Η «νησιωτικότητα» και το εσωτερικό brain drain

Rodiaki NewsRoom

Άρθρο του Πρόδρομου Γ. Μανωλάκη στο liberal.gr

Τα νησιά δεν είναι μόνο ο ήλιος και η θάλασσα που συνθέτουν την ειδυλλιακή εικόνα ενός προορισμού θερινού τουρισμού. Η ζωή στα νησιά είναι κάτι διαφορετικό.

Οι μόνιμοι κάτοικοι αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα, ακόμα και στην καθημερινότητά τους. Ελλείψεις σε νοσοκομεία (υπάρχουν νησιά που δεν έχουν καν νοσοκομείο), προβλήματα σε ηλεκτρισμό και ύδρευση, μεγαλύτερο κόστος μεταφορικών (εμπορευμάτων, προϊόντων αλλά και μετακίνησης) από και προς την ηπειρωτική Ελλάδα και το εξωτερικό, ελλείψεις προσωπικού σε υπηρεσίες, σχολεία κ.α., σε συνδυασμό πάντα με τα προβλήματα ανασφάλειας που δημιουργούνται λόγω της γειτνίασης με την Τουρκία.

Ταυτόχρονα, η αγορά εργασίας είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Η οικονομία περιορίζεται σε πολύ μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις (για τα διεθνή δεδομένα) και μόλις τελευταία έχουν αναπτυχθεί υποκαταστήματα μεγάλων “αλυσίδων”. Εξειδικευμένο και καταρτισμένο προσωπικό, πτυχιούχοι Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και κάτοχοι τίτλων μεταπτυχιακών σπουδών δυσκολεύονται ιδιαίτερα να εργαστούν σε τομείς που θα ανταποκρίνονται στα προσόντα τους.

Δεν υπάρχουν μεγάλες επιχειρήσεις και γραφεία που θα μπορούσαν να απορροφήσουν τέτοιο εξειδικευμένο και καταρτισμένο προσωπικό, η δε στήριξη για την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρηματικών ιδεών είναι πρακτικά ανύπαρκτη. Μόνο ο τουρισμός, δεν μπορεί να αποτελέσει το όχημα για τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιοχών αυτών. Είναι λοιπόν προφανές ότι με τα δεδομένα αυτά, οι νέοι και νέες οδηγούνται στην αναζήτηση εργασίας μακριά από τον τόπο τους. Ένα εσωτερικό brain drain.

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά που συνθέτουν την έννοια της «νησιωτικότητας» προκύπτουν από οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά στοιχεία που διαφοροποιούνται διαρκώς εμπλουτίζοντας την ερμηνεία της έννοιας.

Για το λόγο αυτό, πολλά παράκτια κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.λπ.) έχουν προβλέψει ειδικές διατάξεις για τις νησιωτικές περιοχές τους εντός του πλαισίου των Εθνικών Συνταγμάτων τους, ή έχουν προβλέψει ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις ή έχουν προβεί σε υπογραφές συνθηκών με ειδικές αναφορές στην ιδιαιτερότητα των νησιωτικών περιοχών τους.

Αντίστοιχες ρυθμίσεις υπάρχουν και στην Ελλάδα, μια χώρα κατ’εξοχήν νησιωτική. Το ίδιο το Σύνταγμα της Ελλάδας υποχρεώνει να υπάρχει ιδιαίτερη μέριμνα για την ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών της χώρας (άρθρο 101 αναφέρεται “Ο κοινός νομοθέτης και η Διοίκηση, όταν δρουν κανονιστικά, υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξη τους”) .

Πλέον των ανωτέρω, με το νόμο 4150/2013 θεσπίστηκε και επίσημα η «ρήτρα νησιωτικότητας», με την οποία αποτυπώνεται η πραγματική διάσταση του άρθρου 101. Με τη ρήτρα αυτή, αναγνωρίζονται έμπρακτα οι ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιοχών και ενεργοποιείται, ένα πλαίσιο ιδιαίτερης αντιμετώπισης των νησιών. Το πλαίσιο αυτό δεν αποτελεί μια προνομιακή μεταχείριση των νησιωτικών περιοχών έναντι της ηπειρωτικής χώρας, αλλά επιβάλλεται από τη διαφορετικότητα του νησιωτικού χώρου, ώστε να καμφθούν οι γεωγραφικές, φυσικές και οικονομικές ανισότητες που αναπόφευκτα δημιουργούνται.

Ειδικότερα, τα νησιά του Βόρειου και Νότιου Αιγαίου αποτελούν ταυτόχρονα σύνορα της Ελλάδας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τη σημασία τους και τον στρατηγικό τους ρόλο. Η γεωγραφική απόσταση και η “απομόνωση” λόγω του θαλάσσιου παράγοντα από την Ηπειρωτική χώρα (και κατ’επέκταση την Ευρώπη) είναι προφανές ότι δημιουργεί δυσκολίες στην αμεσότητα των ενεργειών και της μέριμνας για τα νησιά.

Τα γεωγραφικά και φυσικά εμπόδια όμως σε συνδυασμό με την πρόσφατη οικονομική κρίση αλλά και την έλλειψη υποδομών και ευκαιριών, οδηγεί αργά αλλά συστηματικά στη μείωση των πληθυσμών, που κατοικούν εκεί.

Η Πολιτεία λοιπόν πρέπει να βάλει σε προτεραιότητα τα μέτρα στήριξης των νησιών, να δώσει ξανά ζωή στις απομακρυσμένες αυτές περιοχές και ιδεατά να τα καταστήσει πόλο έλξης για κατοίκους και επιχειρήσεις, διατηρώντας ταυτόχρονα τον μοναδικό νησιωτικό χαρακτήρα που έχουν.

Περαιτέρω, είναι αναγκαία και η αφύπνιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάνω στα θέματα νησιωτικότητας, καθώς πρόκειται για ένα τομέα στον οποίο δεν έχει δοθεί ποτέ η δέουσα βαρύτητα, παρά το γεγονός ότι αφορά μεγάλο μέρος των Κρατών-Μελών.

Απαραίτητη είναι η μέριμνα για τη δημιουργία σύγχρονων και κατάλληλων υποδομών σε κάθε επίπεδο (υγεία, εκπαίδευση, ασφάλεια). Η δημιουργία κατάλληλων υποδομών δημιουργεί αρχικά το αίσθημα της ασφάλειας, τόσο στον μόνιμο κάτοικο όσο και σε αυτόν που επιλέγει να διαμένει μόνιμα στα νησιά. Επιπλέον δίνει και το στίγμα της Πολιτείας, ότι βρίσκεται στο πλευρό των κατοίκων και λαμβάνει όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να υπάρχει ίση μέριμνα και φροντίδα για τους κατοίκους των νησιωτικών περιοχών όπως συμβαίνει με τους κατοίκους της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Το σημαντικότερο όμως είναι να δοθούν τα απαραίτητα εκείνα κίνητρα ώστε τα νησιά να καταστούν πόλοι έλξης της επιχειρηματικότητας. Πλέον το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης οικονομίας κινείται αποκλειστικά μέσω τεχνολογίας. Η ανάγκη φυσικής παρουσίας μιας επιχείρησης στα κέντρα αποφάσεων, πχ στην πρωτεύουσα, έχει πλέον εκλείψει και η γεωγραφική απόσταση δεν αποτελεί απροσπέλαστο εμπόδιο. Τα πρώτα βήματα έχουν γίνει με τον μειωμένο ΦΠΑ (παρά την υπονόμευση του μέτρου αυτού από την προηγούμενη κυβέρνηση) καθώς και με το μεταφορικό ισοδύναμο για ανθρώπους και επιχειρήσεις.

Η θεσμοθέτηση χαμηλών φορολογικών συντελεστών, εξασφαλισμένων για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε συνδυασμό με μέτρα ανάπτυξης αλλά και προσέλκυσης εργαζομένων (πχ κάποια εξασφάλιση χαμηλών ενοικίων για τους εργαζόμενους) θα αποτελούσε σημαντικό κίνητρο μεταφοράς επιχειρήσεων και εργαζομένων σε νησιωτικές περιοχές.

Εκτός όμως από την ενίσχυση των υφιστάμενων επιχειρήσεων, θα πρέπει να δοθούν ερεθίσματα και για την ανάπτυξη της νεοφυούς επιχειρηματικότηταςκαι δη της εστιασμένης στην τεχνολογία, να δοθούν δηλαδή κίνητρα και παροχές σε νέους, ώστε να μπορέσουν να υλοποιήσουν τις ιδέες τους σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό περιβάλλον, με την υποστήριξη των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων που βρίσκονται στα νησιά.

Όλα τα παραπάνω όμως πρέπει να λειτουργήσουν συνολικά και αρμονικά. Για παράδειγμα, ακόμα και αν δοθούν τα κίνητρα σε επιχειρήσεις να μεταφερθούν σε κάποιο νησί, πως θα πείσουν τους εργαζομένους τους να έρθουν εφόσον δεν υπάρχουν επαρκώς στελεχωμένα νοσοκομεία, σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες;

Η ίδια η Πολιτεία με την υποστήριξη της Ε.Ε. πρέπει να δώσει έμφαση και να οργανώσει σωστά αυτό το κομμάτι. Η ανάγκη στήριξης των νησιών του Αιγαίου είναι επιτακτικότερη από ποτέ, ιδίως με την νέα έκρηξη της μεταναστευτικής κρίσης.

Πρέπει να γίνουν συνδυαστικές ενέργειες, από πολλούς εμπλεκόμενους φορείς, ώστε να επιτευχθεί μια βιώσιμη και ρεαλιστική λύση για τα νησιά, με την στήριξη των κατοίκων και με την παροχή κινήτρων τόσο για την επιστροφή των ανθρώπων εκεί όσο και για την προσέλκυση νέων ανθρώπων και επιχειρήσεων, όχι μόνο σε κρατικό επίπεδο αλλά σε πανευρωπαϊκό.

Οριζόντια μέτρα, τα οποία θα στηρίζονται σε αριθμούς (πληθυσμό/κατά κεφαλήν εισόδημα κλπ) είναι καταδικασμένα να αποτύχουν γιατί ακριβώς δεν λαμβάνουν υπόψη το σημαντικότερο, την ίδια τη νησιωτικότητα, η οποία δεν μπορεί να μετρηθεί με αριθμούς και με αναλογίες που ισχύουν για ηπειρωτικές περιοχές. Λύσεις υπάρχουν, απαιτείται πολιτική βούληση, σχεδιασμός και εφαρμογή.