Μεσαιωνολόγιο: Αλχημιστές, οι ρομαντικοί επιστήμονες

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ…
Η λέξη "Αλχημεία" έχει πιθανή καταγωγή από τους Άραβες, από τους Αιγύπτιους, ενώ άλλοι θεωρούν ότι μπορεί να έχει προέλθει από τους Κινέζους ή και τον Αριστοτέλη: Αλχημεία < Αλχημία < Αρχημία < Αρχή Μία < «Έστι δ'εν πάσι … αρχή μία … και ουσία» Αριστοτέλης

Απ’ όπου και αν προέρχεται η λέξη, ένα είναι σίγουρο, στο άκουσμά της ταξιδεύουμε σε τόπους μαγικούς και χρόνους σκοτεινούς και μυστήριους… γιατί οι αλχημιστές ενέπνευσαν ιστορίες για μάγους, γητείες και ξόρκια. Ήταν όμως πράγματι αυτός ο ρόλος των αλχημιστών;

Η Αλχημεία ήταν μια αποκρυφιστική επιστημονική τεχνουργία και πρακτική που εφαρμόστηκε κυρίως κατά τους αρχαίους χρόνους και τον Μεσαίωνα. Λέγεται ότι έχει καταγωγή από την αρχαία Περσική Αυτοκρατορία. Αλχημιστές υπήρχαν στη Μεσοποταμία (τμήμα του σημερινού Ιράκ), στην Αίγυπτο, στην Περσία (σημερινό Ιράν), στην Ινδία, στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Κορέα, στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αρχαία Ρώμη.

Η αλχημεία επεδίωκε δύο βασικούς σκοπούς:
1. Τη μετατροπή των μη πολύτιμων μετάλλων σε χρυσό και
2. Την παρασκευή του ελιξίριου της ζωής (πανάκεια) που θα παρείχε την αθανασία.

Η Φιλοσοφική Λίθος ήταν μια μυθική ουσία και βασικό συστατικό για την επίτευξη των στόχων αυτών. Δηλαδή ήταν μία υποθετική ουσία, της οποίας η παραγωγή αποτελούσε τον στόχο της αλχημείας και η οποία θα εξασφάλιζε στον κάτοχό της την αιώνια ζωή, την απόλυτη γνώση και τη δυνατότητα να μετατρέπει σε χρυσό οποιοδήποτε μέταλλο.

Οι αλχημιστές αναζητούσαν ακόμα έναν παγκόσμιο διαλύτη, δηλαδή μια ουσία που διέλυε όλες τις υπόλοιπες. Έδιναν όμως παράλληλα και πνευματική διάσταση σε αυτές τις πράξεις. Για παράδειγμα, η μετατροπή του μολύβδου σε χρυσό (το οποίο θεωρείται “ευγενές” μέταλλο) παραλληλίζονταν με την πνευματική εξύψωση (εξευγενισμό του πνεύματος).

Η αλχημεία συνδύαζε τη φιλοσοφική θεώρηση και συγκεκριμένη πρακτική μέθοδο με στόχο την κατάκτηση της απόλυτης Σοφίας και της Αθανασίας.

Ο κόσμος για τους αλχημιστές ήταν το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης Πνεύματος και Ύλης. Τα τέσσερα στοιχεία: Φωτιά, Αέρας, Νερό και Γη σχετίζονταν με το Πνευματικό, Νοητικό, Ψυχικό και Φυσικό επίπεδο της ανθρώπινης ύπαρξης και το καθένα θεωρούσαν πως εμπεριείχε τριπλή σύσταση: Σταθερή = Άλας, Μεταβλητή = Υδράργυρος και Πτητική = Θείο

Οι αλχημιστές αποσκοπούσαν σε προσωπική βελτίωση αλλά και τη δημιουργία διάφορων υλικών με ασυνήθιστες ιδιότητες, για την εποχή τους. Έτσι, πολλά υάλινα σκεύη που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στα χημικά εργαστήρια και ο χρωματισμός τους, ήταν δημιουργήματα των αλχημιστών. Ανακάλυψαν επίσης το υδατικό διάλυμα οινοπνεύματος (ή αλλιώς “νερό της ζωής”, “aqua vitae”), το χημικό στοιχείο φωσφόρο (P), πολλά οξέα που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα και πολλά άλλα.

Διωγμοί
Οι αλχημιστές υπέστησαν πολλούς διωγμούς ανά τους αιώνες. Η εξάσκηση της αλχημικής τέχνης και πρακτικής πολλές φορές απαγορεύτηκε από θεσμικά πρόσωπα όπως ο Πάπας Ιωάννης XXII (1317) ή ο Ερρίκος ο IV της Αγγλίας (1403).

Οι αλχημιστές αποτυπώνονταν σε έργα ζωγραφικής ή κείμενα ως άνθρωποι αναξιόπιστοι, ψεύτες και κλέφτες. Απεναντίας, ο Ροδόλφος ο ΙΙ, αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά και πολλοί Βασιλείς, χρηματοδοτούσαν πολλούς αλχημιστές για τη συνέχιση του έργου τους αν και όχι πάντα με τη σύμφωνη γνώμη της εκκλησίας.

Οι δε Ιππότες του Αγ. Ιωάννη, είχαν πολύ καλή συνεργασία μαζί τους, στην προσπάθεια να ανακαλύψουν νέα υλικά και μεθόδους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των εχθρών τους.

Κώδικες

Οι αλχημιστές οδηγήθηκαν στην ανάγκη κρυπτογράφησης και χρήσης "συμβόλων" αντί λέξεων είτε επειδή ήθελαν να προστατεύσουν το έργο τους από την κλοπή είτε για να προστατεύσουν την ίδια τους τη ζωή, κατά τις περιόδους που η εξάσκηση της αλχημείας ήταν απαγορευμένη.

Με αυτό τον τρόπο αναγκάστηκαν να εισάγουν μια νέα “γλώσσα” για την περιγραφή των υλικών και των πρακτικών τους, όπως και η σύγχρονη επιστήμη χρησιμοποιεί τη δική της γλώσσα.

Επίσης, μέσα στα κωδικοποιημένα κείμενα των αλχημιστών υπήρχαν συχνά και κρυφά νοήματα, αλληγορίες και μηνύματα, στα οποία είχαν πρόσβαση μόνο οι μυημένοι αλχημιστές.

Τα μηνύματα αυτά αναφέρονταν σε μυστικές τεχνικές είτε για την πραγματοποίηση των πειραμάτων τους είτε για την κατάκτηση των πνευματικών τους επιτευγμάτων.

Όπως και να έχει, η αναζήτηση της Φιλοσοφικής Λίθου και του Ελιξιρίου της Ζωής συμβόλιζε τη μετάβαση από τη φθορά, την αρρώστια και το θάνατο στην αφθαρσία και την Αιώνια Ζωή του σώματος και του πνεύματος.

Οι Αλχημιστές της Ρόδου
Κάποτε οι Ιππότες της Ρόδου φιλοξένησαν έναν από τους σημαντικότερους και πλουσιότερους αλχημιστές του 15ου αι., τον Άγγλο Τζωρτζ Ρίπλεϊ, που ήταν ιδιαίτερα γνωστός από το έργο του "Liber Duodecem Portarum" (οι Δώδεκα Πύλες που οδηγούν στην ανακάλυψη της Φιλοσοφικής Λίθου).

Τελικά όμως του ζήτησαν να φύγει σύντομα, γιατί τα πειράματά του ενόχλησαν τον ηγούμενο του παλατιού και άλλους κληρικούς. Κράτησαν όμως καλή σχέση μαζί του, καθώς ο Ripley λέγεται ότι χρηματοδοτούσε το τάγμα ετησίως με 100 χιλιάδες λίρες, για την ενίσχυση του αγώνα τους ενάντια στους Τούρκους.

Ο Βερνάρδος της Τρέβης ήταν άλλος ένας σπουδαίος, ρομαντικός αλχημιστής, που αφού ταξίδεψε τον κόσμο, παρέμεινε, εργάστηκε και πέθανε στη Ρόδο, σε ηλικία 85 ετών, το 1490 μΧ.

Λένε ότι προερχόταν από πλούσια οικογένεια, αλλά ξόδεψε τα πάντα στην αλχημιστική του έρευνα αναζητώντας όμως… τη χίμαιρα. Κατέληξε ζητιάνος και απόκληρος, μέχρι που στα 82 του χρόνια ανακάλυψε το μυστικό της «Μεταστοιχείωσης» και έγινε πλούσιος. Λένε πως όταν πέθανε τον θρήνησαν όλοι οι αλχημιστές της Ευρώπης.

Σημαντικότερο έργο του, το “The Book of Chemistry” και το “Verbum dimissum”.

Περισσότερα όμως για τον… ονειροπόλο αυτό αλχημιστή θα πούμε σε επόμενη ενότητα…