Νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο- Περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις και έλεγχοι

Rodiaki NewsRoom

Ψάχνοντας για τον «μίτο της Αριάδνης»

Γράφει ο
Πάνος Βενέρης

Πολύς ο λόγος για το «περιβαλλοντικό νομοσχέδιο» που ψηφίστηκε πρόσφατα στη Βουλή. Πολλές και οι ενστάσεις. Ας δούμε όμως με μια ψύχραιμη ματιά την πραγματικότητα.

Κατ’ αρχήν δεν πρόκειται για ένα νόμο που ρυθμίζει μόνο τα των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων – ελέγχων, αλλά για ένα νόμο-«σκούπα» του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που συμπεριλαμβάνει 157 σελίδες διατάξεων μεταξύ των οποίων αυτές που αφορούν την ενέργεια από υδρογονάνθρακες και ΑΠΕ, στη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, τη διαχείριση απορριμμάτων, χρήσεις γης, πολεοδομικές διατάξεις κ.λπ. Για λόγους οικονομίας χώρου και χρόνου θα επικεντρωθώ, έστω και επιγραμματικά, μόνο στο σκέλος που αφορά τις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις και ελέγχους.

Η έννοια του «περιβάλλοντος» και της θεσμικής θωράκισης - προστασίας του, είναι σχετικά πρόσφατη τόσο σε παγκόσμιο (ξεκίνησε κοντά ένα αιώνα πριν για να επιλύσει διασυνοριακές διαφορές στην Αμερικανική Ήπειρο και σταδιακά επεκτάθηκε εφ’ όλης της ύλης διαμορφώνοντας το αντίστοιχο «δίκαιο» κατά τη διάρκεια της τελευταίας πεντηκονταετίας) όσο και σε πανελλήνιο επίπεδο που εν πολλοίς αποτελεί προσαρμογή στην κοινοτική πολιτική – νομοθεσία αλλά και τις διεθνείς συνθήκες.

Ο θεμελιώδης αντίστοιχος νόμος στη χώρα μας (1650/86) ανάγεται μόλις 34 χρόνια πριν και για να «εμπεδωθεί» έπρεπε να περάσει τουλάχιστοn μια δεκαετία. Έτσι, στην ουσία το «περιβάλλον» είναι υπόθεση της τελευταίας εικοσαετίας.

Μέσα όμως σ’ αυτό το σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, κατορθώσαμε (όπως εξάλλου συμβαίνει σε σχεδόν όλους τους τομείς) να φτιάξουμε ένα «γραφειοκρατικό τέρας» παραβλέποντας το στόχο, δηλαδή την πραγματική προστασία του, επικεντρωνόμενοι στον τύπο… Φτιάξαμε δηλαδή ένα …«λαβύρινθο» που σε κάθε «τυφλή» γωνία του καραδοκούσε ο …«μινώταυρος».

Φυσικό επακόλουθο ήταν, μέσα στις …στενωπούς του να δημιουργηθούν ποικιλόμορφοι μηχανισμοί και «στεγανά» (το διατυπώνω κομψά) που σχετίζονται τόσο με τη δημόσια διοίκηση όσο και με τον ιδιωτικό τομέα. Νόμοι επί νόμων «ράβε – ξήλωνε», διευκρινιστικές εγκύκλιοι, νομολογία, προδιαγραφές, ευρωπαϊκές οδηγίες, κατηγορίες μελετών και έργων, αρμοδιότητες και συναρμοδιότητες, γνωμοδοτούντες και παραγνωμοδοτούντες, τόμοι νομικών κειμένων, δικαστικές αποφάσεις, εμπλοκή διάφορων οργανώσεων αλλά και μεγάλου φάσματος της διοίκησης και πάει λέγοντας, είναι η σημερινή «προίκα» σε όποιον σύγχρονο «Δον Κιχώτη» αποφασίσει να ασχοληθεί (εξ επαγγέλματος ή εξ ανάγκης) με τον τομέα αυτό, είτε είναι δημόσιος λειτουργός είτε ιδιώτης. Και είναι τόσο χαοτικά δομημένο το όλο σύστημα που αν κάποιος διαβάσει μια περιβαλλοντική μελέτη για ένα έργο ή δραστηριότητα, θα νομίζει ότι πρόκειται για … διδακτορική διατριβή!

Εκατοντάδες (εν πολλοίς επαναλαμβανόμενες από άλλα παρόμοια έργα) σελίδες οι οποίες αφού έλαβαν όψη καμιά … διακοσαριά νομοθετήματα, προδιαγραφές, οδηγίες και δεν συμμαζεύεται, συνήθως καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το έργο είναι περιβαλλοντικά μια χαρά, αρκεί να τηρηθούν μερικές αράδες οδηγιών – δεσμεύσεων - υποχρεώσεων που ονομάζονται «περιβαλλοντικοί όροι».

Κι ας ορισμένες φορές χρειάζεται το έργο να φάει …μισό βουνό για να κατασκευαστεί!... Και να φαντασθείτε ότι οι περιβαλλοντικές μελέτες γίνονται σχεδόν για όλα τα (μεγάλα, μικρότερα αλλά και πολλές φορές μικρά) έργα - δραστηριότητες, ιδιωτικά και δημόσια, υφιστάμενα και μη και αποτελούν προϋπόθεση για οποιαδήποτε άλλη περαιτέρω αδειοδότηση.

Ας περάσουμε όμως από τη μελέτη στη διαδικασία αδειοδότησης.

Για να εγκριθεί και θεσμοθετηθεί μια περιβαλλοντική μελέτη, απαιτείται πρώτα να «κατηγοριοποιηθεί» το έργο ή δραστηριότητα που πραγματεύεται, δηλαδή να ανατρέξει κάποιος σε εκατοντάδες υποπεριπτώσεις διαβάζοντας ένα ατέλειωτο κατάλογο με απίστευτες λεπτομέρειες – περιπτωσιολογίες, όπου αν το έργο είναι έτσι, τότε η μελέτη εγκρίνεται από τον τάδε φορέα με αυτή τη διαδικασία, αν έχει και ...ολίγη από γιουβέτσι, τότε η περιβαλλοντική αδειοδότησή του γίνεται από τον δείνα φορέα με την άλλη διαδικασία, αν έχει και... « γκουρμέ γαρνιτούρα», τότε πάει μακριά η βαλίτσα γιατί μόνο ορισμένοι «πεφωτισμένοι» μπορούν να ασχοληθούν με την περίπτωσή του! Δεν θα επεκταθώ...

Αφού λοιπόν καταλήξουμε σε ποιον ανήκει η αρμοδιότητα, αρχίζει η εξέταση του αντίστοιχου φακέλου. Αν είναι «πλήρης» καλώς, αν όχι στέλνεται πίσω μέχρι να γίνει «πλήρης». Έπειτα αρχίζει η περιπέτεια των γνωμοδοτήσεων. Από την αδειοδοτούσα αρχή στέλνεται ο φάκελος (ευτυχώς σε CD πλέον) στην Περιφέρεια που υποχρεούται για τη δημοσιοποίησή του προκειμένου να λάβει γνώση το κοινό και να υποβληθούν τυχόν ενστάσεις αλλά και για τη μετέπειτα γνωμοδότησή της.

Παράλληλα στέλνεται και σε δεκάδες άλλους φορείς (πολλές φορές ακόμα και σε άσχετους με το αντικείμενο). Η διαδικασία αυτή κρατάει μερικούς μήνες (ή ενίοτε και χρόνια αν κάτι «στραβώσει») άσχετα τι λένε οι νόμοι.

Στις γνωμοδοτήσεις αυτές, συνήθως κανείς δεν ασχολείται με την ουσία αλλά μόνο με το γραφειοκρατικό κομμάτι, απλώς διότι σχεδόν κάθε «γνωμοδοτούσα» υπηρεσία – αρχή έχει τόσα στο κεφάλι της και τόσο λίγο προσωπικό που συνήθως το αντιμετωπίζει σαν «αγγαρεία», άντε να τελειώνουμε. Πλην ασφαλώς εξαιρέσεων.

Και βέβαια ουδείς πολίτης (επίσης πλην εξαιρέσεων που αποτελούν συνήθως οι περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και αυτές «επιλεκτικά») μπαίνει στον κόπο να υποβάλει τυχόν αντιρρήσεις - ενστάσεις ακόμη και αν πράγματι θίγεται, παρότι εκ του Συντάγματος έχει αναφαίρετο τέτοιο δικαίωμα. Είναι θέμα «περιβαλλοντικής συνείδησης» βλέπετε που στη χώρα μας είναι ακόμα σε εμβρυικό επίπεδο.

Αφού λοιπόν συλλεχθούν οι γνωμοδοτήσεις και έχουν όλες καλώς, δηλαδή είναι θετικές, άντε να συνταχθεί και υπογραφεί η αντίστοιχη Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων, η περίφημη ΑΕΠΟ, που όπως είπαμε αποτελεί προϋπόθεση για κάθε περαιτέρω αδειοδότηση (π.χ. οικοδομική άδεια). Και αν είναι σε αποκεντρωμένο επίπεδο η τελική αυτή διαδικασία μπορεί να μην είναι και τόσο χρονοβόρα.

Αν είναι σε κεντρικό, δεν τολμώ να το σκεφτώ. Αν τέλος κάποια από τις γνωμοδοτήσεις που προηγήθηκαν δεν υποβληθεί ή δεν είναι θετική και κριθεί ότι είναι μείζονος σημασίας, τότε υπεισέρχονται τα Συμβούλια Περιβαλλοντικών Αδειοδοτήσεων είτε σε κεντρικό είτε σε περιφερειακό επίπεδο προκειμένου να βγάλουν το …φίδι από την τρύπα.

Και βέβαια, η διαδικασία γνωμοδότησης που περιέγραψα, απαιτεί τη «γνώμη» των φορέων ή των πολιτών και όχι τη «σύμφωνη γνώμη». Έτσι αυτός που έχει το «μαχαίρι και το πεπόνι» δηλαδή ο τελικώς υπογράφων την περιβαλλοντική άδεια, μπορεί να μη λάβει υπ’ όψιν τίποτε απ’ όλα αυτά και να κάνει εν τέλει αυτό που κρίνει …«ορθό». Δεν συμβαίνει συχνά, αλλά συμβαίνει… Μη με ρωτήσετε για το μέσο χρονικό διάστημα που κρατά όλο αυτό. Πάντως …dt δεν θα το έλεγα…

Μέχρις εδώ σας περιέγραψα το γραφειοκρατικό σκέλος. Τώρα θα μπω επιγραμματικά στην ουσία: Κάθε περιβαλλοντική μελέτη συντάσσεται προκειμένου να διαπιστωθεί αν το συγκεκριμένο έργο ή δραστηριότητα μπορεί να υλοποιηθεί και με ποιους όρους ώστε να καταστεί «συμβατό» με το περιβάλλον τόσο κατά τη φάση κατασκευής του όσο και λειτουργίας του. Για το λόγο αυτό εξετάζονται τουλάχιστον τρία εναλλακτικά σενάρια - λύσεις.

Το πρώτο αφορά τη «μηδενική λύση» δηλαδή αν δεν κατασκευαστεί τι επιπτώσεις θα υπάρχουν, το δεύτερο αφορά μια «τραβηγμένη λύση» δηλαδή τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν το κάναμε διαφορετικά και το τρίτο είναι η προτεινόμενη λύση, στην ουσία ένας ενδιάμεσος «συμβιβασμός» με δικλίδες ασφαλείας. Η σύνθετη αυτή αλλά και ουσιώδης διαδικασία συνήθως εκφυλίζεται καθότι στην πράξη δεν προσαρμόζεται το έργο στη λύση, αλλά η λύση στο έργο! Έτσι η περιβαλλοντική αδειοδότηση είναι στην ουσία «περιβαλλοντική νομιμοποίηση» προειλημμένης απόφασης...

Για να γίνει κατανοητό, δεν εξετάζουμε π.χ. αν η δείνα περιοχή «σηκώνει» την κατασκευή μιας μονάδας – δραστηριότητας και αν ναι πόσο μεγάλη αυτή μπορεί να είναι έτσι ώστε να μη κατασπαταλούνται φυσικοί πόροι ή αν όχι, σε ποια άλλη περιοχή μπορεί να τη «σηκώνει», αλλά με δεδομένο ότι το έργο θα γίνει οπωσδήποτε στο προεπιλεγέν σημείο και με το συγκεκριμένο τρόπο, η περιβαλλοντική μελέτη προσαρμόζεται σ’ αυτό «νομιμοποιώντας» το περιβαλλοντικά θέτοντας κάποιους όρους...

Έτσι, συνήθως παρουσιάζεται η «μηδενική λύση» σαν τη «Σκύλλα», η τραβηγμένη λύση σαν τη «Χάρυβδη» και μεταξύ «Σκύλλας» και «Χάρυβδης» είναι προτιμητέα η «Σειρήνα» δηλαδή η προτεινόμενη λύση που μπορεί και να σε μαγέψει!.

Το λέω χοντροκομμένα, ενδεχομένως υπερβολικά ίσως και ισοπεδωτικά αλλά αν κάποιος προσπαθήσει να αποβάλει τις «φιοριτούρες» για να πάρει το «απόσταγμα», να είστε σίγουροι ότι αυτό ακριβώς είναι. Πλην ασφαλώς εξαιρέσεων.

Και βέβαια, όπως καταλαβαίνετε, η ουσία δεν είναι τόσο η αδειοδότηση αλλά ο έλεγχος τήρησης των «περιβαλλοντικών όρων» που αυτή προβλέπει και ιδίως κατά τη φάση λειτουργίας του έργου - δραστηριότητας. Εδώ ο μουσικός σηκώνει τα χέρια ψηλά. Ήδη εδώ και μια δεκαετία προβλέπεται ο τακτικός περιβαλλοντικός έλεγχος τουλάχιστον των μεσαίων ή μεγάλων ή εν δυνάμει «ρυπογόνων» έργων – δραστηριοτήτων , αλλά μόλις τώρα αρχίζει να ενεργοποιείται αυτή η πρόβλεψη με τα χίλια ζόρια.

Απλώς γιατί δεν επαρκούσαν και δεν επαρκούν οι αντίστοιχοι ελεγκτικοί μηχανισμοί λόγω της τραγικής υποστελέχωσης των αντίστοιχων υπηρεσιών. Αλλά ούτε και η πραγματική βούληση υπάρχει πιστεύω. Απλώς είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθούμε Ευρωπαϊκές οδηγίες.

Τόσο οι τακτικοί όσο και οι έκτακτοι περιβαλλοντικοί έλεγχοι (μετά από καταγγελία) απαιτούν πολλά διαδικαστικά βήματα. Συνοπτικά: αυτοψία από τουλάχιστο δυο ελεγκτές και διερεύνηση της υπόθεσης σε βάθος, σύνταξη της αντίστοιχης έκθεσης με παρατηρήσεις για τυχόν εκτροπή από τους περιβαλλοντικούς όρους και αποστολή της στον ιδιοκτήτη προκειμένου αυτός να καταθέσει τις απόψεις του.

Αν ο ιδιοκτήτης (που μπορεί να είναι και δημόσιος φορέας) ρυπαίνει, πολλές φορές «κάνει την πάπια» και δεν παραλαμβάνει την έκθεση. Έτσι, η ελέγχουσα αρχή αναγκάζεται να την ξαναστείλει μέσω Αστυνομίας η δικαστικού κλητήρα. Γιατί βλέπετε χρειάζεται αποδεικτικό παραλαβής, άλλως πάνε τα πάντα ...στράφι, ακόμη και σε «εξόφθαλμες» περιπτώσεις... Κατόπιν αρχίζουν οι νομικές περιπέτειες.

Συνήθως υπεισέρχονται δικηγόροι για να προβάλουν αντιρρήσεις εκ μέρους του ελεγχόμενου. Αν αυτές απορριφθούν και αποφασιστεί να επιβληθούν διοικητικές κυρώσεις (πρόστιμο), τότε ενεργοποιείται και το ποινικό σκέλος και επομένως αρχίζει ο δεύτερος κύκλος ...εργασιών. Διοικητικές προσφυγές, δικαστικές εμπλοκές και πάει λέγοντας.

Μια υπόθεση για να «τελεσιδικήσει» και στα δυο σκέλη, διοικητικό και ποινικό, σίγουρα δεν θα είναι και εδώ σε χρόνο ...dt... Απίστευτα χαμένες εργατοώρες... Πάνω από το 90% των περιβαλλοντικών ελέγχων το χειρίζονται οι Διευθύνσεις Περιβάλλοντος των Περιφερειών της χώρας που συνήθως υπερβάλλουν εαυτόν για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στοιχειωδώς.
Καταλήγοντας:

Το περιβάλλον προστατεύεται ρητά με το αρθ. 24 του Συντάγματος. Σύμφωνα με αυτό, η προστασία του ανήκει στη ρυθμιστική αρμοδιότητα του κράτους και αποτελεί δικαίωμα του κάθε πολίτη. Επομένως το κράτος θα έπρεπε να είχε φροντίσει για την τήρηση της συνταγματικής επιταγής. Κάθε άλλο όμως παρά αυτό έκανε τόσα χρόνια παρά τις αρχικές καλές προθέσεις. Σας περιέγραψα το τερατώδες διαδικαστικό – γραφειοκρατικό σκέλος. Αν αυτό συνδυαστεί με την τραγική έλλειψη προσωπικού στη δημόσια διοίκηση ικανού να αντεπεξέλθει στο τόσο απαιτητικό αντικείμενο, καταλαβαίνετε ότι το μείγμα είναι εκρηκτικό, εις βάρος ασφαλώς του προστατευταίου αγαθού που αφορά τις συνθήκες ζωής όλων μας.

Έτσι, δύο λύσεις υπάρχουν για τη στοιχειώδη θεραπεία των κακώς κειμένων (όπως επιγραμματικά προσπάθησα να περιγράψω όχι με «επιστημονικό» τρόπο αλλά με λόγο ευκόλως αντιληπτό από τον μέσο πολίτη): Ή αναμορφώνεις εκ βάθρων όλο το θεσμικό πλαίσιο και τη λειτουργία των μηχανισμών παραγωγής και ελέγχου των περιβαλλοντικών παραμέτρων του κάθε έργου – δραστηριότητας, θεσμοθετώντας χρήσεις γης, καταργώντας πολυνομίες, συγκεντρωτισμούς, αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων και πάει λέγοντας και βέβαια επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στα σημαντικά παρακάμπτοντας τα επουσιώδη (έχω καταθέσει κατά καιρούς πολλές σκέψεις και προτάσεις οι οποίες βέβαια ...«αρχειοθετήθηκαν»...) δημιουργώντας παράλληλα σοβαρές υποδομές - στελέχωση σε επίπεδο δημόσιας διοίκησης, ή εκχωρείς μέρος της «κρατικής» αυτής υποχρέωσης στον ιδιωτικό τομέα. Προσωπικά τασσόμουν και τάσσομαι υπέρ της πρώτης λύσης.

Όταν όμως το ίδιο το κράτος δημιούργησε σταδιακά και διαχρονικά το «τέρας» που προανέφερα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να το σκοτώσει γιατί στην ουσία ...σκοτώνει τον εαυτό του...

Επομένως η δεύτερη λύση φαντάζει μονόδρομος. Αυτό έκανε το παρόν νομοσχέδιο ή μάλλον νόμος του κράτους πλέον. Ενεργοποίησε μηχανισμούς (μέρος των οποίων προβλέπονταν από το 2011 στο προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο αλλά δεν υλοποιήθηκαν) θεσπίζοντας αυστηρά χρονικά περιθώρια στις επί μέρους διαδικασίες έτσι ώστε να επισπευσθούν οι χρόνοι κυρίως της περιβαλλοντικής αδειοδότησης αλλά και των ελέγχων.

Η τήρηση των προθεσμιών είναι πλέον ηλεκτρονικά «ελεγχόμενη» αφού μπαίνει σε πλήρη λειτουργία το λεγόμενο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο (ΗΠΜ) το οποίο είχε ήδη θεσμοθετηθεί, μέσω του οποίου θα τηρούνται όλες οι διαδικασίες. Και επειδή η δημόσια διοίκηση με τα μέσα και το προσωπικό που διαθέτει είναι αδύνατο να αντεπεξέλθει στα ασφυκτικά τιθέμενα χρονικά περιθώρια, μπαίνει στην εξίσωση και η «βοήθεια του κοινού».

Δηλαδή η ανάθεση – εκχώρηση μέρους των «κρατικών» αρμοδιοτήτων – υποχρεώσεων (είτε στο στάδιο τήρησης των ενδιάμεσων διαδικασιών της περιβαλλοντικής αδειοδότησης είτε σε αυτό των ελέγχων) σε «πιστοποιημένους» ιδιώτες.

Κάπως έτσι έγινε εδώ και μερικά χρόνια και με το «δομημένο» περιβάλλον (που σχετίζεται με την έκδοση και τον έλεγχο οικοδομικών αδειών) και κάτι αντίστοιχο θα γίνει εντός του έτους και στον οικοδομικό τομέα με την ενεργοποίηση της «Ηλεκτρονικής Ταυτότητας των Κτιρίων».

Ίσως εν τέλει και να είναι «...μια κάποια λύσις» όπως κατέληγε ο αγαπημένος μου αλεξανδρινός ποιητής Κ. Καβάφης στο θαυμάσιο ποίημα «περιμένοντας τους βαρβάρους»...