόεδρος του ΣΕΤΕ πρόσφατη συνέντευξη τύπου αναφέρθηκε σε μέση διαμονή 7, έναντι 10 παλαιότερα, αν και την δικαιολόγησε λόγω αύξησης των city breaks, που όμως είναι ακόμη πολύ μικρό ποσοστό στην Ελλάδα για να επηρεάζουν τόσο πολύ – πριν μερικές όμως μέρες τα στοιχεία της ΕΛΣΑΤ δείχνουν ότι στο 9 μηνο Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου η μέση διαμονή ανά άτομο στα ξενοδοχεία και κάμπινγκ ήταν μόνο 4,4 διανυκτερεύσεις, με διαφορά ότι η μέση διαμονή των αλλοδαπών τουριστών ήταν 5,2 διανυκτερεύσεις, ενώ των Ελλήνων 2,5 διανυκτερεύσεις), και είναι γνωστό ότι η κατά κεφαλήν δαπάνη μειώνεται χρόνο με τον χρόνο (περισσότερο όμως στην Ελλάδα από ότι διεθνώς, (έστω και αν λίγο ανέκαμψε το δίμηνο Σεπτεμβρίου - Οκτωβρίου).

Τα προβλήματα αλλά και οι διαρθρωτικές ανάγκες του Ελληνικού τουρισμού είναι γνωστά και τα ίδια επί πολλά χρόνια: έχουμε μεγάλη εποχικότητα, δεν έχουμε επαρκώς (ή και καθόλου) αναπτύξει ειδικές – εναλλακτικές μορφές τουρισμού, έχουμε υπερ-συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας και χρειαζόμαστε βελτίωση - αναβάθμιση υποδομών και ποιοτικότερες υπηρεσίες.

Τα σημαντικά οφέλη από τον τουριστικό κλάδο, η συνεισφορά στην οικονομία και στο ΑΕΠ και στην απασχόληση, για να διαχέονται και στην κοινωνία, απαιτούν υγιείς επιχειρηματικές δράσεις σε υγιές επιχειρηματικό περιβάλλον, και σήμερα το επιχειρηματικό περιβάλλον είναι δύσκολο και η κυβερνητική στρατηγική για τον τουρισμό πρέπει να υποστηρίζει και την δραστηριότητα των τουριστικών επιχειρήσεων. Σχετικά στοιχεία έχουν αναφερθεί και από τους επαγγελματίες και τους συλλογικούς φορείς.

Οι Ελληνικοί τουριστικοί προορισμοί μπορούν να κατανεμηθούν με δύο κριτήρια, το πρώτο «έντασης τουριστικής δραστηριότητας» (Αθήνα, Σαντορίνη, Κρήτη, Χαλκιδική, Ρόδος, Κέρκυρα, και άλλοι) και το δεύτερο «χαρακτηριστικών τουριστικού ενδιαφέροντος» (φυσικών, γεωμορφολογικών, πολιτιστικών, αθλητικών, και άλλα). Το πρώτο δείχνει τις περιοχές που έχουν διεθνώς μεγάλη τουριστική αναγνωρισιμότητα (είναι και επισήμανση του ΣΕΤΕ που χαρακτηρίζει τις περιοχές αυτές ως «υψηλότερης ταχύτητας» που προωθούν και διαχειρίζονται ένα επώνυμο «branded» προϊόν), και κατ’ επέκταση και συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό της τουριστικής κίνησης.

Το δεύτερο κριτήριο είναι κατά τη γνώμη μας πιο «αναπτυξιακό», γιατί δείχνει άμεσα ή και έμμεσα, τις τουριστικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν για προσέλκυση ποιοτικά καλύτερων τουριστών, σε συνδυασμό με τις πολιτικές γεωγραφικής διάχυσης της τουριστικής δραστηριότητας (και μάλιστα σε περιοχές που κατά τον ΣΕΤΕ αποτελούν τους προορισμούς «χαμηλής ταχύτητας») και δημιουργίας των προϋποθέσεων 12-μηνου τουρισμού.

Οι προορισμοί «έντασης τουριστικής δραστηριότητας» κυρίως αντλούν την τουριστική τους πελατεία από τις ομάδες του τουρισμού των 3-S (sun-sea-sand) του παραθεριστικού και θερινού κυρίως τουρισμού, βεβαίως, προβάλλοντας και εκμεταλλευόμενοι και συγκεκριμένα τουριστικού ενδιαφέροντος χαρακτηριστικά (φυσικά τοπία και πόρους, πολιτιστικά, αξιοθέατα, εκδηλώσεις, κλπ.).

Οι προορισμοί «χαρακτηριστικών τουριστικού ενδιαφέροντος», εάν αφαιρέσουμε τον ήλιο-θάλασσα-παραλία, εκμεταλλεύονται το ενδιαφέρον στοχευμένων τμημάτων τουριστικής αγοράς για ειδικά χαρακτηριστικά, όπως συνθήκες για συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής, μοναδικά φυσικά αξιοθέατα (όπως το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου, το Ηφαίστειο στη Νίσυρο, τα διευθετημένα επισκέψιμα ή φυσικά σπήλαια, τα προσκυνήματα και θρησκευτικά μνημεία, τις ιαματικές πηγές, και άλλα χαρακτηριστικά). Πολλοί προορισμοί βεβαίως (κυρίως οι «υψηλής ταχύτητας») αξιοποιούν στην στρατηγική ανάδειξής τους, ένα συνδυασμό στοιχείων ελκυστικότητας προσφέροντας στους ενδιαφερόμενους τα «χαρακτηριστικά» μαζί ή συμπληρωματικά στο τρίπτυχο «ήλιος-θάλασσα-παραλία».

Στο πρόσφατο Συνέδριο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων - ΣΕΤΕ παρουσιάστηκε και η «Στρατηγική Τουριστικής Ανάπτυξης στο 2021», όπου επισημάνθηκε ότι στην περίοδο 2009-2015 είχαμε 58% αύξηση αφίξεων αλλά μόνο 35% αύξηση εσόδων. Στην στόχευση που περιλάμβανε και οικονομική εξέταση της τουριστικής δραστηριότητας, επισημάνθηκε ότι η ετήσια αύξηση της δραστηριότητας στις αφίξεις θα μειώνεται σταδιακά, ώστε το 2021 θα αντιστοιχεί στα επίπεδα του 4% που εκτιμά ήδη ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού.

Ο ΣΕΤΕ προβλέπει σημαντική συνεισφορά στις αφίξεις στις ομάδες τουρισμού 3-S τόσο στην υψηλή, που την προσδιορίζει ως «high-end 3-S» όσο και στην απλή, που σημαίνει αύξηση του τουρισμού all inclusive, που αποτελεί και το μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνικού τουρισμού. Όμως προβλέπει αύξηση κατά περίπου 40% στα έσοδα από την ομάδα high-end 3 S, που συνολικά δυστυχώς υποδηλώνει την παραμονή της Ελλάδας σε εξάρτηση από τον τουρισμό ήλιου-θάλασσας-παραλίας, που εκτιμά ότι θα αποτελεί το 40% του συνόλου, ενώ προβλέπει χαμηλά διψήφια και μονοψήφια ποσοστά συμμετοχής από τις άλλες τουριστικές δραστηριότητες, όπως συνέδρια, city breaks, πολιτιστικό και θαλάσσιο τουρισμό.

Η «στρατηγική ΣΕΤΕ» επικεντρώνεται, δυστυχώς ορθώς, στο να εκμεταλλευτούμε την εικόνα που έχουμε σήμερα διεθνώς και να κάνουμε βελτιώσεις για την υποστήριξη των ήδη γνωστών και «επιτυχημένων» πρακτικών. Δεν μπορώ να διαφωνήσω, γιατί είναι μία «τεσταρισμένη» προσέγγιση, αλλά είναι προσέγγιση που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο το περιβάλλον στις - ήδη πυκνής δραστηριότητας - τουριστικές περιοχές, ενώ έμμεσα στερεί από λιγότερο γνωστές τουριστικά περιοχές, την δυνατότητα να δρέψουν και αυτές οφέλη του τουρισμού – τα οικονομικά και εργασιακά, που αναφέρονται στη «στρατηγική ΣΕΤΕ».

Αν χρησιμοποιήσουμε τα Δωδεκάνησα ως παράδειγμα, θα αυξήσουμε την τουριστική κίνηση στην Ρόδο και στην Κώ, και λιγότερο στην Κάρπαθο, αλλά θα παραγκωνίσουμε αφενός την Σύμη, την Κάλυμνο, την Νίσυρο, την Πάτμο, νησιά πού όμως έχουν κάποιο επίπεδο αναγνωρισιμότητας, αλλά αφετέρου, ακόμη περισσότερο θα παραγκωνίσουμε την Αστυπάλαια, την Τήλο, την Λέρο, τη Κάσο, και άλλα μικρότερα νησιά. Και ενώ θα δεχθώ ότι οι τουριστικές υποδομές στα μικρότερα νησιά είναι λιγότερες, δεν σημαίνει ότι είναι υποχρεωτικά και κατώτερες, και δεν θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τον high-end τουρίστα των 3-S (πρωτεύον στοχευόμενο τμήμα αγοράς στην στρατηγική του ΣΕΤΕ), δεδομένου ότι προσφέρουν άφθαρτο περιβάλλον, ησυχία, επαφή με την τοπική κοινωνία και παράδοση, κλπ., που δεν έχουν μεν χάσει, αλλά πάντως είναι σαφώς πιο μειωμένα στα «κοσμοπολίτικα» νησιά.

Η στρατηγική που περιέγραψε η Κα. Υπουργός Τουρισμού ανέφερε σειρά τεχνικών προβολής (μάρκετινγκ), μεταξύ των οποίων οι συμμετοχές σε τουριστικές εκθέσεις, οι συναντήσεις B2B, τα ταξίδια εξοικείωσης (fam trips) και η διαδικτυακή προβολή, ενώ είναι ενθαρρυντική η αναφορά για την αναβάθμιση του Τμήματος των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στο Υπουργείο για την οργάνωση και ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού, με βασικούς άξονες τον πολιτιστικό τουρισμό, τον θρησκευτικό- προσκυνηματικό, τον ιατρικό και ιαματικό, τον συνεδριακό, τον θαλάσσιο τουρισμό (κρουζιέρες και γιώτινγκ) τον τουρισμό υπαίθρου και τη γαστρονομία, και τον αθλητικό- προπονητικό τουρισμό. Μένει να εφαρμοστούν κατάλληλες τεχνικές, εξειδικευμένες και στοχευμένες στις δραστηριότητες αυτές.

Δεν διαφωνούμε στην επιλογή των στόχων, ούτε των τεχνικών, άλλωστε είναι διεθνώς αποδεκτές, και επιβεβαιώνονται με τα διεθνή στατιστικά δεδομένα. Θωρούμε όμως ότι πρέπει η εφαρμογή τους να είναι πιο εξειδικευμένη για να αναδειχθεί η Ελλάδα και ως «προορισμός ειδικών – εναλλακτικών μορφών» και όχι μόνο παραθεριστικός προορισμός του ήλιου και παραλίας - των 3-S (sun-sea-sand).

Παραδείγματος χάριν, τα fam trips πρέπει να κατανεμηθούν σε γενικού τουριστικού αντικειμένου και εξειδικευμένων τουριστικών προϊόντων (π.χ. για ιαματικό τουρισμό, για καταδυτικό τουρισμό, κ.α.) σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες γεωγραφικές περιοχές. Το ίδιο πρέπει να προσαρμοστεί και η επιλογή των – κατανοητά λιγότερων, λόγω οικονομικής στενότητας - συμμετοχών σε εκθέσεις.

Η αναφερόμενη προσέγγιση προβολής από τον ΕΟΤ, παρόμοια, στοχεύει και συνδυάζεται κυρίως (δικαιολογημένα γιατί έχει μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα) στην διαδικτυακή προβολή (ψηφιακά εργαλεία διαδικτύου, συμμετοχή σε ταξιδιωτικές πλατφόρμες, διαδραστικές πληροφορίες, κ.α.), αλλά δυστυχώς μέχρι σήμερα είναι χαμηλή η έμφαση και υποστήριξη της ανάπτυξης αρκετών «ειδικών – εναλλακτικών μορφών» τουρισμού, που, κατά διεθνείς μελέτες και εκτιμήσεις, όχι μόνο εμφανίζουν αυξανόμενη ζήτηση, αλλά και είναι υψηλότερης κατά κεφαλήν δαπάνης.

Πάλι για να χρησιμοποιήσω τα Δωδεκάνησα ως παράδειγμα, θα ανέφερα αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής, όπως καταδύσεις, ιστιοπλοΐα, skydiving, την υποστήριξη του γιώτινγκ στο κατ’ εξοχήν μοναδικό «πολυνησιακό σύμπλεγμα του Αιγαίου», και άλλα, για τα οποία οι εξειδικευμένες ενέργειες προβολής είναι ελάχιστες.
Ενδεικτικά, σχεδόν όλα τα Δωδεκάνησα έχουν δυνατότητες και προοπτική για τουρισμό καταδύσεων που και «περισσότερα χρήματα» αφήνει και δεν είναι έντονα εποχιακός.

Όμως οι προσπάθειες της Καλύμνου, από αρκετά χρόνια για «καταδυτικό πάρκο» δεν έχουν καρποφορήσει, σημαντικά ναυάγια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα μπορούσαν να δώσουν δουλειά σε «υποβρύχια επισκεψιμότητα» στην Λέρο, ενώ στην εξειδικευμένη Έκθεση θαλάσσιων σπόρ «BOOT» στο Dusseldof της Γερμανίας, σε προηγούμενα χρόνια, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είχε συμμετάσχει με Περίπτερο και είχε εκδηλωθεί ενδιαφέρον για καταδυτικό τουρισμό από Γερμανούς.

Είναι άκρως ενθαρρυντική η αναφορά της Υπουργού ότι το Υπουργείο συμμετέχει σε Ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την δημιουργία «δικτύου καταδυτικών πάρκων», αλλά επισημαίνουμε ότι τέτοιες εξαγγελίες ακούγονται από το 2005, όταν με τη σχετική νομοθεσία απελευθερώθηκαν οι καταδυτικές περιοχές.

Κλείνοντας, επιβεβαιώνουμε ότι κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο τουρισμός είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της εθνικής μας οικονομίας, φέρνει άμεσα έσοδα, θέσεις εργασίας και έχει μετρήσιμα αποτελέσματα.

Όμως θα ήταν χρήσιμο να μετράμε και τί καλύτερα ή περισσότερα θα μπορούσαμε να κερδίσουμε, εάν αξιοποιήσουμε ενέργειες για την συμπληρωματικότητα των δράσεων σε επίπεδο κυβερνητικό, περιφερειακό, τοπικό και για να αποφύγουμε την απώλεια ή μερική μόνο εκμετάλλευση των πόρων που διατίθενται, όταν δεν υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση και καταλήγουν γειτονικοί προορισμοί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, αντί να συνεργάζονται για κοινά οφέλη.

Αντίστοιχα είναι επίσης σημαντικό οι κυβερνητικές δράσεις να είναι εκ των προτέρων γνωστές στον επιχειρηματικό κόσμο, για να πετυχαίνονται και συνέργειες και συνδυαστική αξιοποίηση.
Το Νέον Έτος 2017 έχει θετικές προοπτικές, αλλά έχει και σοβαρότατα προβλήματα, που πρέπει να αντιμετωπιστούν ρεαλιστικά για την αποτελεσματικότητα της τουριστικής στρατηγικής, και για να έχουμε, όπως ανακοινώνεται και ελπίζεται, περισσότερα οφέλη.

Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΕΤΡΕΑΣ επαγγελματικά ασχολείται με θέματα επιχειρηματικής, τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης και μάρκετινγκ, με υπέρ 25-ετή εμπειρία στην Ελλάδα και σε ξένες χώρες (Βαλκάνια, Ευρώπη, ΗΠΑ, Αφρική, Μεσόγειο), σε κυβερνητικούς, αυτοδιοικητικούς, επαγγελματικούς φορείς και επιχειρήσεις. Με πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στις ΗΠΑ, έχει ζήσει και εργαστεί επί 20 χρόνια στο εξωτερικό. Έχει συνεργαστεί στην εκπόνηση περισσότερων από 120 έργων και μελετών, κυρίως σε θέματα στρατηγικού σχεδιασμού και ανάπτυξης, τουρισμού, ειδικών μορφών και ανάπτυξης μικρομεσαίων επιχειρήσεων, σε διάφορες χώρες και έχει ακαδημαϊκή και διδακτική εμπειρία και δραστηριότητα (>25 ακαδημαϊκά εξάμηνα. Διατέλεσε και εργάζεται ως επιστημονικός / τουριστικός / εκπαιδευτικός σύμβουλος σε υπουργεία, φορείς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, δήμους και επιχειρήσεις, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπου εργάστηκε και ως Ανώτερος Εμπειρογνώμων (Senior Expert) και Επικεφαλής (Team Leader) ομάδων Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων σε πολύμηνης διάρκειας έργα τεχνικής βοήθειας (κυρίως περιφερειακής και τουριστικής ανάπτυξης), χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ, σε κυβερνητικούς φορείς στην Ελλάδα και άλλες χώρες (Βαλκάνια, Ανατολική Ευρώπη, Μεσογειακή λεκάνη). Έχει (από το 1990, με συμβουλευτική ιδιότητα), υποστηρίξει τις δραστηριότητες επιχειρηματικής, τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης Ελληνικών Επιμελητηρίων, κυρίως στις νησιώτικες περιοχές. Αρκετό συγγραφικό επιστημονικό και αρθρογραφικό έργο από το 1988, (>200 βιβλία, συγγραφικές συμμετοχές, επιστημονικές εργασίες, άρθρα), τόσο στην Ελληνική όσο και στην Αγγλική γλώσσα, όπου δίνει έμφαση στην τουριστική ανάπτυξη για 12-μηνο τουρισμό, σε διάφορες ειδικές – εναλλακτικές μορφές τουρισμού και στο μάρκετινγκ προορισμών, και είναι συχνά προσκεκλημένος ομιλητής σε συνέδρια και εκδηλώσεις. - Επικοινωνία: c.p.petreas@gmail.com