Το Καστελλόριζο: Από τους διαχρονικούς ακρίτες του Ελληνισμού

Rodiaki NewsRoom

Παρουσίαση Κυριάκος Ι. Φίνας

Τις τελευταίες ημέρες τόσο ο τοπικός Τύπος της Δωδεκανήσου, όσο και ανάλογο μέρος και της υπόλοιπης χώρας, αφιερώνουν αντίστοιχο ιστορικό κείμενο για τα Δωδεκάνησα. Ο μακαρίτης Δωδεκανήσιος συγγραφέας Αντώνης Σεβ. Μαΐλλης είχε γράψει αρκετά για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση στα Δωδεκάνησα στις αρχές του 20ού αιώνα.

Οι εκδόσεις ΘΥΜΕΛΗ/ΜΠΑΝΟΥΣΗ κυκλοφόρησαν ένα ολιγοσέλιδο κείμενο που αναφέρεται στις αρχές του 20ού αιώνα. Θεωρήσαμε επίκαιρο να παρουσιαστεί ένα σχετικό κείμενο του συγγραφέα, το οποίο αναφέρεται στο Καστελλόριζο.

Ακολουθεί το κείμενο
«...Οι Καστελλορίζιοι ήταν οι πλουσιότεροι των νησιωτών. Οργώνουν τις θάλασσες και όταν τα πλοία τους καταπλέουν σε λιμάνια της ελεύθερης πατρίδας, προσπαθούν με κάθε μέσο να γίνουν Έλληνες υπήκοοι. Διαισθάνονται ότι τα προνόμια δεν επαρκούν για να τους διαφυλάξουν. Πολλοί ναύτες εγκαταλείπουν τα πλοία και εγκαθίστανται εκεί. Μάλιστα στην Ερμούπολη πηγαίνουν στο Δημαρχείο ή στη Νομαρχία και δηλώνουν τα στοιχεία τους. Στις ένορκες βεβαιώσεις, ειδικά των Καστελλοριζιών, υπογραμμίζεται ότι η διαγωγή του αιτούντος «εστάθη τιμία και ανεπίληπτως και ότι θέλει διάγει, ως καλός και τίμιος πολίτης. Μη υπερασπιζόμενος, δε, υπό ουδεμιάς ξένης δυνάμεως, θέλει είναι Έλλην...».

«Τα πρωτόκολλα κατοικίας υπογράφονται από τον Δήμαρχο και τον Αστυνόμο που βεβαιώνουν ότι ο αιτών την πολιτογράφηση «υπεσχέθη ότι θέλει διαμένη διαρκώς εντός της Ελλάδος δύο κατά συνέχειαν έτη ή ότι θέλει ναυτολογίσθαι δύο κατά συνέχειαν έτη με τα υπό ελληνικήν σημαίαν πλοία...». Δεν ήταν, επίσης, παράξενο ότι αρκετά πλοία του νησιού έφεραν την Ελληνική Σημαία, επειδή είχαν ναυτολογηθεί σε ελληνικά λιμάνια.
Με την κατ’ αποκοπήν ορισθείσα φορολογία το Καστελλόριζο δίνει μακτού 48.000 γρόσια. Ο πληθυσμός υπερβαίνει τους 8.000, αλλά ο ακριβής αριθμός δεν είναι δυνατόν να δοθεί.

Είναι γεγονός ότι τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα οι κάτοικοι έφταναν τους 12.000. Το πολυάνθρωπο μιας μικρής νήσου, όπως το Καστελλόριζο, εκτάσεως οκτώ τετραγωνικών χιλιομέτρων, οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί δεν υπήρχαν Τούρκοι και την όλη διοίκηση είχαν οι Δημογέροντες. Σε αυτό προσέτρεχαν οι καταπιεζόμενοι από τα άλλα νησιά και από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας και ζητούσαν προστασία. Με την πάροδο του χρόνου εγκαθίσταντο στο νησί και γίνονταν μόνιμοι κάτοικοι. Υπήρχε, επίσης, ασφάλεια, γιατί από τα παλιά χρόνια οι Καστελλοριζιοί, λόγω της ιδιομορφίας του λιμανιού πέτυχαν ανάμεσα στα άλλα προνόμια που είχαν να διατηρούν δύο πυροβόλα για την απόκρουση των πειρατών. Μάλιστα, τέτοια επεισόδια με ρεσάλτα πειρατικά σημειώνονταν στις θαλάσσιες περιοχές των Νοτίων Σποράδων και ειδικά της Ρόδου μέχρι και το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Για να μην υπάρξει πρόβλημα, στη δύναμη των ανδρών για τα πυροβόλα υπήρχαν και 8 Τούρκοι, οι μοναδικοί στο νησί.

Ο γιατρός και το φαρμακείο που διατηρούσε η Κοινότητα συμπεριλαμβάνονταν και αυτά μέσα στους λόγους της ασφάλειας που έβρισκαν οι άλλοι νησιώτες στο φιλόξενο Καστελλόριζο. Από το 1909 άρχισε η μείωση του πληθυσμού, όταν πολλαπλασιάστηκαν οι φήμες ότι θα θεσπιστεί ο Νόμος περί στρατολογίας. Ένα χρόνο αργότερα οι νέοι, εξαιτίας του αποκλεισμού και επειδή δεν έβρισκαν εργασία, έφευγαν για το εξωτερικό, όπως και ολόκληρες οικογένειες. Εδώ το μεταναστευτικό ρεύμα πήρε τέτοιους ρυθμούς που άγγιζε τα όρια του γενικού ξεσηκωμού. Σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα ο πληθυσμός μειώθηκε στο μισό. Μαζί με το φευγιό, τέλειωσαν και τα μεγαλεία…!
Τα έσοδα του Καστελλόριζου ανέρχονται σε 273.520 γρόσια και τα έξοδα σε 333.189, δηλαδή υπάρχει συνεχώς έλλειμμα.

Η εκπαίδευση βρίσκεται σε πολύ καλό επίπεδο. Συγκεκριμένα, στα τέσσερα Σχολεία: στη Σαντραπεία, στην Αττική Σχολή, στην Ελληνική Αστική Σχολή, στο Παρθεναγωγείο και στα δύο Νηπιαγωγεία φοιτούν 886 μαθητές και μαθήτριες. Επίσης, λειτουργεί κρατική σχολή, όπου φοιτούν περί τους 30 μαθητές και μαθήτριες.
Επίσης, υπάρχουν δύο ιδιωτικά Νηπιαγωγεία: το ένα του Παπα-Δημήτρη και το άλλο μιας γυναίκας. Το Καστελλόριζο υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Πισιδίας. Είχε, επίσης, πολυάριθμο στόλο, που είναι η ραχοκοκαλιά του νησιού.

Σε επίσημη καταγραφή υπάρχουν 13 μπάρκα, 23 βρίκια, 15 σκούνες, 2 γαλέτες, 7 τρεχαντήρια και 4 μπρατσέρες. Όλα ταξιδεύουν και μεταφέρουν ξυλεία και άνθρακα στην Αλεξάνδρεια. Τα μικρότερα ταξιδεύουν στην Κύπρο και τη Συρία, άλλα εκτελούν δρομολόγια στα γύρω νησιά και κυρίως στη μικρασιατική ακτή και μεταφέρουν τρόφιμα στο νησί...».

Το νησί κατά την αρχαιότητα
Η εφημερίδα «Η Καθημερινή» στις 27/09/2020 είχε ως ένθετο το βιβλίο με τίτλο: «Το Καστελλόριζο διαχρονικός ακρίτας του Ελληνισμού».
Αποσπούμε ένα μέρος εκ του αρχικού κειμένου:
«...Ανθρώπινη παρουσία στο νησί υπήρχε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Όπως αποκαλύπτουν ευρήματα στο σημερινό κοιμητήριο, στη μικρή χερσόνησο που κλείνει από ανατολικά το λιμάνι του Μανδρακίου, κατοικήθηκε από την ύστερη εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.).

Τα ναυάγια στην ευρύτερη περιοχή – του Ulu Butku, που χρονολογείται στο τέλος του 14ου αι. π.Χ. και της Χελιδονίας Άκρας (12ος αι. π.Χ.)- αποκαλύπτουν ότι κατά την Εποχή του Χαλκού από το νησί διέρχονταν σημαντικοί θαλάσσιοι δρόμοι που ακολουθούσαν οι ναυτιλλόμενοι της εποχής. Ίσως, μάλιστα, κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού να αποτελούσε ενδιάμεσο εμπορικό σταθμό όσων ταξίδευαν από και προς τα λιμάνια της Ανατολής ή αποίκων προς τις ακτές της Συρίας και της Παλαιστίνης, την Κιλικία και την Κύπρο – ενδεχομένως και εμπόριο της μινωικής Κρήτης.

Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική θέση του νησιού σε ό,τι αφορά τον έλεγχο σημαντικών θαλάσσιων δρόμων καθόρισε την πορεία του όχι μόνο κατά την εποχή εκείνη, αλλά καθ’ όλη την περίοδο της αρχαιότητας και κατά τους κατοπινούς αιώνες, αποτελώντας βασική πηγή πλούτου, αλλά και αιτία πολλών από τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι κάτοικοί του λόγω των αλληλοδιαδόχων κατακτήσεων ή επιδρομών (ιδιαίτερα από την εποχή των Σταυροφοριών και μετά).

Το νησί –όπως και άλλα νησιά του δωδεκανησιακού συμπλέγματος- αποικίστηκε αργότερα από φύλα των Δωριέων, οι οποίοι, σύμφωνα με τον ψευδο-Σκύλακα (μέσα 4ου αι. π.Χ.) και τον Τίτο Λίβιο (59 π.Χ.-19 μ.Χ.), του έδωσαν το όνομα Μεγίστη.

Στη Μεγίστη υπήρχε μόνιμος οικισμός, όπως δηλώνουν τα βυθισμένα στο λιμάνι οικοδομικά λείψανα και οι διάσπαρτοι στην ενδοχώρα τάφοι. Οι κύριες θεότητες του νησιού ήταν ο Δίας και ο Απόλλων, οι οποίοι έφεραν την επίκληση Μεγιστεύς. Σε επιγραφές αναφέρονται, επίσης, η Άρτεμις, η Αφροδίτη, η Δήμητρα και οι Διόσκουροι.
Στη Μεγίστη έχουν αποδοθεί νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ., τα οποία στη μία όψη φέρουν κεφαλή του Ηλίου και την άλλη το ροδιακό ρόδο με τα γράμματα Μ.Ε...».