Mεσαιωνολόγιο: Μία… πιπεράτη ιστορία από τον Μεσαίωνα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

Το πιπέρι, ένα από τα πιο σημαντικά μπαχαρικά και «εκ των ων ουκ άνευ» της παγκόσμιας κουζίνας, έχει μακραίωνη ιστορία …

Έχει γίνει αίνιγμα, έχει εμπνεύσει τραγούδια, έχει αποτελέσει αιτία πολέμου και έχει αγαπηθεί σχεδόν όσο και το «έτερόν του ήμισυ» … το αλάτι. Ας το γνωρίσουμε λίγο καλύτερα!

«Πώς το τρίβουν το Πιπέρι
του Διαβόλου οι Καλογέροι…»

Το τραγούδι «Πώς το τρίβουν το πιπέρι» είναι σκωπτικό και ακούγεται κυρίως την περίοδο της αποκριάς, αλλά και σε τοπικά πανηγύρια σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η ιστορία του τραγουδιού, που στις μέρες μας έχει χιουμοριστικό χαρακτήρα, εντοπίζεται στα βυζαντινά χρόνια....

Οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν πολύ το πιπέρι στο φαγητό τους, όπως και άλλα μπαχαρικά, προφανώς για να νοστιμίσει το κρέας και να μη μυρίζει. Το εμπόριο των μπαχαρικών ήταν πολύ διαδεδομένο, καθώς έμποροι από την Ασία τα εισήγαγαν ακατέργαστα και τα πουλούσαν.

Πολλά μοναστήρια για να βγάλουν χρήματα, αγόραζαν το πιπέρι σε κόκκους και οι καλόγεροι το έτριβαν και το πουλούσαν ακριβότερα, ώστε να έχουν κέρδος. Η δουλειά αυτή όμως ήταν αρκετά σκληρή καθώς γινόταν σε χειροκίνητους μύλους που απαιτούσαν μεγάλη δύναμη στα χέρια.

Επιπλέον το τριμμένο πιπέρι δημιουργούσε προβλήματα στα μάτια και την αναπνοή καθώς τινάζονταν πάνω στους καλόγερους. Έτσι κάποια στιγμή καθιερώθηκε να κάνουν αυτή τη δουλειά μόνο οι καλόγεροι που είχαν τιμωρηθεί για κάποιο παράπτωμα.... Γι’ αυτό και ο στίχος λέει «του διαβόλου οι καλογέροι», εννοώντας όσους έχουν κάνει κάποια «αμαρτία».

Οι υπόλοιποι συνήθιζαν να λένε στον τιμωρημένο «τώρα θα δεις πώς το τρίβουν το πιπέρι» και από εκεί εμπνεύστηκαν οι στίχοι του τραγουδιού....

Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, που θέλει κάποιους κλέφτες, την εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας, να ζήτησαν καταφύγιο σε ένα μοναστήρι. Ο ηγούμενος τους δέχτηκε και τους μεταμφίεσε σε μοναχούς. Όταν έφτασαν οι Οθωμανοί και ρώτησαν για τους κλέφτες, ο ηγούμενος απάντησε ότι δεν είχε ιδέα.

Οι μεταμφιεσμένοι κάθονταν κάτω και έτριβαν πιπέρι.... Ο ίδιος ήξερε καλά ότι κάτω από τα ράσα, οι κλέφτες έκρυβαν τα όπλα τους και ήταν έτοιμοι για παν ενδεχόμενο. Γι’ αυτό και ο στίχος λέει: «Άιντε σηκωθείτε παλληκάρια με σπαθιά και με χαντζάρια»....

Πιθανόν όμως, αυτός ο στίχος να προστέθηκε αργότερα. Όποια εκδοχή κι αν ισχύει, το σίγουρο είναι ότι το παραδοσιακό αυτό τραγούδι αντέχει στον χρόνο και συνεχίζει να περνάει από γενιά σε γενιά...

Λίγα λόγια για την ιστορία του πιπεριού…
Οι αναφορές στο πιπέρι εμφανίζονται σε ελληνικά και ρωμαϊκά κείμενα, γεγονός που υποδηλώνει ένα αρχαίο εμπόριο μεταξύ της Ινδίας και της Δύσης. Ήδη από το 1000 π.Χ., οι έμποροι από τη νότια Αραβία έλεγχαν το εμπόριο των μπαχαρικών και τις διαδρομές του πιπεριού (που ακολουθούσαν το «Δρόμο του Μεταξιού»), απολαμβάνοντας ένα τεράστιο μονοπώλιο και μια όλο και πιο κερδοφόρα επιχείρηση.

Για την προστασία των πολύτιμων διαδρομών τους, οι έμποροι δημιούργησαν φανταστικές ιστορίες για τις κακουχίες που υφίσταντο, προκειμένου να προμηθευτούν τα μπαχαρικά. Ποιος Ευρωπαίος, που ήταν στα καλά του, θα ήθελε να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο απλώς για να δεχθεί επίθεση από έναν δράκο που φύλαγε ένα λάκκο με πιπέρι;

Μέχρι τους μεσαιωνικούς χρόνους, οι εμπορικοί οδοί του πιπεριού ήταν ακόμη σταθερά ελεγχόμενοι από τους Μουσουλμάνους εμπόρους, ενώ οι ιταλικές πόλεις- κράτη, όπως η Βενετία και η Γένοβα, είχαν το μονοπώλιο των ναυτιλιακών όταν το αλατοπίπερο έφτασε στη Μεσόγειο. Μάλιστα, το ταπεινό πιπέρι αποτέλεσε κάποτε αιτία εμφυλίου πολέμου στην Ιταλία. Ο έλεγχος του «δρόμου του πιπεριού» οδήγησε τελικά κατά το Μεσαίωνα στην πολεμική σύρραξη μεταξύ της Γένοβας και της Βενετίας.

Το πιπέρι ήταν δαπανηρό να αποσταλεί στην Ευρώπη - ο “Δρόμος του Μεταξιού”, ο πιο γνωστός εμπορικός δρόμος, είχε μήκος πάνω από 4.000 μίλια - αλλά ήταν ένα τόσο επιθυμητό μπαχαρικό που οι Ιταλοί έμποροι μπορούσαν ουσιαστικά να καθορίζουν τις δικές τους τιμές. Αυτό κατέστησε το πιπέρι ως ένα είδος πολυτελείας στη μεσαιωνική Ευρώπη.

Τελικά, η υπόλοιπη Ευρώπη κουράστηκε να πληρώνει τις υψηλές ενετικές τιμές για τις εισαγωγές πιπεριού και αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της. Έτσι, ξεκίνησε η εποχή των θαλασσοπόρων εξερευνητών που έψαχναν για νέους εισαγόμενους «θησαυρούς».

Πράγματι, ο Κολόμβος εφοδίασε τα αμπάρια των πλοίων του με ό,τι πίστευε ότι είναι πιπέρι και έφερε το μπαχαρικό από τις Δυτικές Ινδίες. Μόνο που, πίσω στην Ισπανία, ανακάλυψε ότι τα πλοία του δεν ήταν γεμάτα ανεκτίμητης αξίας πιπέρι, αλλά με άχρηστες – ως τότε - πιπεριές τσίλι…

Τελικά, ο πορτογάλος εξερευνητής, Vasco de Gama, το 1498, ανακάλυψε μια εμπορική διαδρομή προς την Ινδία, οδηγώντας τα πλοία του γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και εισήγαγε το πιπέρι στην Ευρώπη. Για κάποια περίοδο η Πορτογαλία κυριάρχησε στο εμπόριο μαύρου πιπεριού, αλλά δεν μπόρεσε να αντέξει για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ασφυκτικό κλοιό που ασκούνταν στο εμπόριο των μπαχαρικών.

Τα παλαιά Αραβικά και Βενετικά εμπορικά δίκτυα πέτυχαν να περάσουν με επιτυχία τεράστιες ποσότητες μπαχαρικών, μέσω του αποσπασματικού Πορτογαλικού αποκλεισμού και έτσι το πιπέρι και πάλι έρεε μέσα από την Αλεξάνδρεια και την Ιταλία, καθώς και γύρω από την Αφρική.

Οι λιμενεργάτες του 16ου αιώνα τότε μάλιστα, υποβλήθηκαν σε έναν κώδικα ενδυμασίας ο οποίος απαίτησε από τους εργαζόμενους να φορούν ρούχα χωρίς τσέπες ή μανσέτες για να αποτρέψουν την κλοπή πολύτιμου πιπεριού. Ήταν τόσο ακριβό αυτό το μπαχαρικό που το έδιναν αντί για πληρωμή ενοικίου, για την προίκα μιας νύφης ή ακόμα και για αποπληρωμή φόρων.

Ο Λουδοβίκος ΙΔ', το 17ο αι., ήταν ίσως η αιτία που το αλάτι και το πιπέρι αποτέλεσαν και αποτελούν αχώριστο δίδυμο.

Ο βασιλιάς της Γαλλίας ήθελε τα γεύματά του να είναι ελάχιστα καρυκευμένα, να περιέχουν δηλαδή μόνο αλάτι και πιπέρι. Πιθανόν γιατί μετά τις Σταυροφορίες και την εισαγωγή μεγάλης ποικιλίας μπαχαρικών από τις ανατολικές χώρες, η υπερβολή στη χρήση μπαχαρικών στη δυτική και ειδικά στη γαλλική κουζίνα, να είχε πλέον κουράσει.

Οι διατροφικές του επιλογές επηρέασαν, λέγεται, ολόκληρη την ιστορία της περίφημης γαλλικής κουζίνας και επεκτάθηκαν σε όλο το δυτικό κόσμο, κληρονομώντας σε εμάς έως σήμερα δύο από τα πολυτιμότερα συστατικά της μαγειρικής τέχνης.

Το πιπέρι συνεχίζει να κυριαρχεί στο εμπόριο μπαχαρικών σε όλο τον κόσμο και αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο όλων των μπαχαρικών που διακινούνται σήμερα.

Πηγές
www.medinova.gr
www.mixanitouxronou.gr
https://gre.doctorsask.com
www.newsbeast.gr
el.wikipedia.org