Χωρικός σχεδιασμός και συνταγματική αναθεώρηση

Rodiaki NewsRoom

Του
Πάνου Βενέρη,
Αρχιτέκτωνα Μηχ. Msc

Αν απαριθμούσα το «αλαλούμ» της Ελληνικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας και της αντίστοιχης πρακτικής, θα μπορούσε να αποτελέσει υλικό για …τρία διδακτορικά!.. Και επειδή θα χρειαζόταν …μισό φαρμακείο χάπια για να συνέλθετε τόσο εσείς όσο και εγώ (παρότι που μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης έχω πάθει πλέον …ανοσία), θα περιοριστώ στα απολύτως απαραίτητα.
Στο Ν.Δ. της 17.7/16.8.1923 «Σύνταξις, έγκρισις και εφαρμογή σχεδίων πόλεων και οικισμών», αρθ. 1 παρ. 1 αναφέρεται ότι: «Πάσα πόλις και κώμη του κράτους δέoν να διαρρυθμίζεται και ν΄αναπτύσσηται βάσει ορισμένου εγκεκριμένου κατά τις διατάξεις του παρόντος Δτος σχεδίου, εξασφαλίζοντας την θεραπείαν των προβλεπομένων αυτής αναγκών κατά τους υπό της υγιεινής, της ασφαλείας, της οικονομίας και της αισθητικής επιβαλλομένους όρους».

Διαπιστώνουμε ότι εδώ και σχεδόν ένα αιώνα, η πρώτη παράγραφος του πρώτου άρθρου του πρώτου πραγματικού πολεοδομικού διατάγματος του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους δηλαδή του ως άνω Ν.Δτος της 17.7/16.8.1923 το οποίο συνετάχθη και τέθηκε σε ισχύ αμέσως μετά τη συνθήκη της Λωζάννης, παραμένει …επίκαιρο αφού για πολύ καιρό ακόμη θα εκφράζει προσδοκία!.. Το άρθρο αυτό όπως και αρκετά άλλα του ιδίου διατάγματος, είναι ακόμη σε ισχύ και αποτελούν σημεία αναφοράς για τα μεταγενέστερα πολεοδομικά διατάγματα.

Είναι γνωστή η προχειρότητα με την οποία γίνονται όλα σχεδόν τα πράγματα στη χώρα μας, γι’ αυτό και όταν μιλάμε για «σχεδιασμό» σε οποιοδήποτε επίπεδο, μας πιάνει κάτι μεταξύ αλλεργίας και δύσπνοιας!.. Γιατί στη χώρα μας, το οξυγόνο της «ανάπτυξης» στον οικιστικό τομέα είναι τα …αυθαίρετα (6 γενιές έχουν δημιουργηθεί μέχρι σήμερα οι οποίες κάποια στιγμή θεωρητικοποιούνται ιδεολογικοκοινωνικοπολιτικά και «ξεπλένονται» άλλοτε αντί πινακίου «κουκιών» και άλλοτε αντί πινακίου ευρώ – ο τελευταίος Νόμος περί «τακτοποίησης» κρατά αισίως 6 χρόνια και πάμε για άλλα τόσα-) αλλά και η «θολούρα» στο θεσμικό καθεστώς έτσι ώστε όποιος έχει το …«μαχαίρι και το πεπόνι» καθώς και τον …«άσσο στο μανίκι», να τα χρησιμοποιεί κατά το δοκούν.

Αν σε όλα αυτά συνυπολογίσει κανείς τις «συναρμοδιότητες», το γεγονός δηλαδή ότι όλοι θέλουν να έχουν λόγο σε όλα, τη γραφειοκρατία, την πολυνομοθεσία (ο περίφημος πλέον Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός – ΓΟΚ- και νυν Νέος Οικοδομικός κανονισμός –ΝΟΚ- είναι ένα νομοθέτημα pass partout 30 σελίδων με τουλάχιστο 3.000 σελίδες ερμηνειών και …παρερμηνειών!..), τις σχέσεις κράτους πολίτη που έχουν τόση «χημεία» όσο αυτή του Φάντη με το ρετσινόλαδο και τόσα άλλα, τότε το μίγμα γίνεται εκρηκτικό!..

Το μείζον πάντως «κακό» ξεκινά από το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμη ξεκαθαρίσει στη χώρα μας την έννοια του «κράτους», δηλαδή τι είναι κράτος και τι δεν είναι!... Έτσι, εμφανίζονται δυο «κράτη». Το ένα το «κανονικό» και το άλλο η Τοπική Αυτοδιοίκηση που όμως χωρίς να είναι κράτος, τρέφεται από αυτό αλλά μέχρις εκεί που δεν θα δυναμώσει τόσο ώστε να γυρίζουν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι!.. Κατά το Ελληνικότερον, «διαίρει και βασίλευε»!...

Έτσι, η Συνταγματική πρόνοια (αρθ. 102) ότι «κρατικές» αρμοδιότητες όπως (όπως π.χ. η χωροταξία και το περιβάλλον) μπορούν να μεταβιβάζονται στην Τ.Α με Νόμο, ουδέποτε εφαρμόστηκε (ή όταν εφαρμόστηκε οι αντίστοιχες αρμοδιότητες μετά από λίγο διάστημα επανήλθαν στην …έδρα τους) με αποτέλεσμα η Τ.Α. να είναι τελείως απογυμνωμένη από το σημαντικότερο αναπτυξιακό «εργαλείο», τον χωρικό σχεδιασμό σε επίπεδο αποφασιστικό – κανονιστικό ασφαλώς.

Και αυτό, διότι το αρθ. 24 του Συντάγματος αναφέρει ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι στη ρυθμιστική αρμοδιότητα του κράτους, γεγονός το οποίο ερμηνεύτηκε δικαστικά, ότι «κράτος» = «κεντρική διοίκηση» ή έστω με το αποκεντρωτικές της δομές και στην Τ.Α. ανήκει μόνο …γνωμοδοτικός ρόλος, δηλαδή η «λάντζα»... Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι, πλειάδα πολεοδομικών μελετών ή άλλων κανονιστικών σχεδίων, να περιφέρονται για χρόνια από Υπουργείο σε Υπουργείο ή άλλες δομές της Διοίκησης και να «στοιχειώνουν» στα γρανάζια της γραφειοκρατίας ακόμη και για την πιο απλή ρύθμιση η οποία επειδή χρειάζεται σε πολλές των περιπτώσεων να φθάσει ως τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κάπου στη μέση ξεστρατίζει και αντί να δημοσιευθεί σε ΦΕΚ δημοσιοποιείται στο …silver alert!...

Αν με ρωτούσατε σε ποια χρονική περίοδο τα πράγματα ήταν καλύτερα, θα απαντούσα, τότε που είχαν μεταβιβαστεί αρκετές αρμοδιότητες πολεοδομικού περιεχομένου στον «κρατικό» Νομάρχη, δηλαδή πριν το 1996. Τουλάχιστον, κάτι γινόταν!... Η πολεοδομική κατρακύλα με το αλαλούμ ερμηνειών και …παρερμηνειών του Συντάγματος, τι δηλαδή είναι κράτος και τι δεν είναι, επήλθε με τη θέσπιση του αιρετού Β βαθμού Τ.Α και έκτοτε δεν λέει να σταματήσει ενώ είχε ως αποτέλεσμα τον απόλυτο συγκεντρωτισμό. Έτσι, έκτοτε, η θεσμοθέτηση πολεοδομικών μελετών ή άλλων ρυθμίσεων, έπεσε κατακόρυφα δίχως αντίστοιχα να βελτιωθεί η ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος.

Ευλόγως θα με ρωτήσετε τι γίνεται αντίστοιχα στο εξωτερικό; Σε αντίθεση με ότι γίνεται στη χώρα μας, δεν υπάρχει «πολιτισμένη» χώρα στον πλανήτη που ο πολεοδομικός σχεδιασμός να μην είναι κλασική αρμοδιότητα της Τ.Α. και μάλιστα του πρώτου βαθμού! Για να λέμε όμως και «του στραβού το δίκιο», τελευταία διαβλέπω κάποια κινητικότητα στο να δοθούν κάποιες αρμοδιότητες σε αποκεντρωμένο επίπεδο και μακάρι να υλοποιηθεί μια τέτοια πολιτική.

Τις λίγες αυτές γραμμές τις γράφω εκλαϊκευμένα, σαν απόσταγμα μιας μακροχρόνιας ενασχόλησής μου κυρίως με ζητήματα Χωρικού Σχεδιασμού αλλά και Περιβάλλοντος με την ευρύτερή του έννοια. Δεν μπορεί πλέον να μένει τίποτε αρρύθμιστο πολεοδομικά στη χώρα μας. Και βέβαια, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται το δομημένο περιβάλλον με εκατοντάδες «τροπολογίες» της τελευταίας στιγμής που «ρυθμίζουν» αποσπασματικά το κτιριακό μας απόθεμα.

Με αυτή την πρακτική, αντί για 6, θα δημιουργηθούν 16 γενιές αυθαιρέτων και εμείς θα ψαχνόμαστε για τις …αρμοδιότητες!... Η μόνη περίπτωση να «περπατήσει» κάτι, είναι η Τ.Α. να αναλάβει αποφασιστικό ρόλο. Τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην εποπτεία – έλεγχο, με ένα κράτος βέβαια επιτελικό και ικανό να προγραμματίζει.

Και για να γίνει αυτό (αφού πάντα θα υπάρχει – κακώς κατά την κρίση μου- διαχωριστική γραμμή μεταξύ «κράτους» και «Τ.Α.») απαιτείται στην επικείμενη Συνταγματική Αναθεώρηση να αναθεωρηθεί ο πυρήνας των Συνταγματικών προνοιών για τη χωροταξία. Το άρθρο 24 παρ. 2 το οποίο αναφέρει: «Η χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης. Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης.»

Έτσι, στην επικείμενη Συνταγματική Αναθεώρηση προτείνουμε το αρθ. 24 παρ. 2 του Συντάγματος να τροποποιηθεί ως ακολούθως:
«Η χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους και της Τ.Α, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης. Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης. Νόμος ορίζει την κατανομή των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων».

Προσθήκη μερικών λέξεων ικανή όμως να ανατρέψει κακοδαιμονίες δεκαετιών!.. Ας τολμήσουμε για μια έστω φορά να κοιτάξουμε «έξω από το κουτί» παραμερίζοντας τις διάφορες αγκυλώσεις που μας πισωγυρίζουν διαρκώς. Ήλθε νομίζω η ώρα του «ανοίγματος» στην Αυτοδιοίκηση έτσι ώστε να μπορεί να ρυθμίζει τα του τόπου της αρκεί βέβαια και αυτή να «ωριμάσει» στον κρίσιμο αυτό τομέα.

Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει τουλάχιστο να της δοθεί η ευκαιρία!...
Αυτός είναι και ο στόχος της παρέμβασης αυτής και όποιος αναγνωρίζει έστω και μερικές αλήθειες στα παραπάνω αναγραφόμενα ας ενώσει τη φωνή του τώρα που γυρίζει!...