Για μια Pax Mediterranea στη Mare Nostrum

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Σωτήρης Ντάλης*

Πριν από την έναρξη της πρόσφατης συνόδου των ευρωμεσογειακών χωρών στην Αζαξιό της Κορσικής, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν με ανάρτησή του στο twitter, υπογράμμισε ότι η Γαλλία «βλέπει» τη Μεσόγειο ως θάλασσα που θα επικρατεί μόνο ειρήνη και σταθερότητα. “Pax Mediterranea” ήταν το λακωνικό μήνυμα του Γάλλου προέδρου στο twitter, παραφράζοντας το περίφημο Pax Romana (Ρωμαϊκή ειρήνη), που επικρατούσε την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Πράγματι, η Μεσόγειος είχε πάντα έναν πολιτικό ρόλο.
Γιατί είναι ταυτόχρονα η θάλασσα που χωρίζει την Ευρώπη από την Αφρική, ένα σύνορο που κάποιοι θα επιθυμούσαν να ονομάσουν «φυσικό» ανάμεσα σε διαφορετικούς κόσμους, αλλά ταυτόχρονα και ένας γεωγραφικός χώρος με πολλές ενδείξεις ομοιογένειας. Αποτελεί επίσης, και κυρίως, τόπο ανταλλαγών και επαφών: εμπορικών, πολιτισμικών, ανθρώπινων…

Η περιοχή της Μεσογείου είναι και σήμερα ένας χώρος θεμελιωδώς πολιτικός, στην καρδιά της επικαιρότητας – συγκρούσεις δίχως τέλος, μεταναστευτικές και προσφυγικές «κρίσεις», ενώσεις εδαφικές ή εμπορικές, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις.

Οι πολιτικές για τη Μεσόγειο καταδεικνύουν και χαράζουν μονοπάτια σκέψης σχετικά με την κατάσταση σε αυτό το θαλάσσιο σταυροδρόμι που όλοι θα ήθελαν να μπορούν να ονομάζουν Mare Nostrum, γράφουν οι Η. Laurens και Μ.Rey, στο βιβλίο τους, «Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της», που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μελάνι.

Τι είναι όμως η Μεσόγειος; Σε ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που αφορά μια πόλη της Μεσογείου και το λιμάνι της, τη Μασσαλία, ο συγγραφέας του, ο Ζαν Κλοντ Ιζό («Οι Βατσιμάνηδες της Μασσαλίας», Μεταίχμιο, 2014), γράφει για την πόλη του μέσα από τα πιο σύγχρονα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της Μεσογείου. Πηγή έμπνευσής του και σημείο αναφοράς για τις απόψεις του, αποτελούν σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο του Φερνάντ Μπρωντέλ, «Η Μεσόγειος» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1990), και κυρίως το σημαντικό έργο του Πέντραγκ Ματβέγιεβιτς, «Μεσογειακή Σύνοψη», (Εισαγωγή: T. Θεοδωρόπουλος, Εκδόσεις Πατάκη, 1998) τα οποία θα έπρεπε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και για όλους εκείνους που μιλούν για το μέλλον αυτής της γωνιάς του κόσμου.
Για τον κορυφαίο Γάλλο ιστορικό Φερνάντ Μπρωντέλ, η Μεσόγειος είναι χίλια πράγματα μαζί.

Δεν είναι ένα μόνο τοπίο αλλά αμέτρητα τοπία.
Δεν είναι μία θάλασσα αλλά διαδοχή θαλασσών. Δεν είναι ένας πολιτισμός, αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο.
Είναι ένα πανάρχαιο σταυροδρόμι. Εδώ και αιώνες τα πάντα συνέρρεαν προς αυτή, αναστάτωναν και εμπλούτιζαν την ιστορία της.

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πού φτάνει η Μεσόγειος γιατί η Μεσόγειος δεν είναι μόνο γεωγραφία.
Τα σύνορά της δεν εγγράφονται ούτε στο χώρο ούτε στο χρόνο. Πώς να τα ορίσεις και σε σχέση με τι;
Δεν είναι ιστορικά, ούτε εθνικά, ούτε εθνολογικά, ούτε κρατικά, υποστηρίζει ο Πρέντραγκ Ματβέγεβιτς και μας προτείνει ν΄αναζητήσουμε πρώτα απ’ όλα ένα σημείο εκκίνησης: ακτή ή σκηνικό, λιμάνι ή γεγονός, πλου ή αφήγηση.
Από πού ξεκινάμε δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει που φτάνουμε. Γιατί είναι φορές, κυρίως όταν το ταξίδι είναι μακρύ, που όλες οι θάλασσες μοιάζουν να είναι μια και μόνη, η ίδια θάλασσα, κι άλλοτε πάλι η καθεμιά τους φαντάζει διαφορετική.
Η Μεσόγειος δεν είναι μόνο ιστορία και δεν ανέχεται τα πολύ στενά όρια.

Ο Ζορζ Σιμενόν επιχειρώντας να δώσει έναν ορισμό της Μεσογείου γράφει στο ημερολόγιό του: «η Μεσόγειος είναι μια απέραντη θάλασσα, χωρίς ακριβή όρια, με διάφορα ασαφή σημεία αναφοράς: η Τουλόν και ο στόλος της, η Νίκαια και το καρουζέλ της, η Νεάπολη και το ηφαίστειό της, ο Πειραιάς και ο Παρθενώνας, η Κορσική και απέναντι οι Άραβες, οι καμήλες και η άμμος»(Mare Nostrum. Hμερολόγιο. Μτφρ: Φανή Μουρίκη, Στο περιοδικό Το Δέντρο, τεύχος 228-229, σελ. 194- 198.).

Για τον Σιμενόν η Μεσόγειος είναι πρώτα απ’ όλα πολύ μικρή. Δεν είναι τυχαίο το ότι ορίζεται ως λεκάνη, αλλά θα ήταν καλύτερα να την αποκαλέσουμε δρόμο.
Άραγε και δρόμος ειρήνης;

* Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής διεθνών σχέσεων, διεθνούς πολιτικής και ευρωπαϊκής ενοποίησης στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.