Η Ευαγγελίστρια ή καλύτερα η Βαγγελίστρα της Καρπάθου

Rodiaki NewsRoom

Του Μανώλη Δημελλά στο pemptousia.gr

Οι Καρπάθιοι δίκαια υπερηφανεύονται για τα καλιμέντα τους στα ξένα, τα άλιωτα έθιμά τους κι αν κάτι έχουν για φυλαχτό αυτό δεν είναι άλλο από τη βαθιά τους χριστιανική πίστη.

Κάθε γωνιά του νησιού κι ένας ξεχωριστός τόπος λατρείας. Από τα μικρά ξωκλήσια, στους αγρούς, μέχρι τις μοναδικές εκκλησιές, που μοιάζουν με την ανοιχτή αγκαλιά της Καρπαθιάς μάνας και υψώνονται στο κέντρο του κάθε χωριού.

Κάθε εκκλησιά και μια μοναδική ιστορία. Κτήρια που γινήκαν με αγώνα, κόπους κι αμέτρητο ιδρώτα, σε εποχές που η Κάρπαθος στέναζε από φτώχεια και στο σβέρκο της είχε ένα σωρό κατακτητές να ρυθμίζουν, πολλές φορές με τη βία, τις ζωές των κατοίκων.

Ο ναός με ιδιαίτερο και συνάμα πιο δύσκολο χρονικό είναι η Βαγγελίστρα, στην πρωτεύουσα του νησιού.
Η εκκλησία βρίσκεται περίπου στο κέντρο κι ακριβώς επάνω από τη θάλασσα. Η ιστορία της συμβαδίζει με την ανάπτυξη του λιμανιού. Ειδικότερα η κατασκευή του νέου ναού είναι ταυτισμένη με τον Μητροπολίτη του νησιού, τον Σεβασμιότατο κ. Αμβρόσιο.

Ακόμη και σήμερα οι θλιβερές μνήμες του ναού, που οδήγησαν στην αυτοδικία, στην ανατίναξη της Βαγγελίστρας από αγνώστους, ζόρισαν τις αξίες της μικρής κοινωνίας.

Τα γεγονότα έχουν παλιές ρίζες, που φτάνουν στη δεκαετία του 1970.

Τότε το κτήριο, λαβωμένο από τους συχνούς σεισμούς, ήταν απαγορευμένο στους πιστούς και σιωπηλά είχε μετατραπεί σε ουρητήριο. Από την άλλη υπήρχαν οι αποφάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που το χαρακτήριζαν μνημείο και απαγόρευαν την κατεδάφισή του.
Ο κόσμος χωρίστηκε σε δυο στρατόπεδα και το θλιβερό ερείπιο για αρκετά χρόνια στοίχειωνε και δίχαζε το νησί.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τη δεκαετία του 1870 στο μικρό ψαροχώρι που άκουγε στο όνομα Πηγάδια περίπου 100 ψυχές ήταν οι μόνιμοι κάτοικοι. Οι περισσότεροι ξεκίνησαν από το χωριό Απέρι, που τότε ήταν η πρωτεύουσα και το κέντρο της Καρπάθου.

Όσο το λιμανάκι αυξανόταν πληθυσμιακά τόσο πλήθαιναν οι ανάγκες των ανθρώπων. Από νωρίς φτιάχτηκε ένα νεκροταφείο και συντομότατα αποφάσισαν να σηκώσουν μια εκκλησιά.

Πρόκειται για έναν μικρό ναό βυζαντινού ρυθμού με τρία τόξα, πάνω από το μεσαίο ήταν ο τρούλος. Στον περίβολο ακόμη δυο σύμβολα της Καρπάθου κοσμούσαν τη μικρή εκκλησία, το ηλιακό ρολόι που έφτιαξε ο καπετάνιος και πρωτοπόρος δάσκαλος της ναυτικής τέχνης Μελέτιος Κουμπής και ένα μικρό καμπαναριό στη δυτική πλευρά.

Το χτίσιμο της Βαγγελίστρας έχει ρίζες στη βαθιά πίστη των πρώτων Πηγαδιωτών και τον κεντρικό ρόλο στην ιστορία έχει ο καπετάνιος και πλοιοκτήτης Καράβιας.

Από το Καστελόριζο, με Ρωσική καταγωγή, ο Γιάννης Καράβιας ήταν από τους δεινούς καπεταναίους που γυρνούσαν όλο τον κόσμο, όμως η μοίρα τον έδεσε με την Κάρπαθο.

Σε ένα από τα περαστικά ταξίδια του από το νησί είδε κι όπως φαίνεται ερωτεύτηκε, τη δεκαεννιάχρονη Ζωή, με την οποία παντρεύτηκε και έκανε την οικογένειά του. Εγκαταστάθηκε στην Κάρπαθο, αγόρασε κτήματα στα Πηγάδια και έχτισε σπίτια. Δικό του χωράφι ήταν και η θέση όπου χτίστηκε η εκκλησία της Βαγγελίστρας.

Ο Καράβιας ήταν αρωγός στην κατασκευή και μάλιστα εκείνος έφερε την κεντρική εικόνα της Παναγίας από την Οδησσό.

Οι Πηγαδιώτες έτρεξαν στο λιμάνι και τον υποδέχτηκαν, έπειτα όλοι μαζί περπάτησαν στην εκκλησία, λειτούργησαν και τοποθέτησαν την εικόνα Της. Στη συνέχεια, ακολούθησε ακόμα ένα συγκινητικό καρπάθικο γλέντι.

Στις αρχές του 20ού αιώνα στην δυτική πλευρά του ναού χτίστηκε το «Κελί της Παναγίας». Αυτό ήταν και το πρώτο δημοτικό σχολείο στα Πηγάδια!

Έτσι φτάσαμε στο 1926, όταν η Βαγγελίστρια δεν χωρούσε πια τους πιστούς. Κατεδάφισαν το «Κελί της Παναγίας» και στα τρία τόξα του ναού προστέθηκαν ακόμα δύο. Επάνω από το χώρο έφτιαξαν γυναικωνίτη και εκεί για λίγα χρόνια είχε βρει στέγη το σχολείο του χωριού.

Για 80 χρόνια η Βαγγελίστρα αποτελούσε το κέντρο, την ψυχή της πρωτεύουσας. Ώσπου χτύπησε ο μεγάλος σεισμός. Ήταν τρεις το μεσημέρι, στις 9 του Φλεβάρη 1948. Ο σεισμός, όπως και το τσουνάμι, ανάμεσα στα κτήρια που χτύπησαν ήταν κι αυτή η εκκλησία. Μάλιστα ήταν η πρώτη φορά που το κτήριο χαρακτηρίστηκε κατεδαφιστέο.

Την επόμενη χρονιά, Μάιος 1949, οι κάτοικοι του Δήμου Καρπάθου ζήτησαν από την εκκλησιαστική επιτροπή να μεγαλώσει το προαύλιο και να ανακαινισθεί ο Ιερός Ναός της Βαγγελίστρας.

Οι κάτοικοι έφταναν τους σχεδόν τους 1.000 και ο ναός ήταν πια μικρός για να χωρέσει τους πιστούς.
Τα μέλη της επιτροπής και ο ταμίας, ο Νίκος Ζαβόλας, δήλωναν έτοιμα να ανταποκριθούν στην πρόκληση και μάλιστα θα έτρεχαν την πρωτοβουλία στους μετανάστες στην Αμερική και εκείνοι θα έβαζαν πλάτη στην ανοικοδόμηση του ναού. Τελικά η λύση δόθηκε με μπαλώματα. Τοποθετήθηκαν σίδερα και ο λαβωμένος έστω και μικρός ναός και πάλι δόθηκε στους Πηγαδιώτες.

Αν και πολιούχος της πόλης είναι ο Άη Νικόλας παραμένει άγνωστο γιατί διάλεξαν την ονομασία Βαγγελίστρα για τούτη την εκκλησία.

Όπως υποθέτει ο ιστορικός Μανώλης Κασσώτης, στο βιβλίο-μελέτη για τη «Η Βαγγελίστρα της Καρπάθου», η πιθανότερη εκδοχή έχει να κάνει με τη αγάπη των Καρπαθίων στην Παναγία.

Στο μυαλό τους, αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κασσώτης, ανέκαθεν ήταν η Παναγία του Απερίου, που γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο κι ίσως να μην ήθελαν να σπάσουν εκείνο το πανηγύρι. Έτσι είναι πιθανόν να δόθηκε το όνομα Ευαγγελίστρια.

Από τότε την 25η Μαρτίου γίνεται λαμπρό πανηγύρι συνδυάζοντας και την επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας.

Ακόμα ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το ψαράκι Μένουλα, που εκείνες τις μέρες πέφτει κοπαδιαστά στη θάλασσα της Καρπάθου και από τα παλιά χρόνια είναι το τάμα των μπαλουξήδων ψαράδων στη Βαγγελίστρα.

Η Μένουλα πέφτει στο τηγάνι και σερβίρεται συνοδευόμενη από ρεβύθια με ρύζι και μαρουλοσαλάτα σε όλους τους πιστούς. Μα είναι ευλογία όχι μόνο να βρεθείς την ημέρα της γιορτής, μα να σταθείς μέσα στις στιγμές της προετοιμασίας! Οι Πηγαδιώτισσες από τα παλιά χρόνια έχουν τάμα να βοηθήσουν τη γιορτή κι έτσι όλο το χωριό γίνεται μια παρέα μαγείρων μέσα στο υπόστεγο και την κουζίνα της Βαγγελίστρας.

Σπουδαιότερη γιορτή, δίχως αμφιβολία ήταν η πρώτη 25η του Μάρτη 1948, όταν βρήκε το νησί ελεύθερο και ελληνικό.

Οι κάτοικοι μετέφεραν όσα τρόφιμα είχαν από το σπίτι τους στην εκκλησία και Κείνη τους περίμενε ντυμένη με τη γαλανόλευκη, τότε λοιπόν έκαναν το πιο σπουδαίο τραπέζι στην ιστορία της Βαγγελίστρας.

Οι επόμενες δεκαετίες βρίσκουν το ναό να βασανίζεται από τους σεισμούς με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1970, όπου το κτήριο ακόμη μια φορά κρίνεται επικίνδυνο και αποφασίζεται το κλείσιμό του. Μεγάλες ξύλινες τάβλες καρφώνονται στα παράθυρα και η πόρτα σφραγίζεται ερμητικά. Από τότε ξεκινούν πολύχρονα βάσανα για τους πιστούς.

Για κάποια περίοδο η εκκλησία άνοιγε μόνο για προσευχή και δεν υπήρχαν λειτουργίες, ώσπου και αυτές απαγορεύτηκαν. Τότε αρκετοί ήταν εκείνοι που ξεσηκώθηκαν, ζητούσαν επίμονα την κατεδάφισή της και στη θέση της να χτιστεί μια μεγαλύτερη εκκλησιά.

Από την άλλη υπήρχαν εκείνοι που προτιμούσαν το παλιό κτήριο έστω και κλειστό, με την αόριστη ελπίδα ότι ίσως κάποτε να υπήρχαν χρήματα για την αναστήλωσή του.

Στις 25 του Φλεβάρη 1983, ήταν 2 μετά τα μεσάνυχτα μια ισχυρότατη έκρηξη συγκλόνισε τα Πηγάδια. Άγνωστοι είχαν τοποθετήσει εκρηκτικά, ο ημερήσιος αθηναϊκός Τύπος έγραψε δυναμίτη στη δυτική πλευρά του ναού, με αποτέλεσμα να γκρεμιστεί ένα τμήμα του.

Η αυτοσχέδια βόμβα ήταν το τέλος της στασιμότητας. Πυροδότησε ένταση αλλά έδωσε δυνατή «σπρωξιά» στις εξελίξεις. Τότε ανάμεσα στις διαφωνίες γράφτηκε στις εφημερίδες ότι «πίσω από την έκρηξη υπήρχαν οικονομικά συμφέροντα».

Από την άλλη υπήρχαν πιστοί που μπορεί να διαφωνούσαν με την αυτοδικία, όμως θεώρησαν ότι ίσως να ήταν η μοναδική λύση.

Όπως συνήθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, εκείνοι που δεν βλέπουν την εκκλησία ως τόπο λατρείας φροντίζουν να έχουν πιο βροντερή άποψη για το κτήριο κι αυτή η περίπτωση φέρνει στο μυαλό μας την εικόνα ενός άλλου ναού, αρχαιολογικού μνημείου της Καρπάθου.

Τον βυζαντινό ναό της Αγίας Αναστασίας, που ανακάλυψε ο Ιταλός αρχαιολόγος Jacocobich στην Αρκάσα το 1924. Άραγε πόσοι έχουν ενδιαφερθεί για αυτό το μνημείο και την πορεία του;

Η ιστορία της αναγέννησης του ναού της Βαγγελίστρας χρονικά συμπίπτει με την εκλογή Μητροπολίτη στην Κάρπαθο.

Ο Δεσπότης Αμβρόσιος έφθασε στο νησί τον Μάη του 1983 και ανέλαβε με ζήλο ένα τιτάνιο έργο, να βγάλει τις απαραίτητες άδειες αλλά και να μαζέψει χρήματα, ώστε να πετύχει, χωρίς καθυστερήσεις, την ανοικοδόμηση του νέου ναού.

Η Βαγγελίστρα δε μπορεί να μην είναι ευλογημένη! Η προσπάθεια του Μητροπολίτη Καρπάθου Αμβροσίου έδωσε τους καρπούς της.

Στις 13/2/1984 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε και αποφάσισε τον αποχαρακτηρισμό του κτηρίου (Υπουργός η Μελίνα Μερκούρη).

Δύο χρόνια αργότερα, στις 23 Απριλίου 1986 ο Οργανισμός διοικήσεως Εκκλησιαστικής περιουσίας έδωσε την τελική άδεια για την ανοικοδόμηση του ναού και στις 6 του Γενάρη 1986 μπήκαν τα θεμέλια της Βαγγελίστρας. Αρχιτέκτονας του έργου ο Γεώργιος Εμμ. Λάμπρος, όπου δούλεψε προσφέροντας εθελοντικά στην Παναγία την τέχνη και τον αγώνα του.

Στις 17 του Ιούλη 1991 έγιναν με τη μεγαλοπρέπεια που αξίζει σε τέτοιες στιγμές τα εγκαίνια της Βαγγελίστρας. Επιβάλλεται να αναφέρουμε ότι μεγάλος αρωγός στην όλη προσπάθεια ήταν η παροικία των Πηγαδιωτών Αμερικής με πρώτο τον Σύλλογό τους, τον «Ποσειδώνα».

Ο παλιός ναός είχε υποδεχτεί τον Πατριάρχη Αθηναγόρα (12 Ιουλίου 1963) ενώ η νέα Βαγγελίστρα δέχτηκε την επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου (25 Οκτωβρίου 1994).

Υπάρχει ακόμα μια ενδιαφέρουσα πτυχή στην ιστορία της νέας Βαγγελίστρας. Χρειάστηκαν να περάσουν αρκετά χρόνια με τους τοίχους γυμνούς από εικόνες. Τελικά μέσα στην καρδιά της κρίσης κατάφερε να αγιογραφηθεί!

Οι Πηγαδιώτες, όπως και όλοι οι Καρπάθιοι δεν δίστασαν, ακόμα μια φορά, να δείξουν το φιλότιμο και την αγάπη τους στην Παναγία και να προσφέρουν κάτι από το υστέρημά τους για να δουν τη Βαγγελίστρα τους στολισμένη με τους Αγίους.

Οι εφημέροι του ναού μέχρι σήμερα
- Παπα-Νικόλαος Φιλιππίδης 1917-1932
- Παπα-Νικόλας Σακελλαρίδης 1932-1943
- Παπα-Νικήτας Κατρός 1945-
- Παπα-Γεννάδιος Καραδημητρίου 1952-1983
- Αρχιμανδρίτης π. Ναθαναήλ, 1985-2009 (νυν Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου)
- Παπα-Μιχάλης Οικονομίδης 2009-2016
- Αρχιμανδρίτης π. Αμβρόσιος Μαναρουλάς 2016 έως σήμερα.
Αρκετές πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Καρπάθιου ιστορικού-συγγραφέα Μανώλη Κασσώτη «Η Βαγγελίστρα της Καρπάθου», εκδόσεις Άπελα νότα, Αθήνα 2008.

Οι χρωματιστές φωτογραφίες ανήκουν στο αρχείο της εκκλησίας, ενώ οι Α/Μ στον κ. Μανώλη Κασσώτη.