Πανεπιστήμια: ένα εθνικό θέμα με τοπικές σημασίες

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Φραγκίσκος Καλαβάσης*

Το γεγονός ότι το θέμα των πανεπιστημίων και της παιδείας αναδύεται κάθε τόσο στο κέντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος, τονίζει πόσο συνυφασμένη είναι η παιδεία, η έρευνα και η διδασκαλία, οι επιστήμες και οι τεχνολογίες, με τη μορφή και τον σχεδιασμό της κοινωνικής οργάνωσης και της περιφερειακής ανάπτυξης, με την ποιότητα της εργασίας μέσα στην εκάστοτε κοινωνική οργάνωση και με την ποιότητα της ζωής σε κάθε τόπο, για τη σύνδεση της εργασίας, της ποιότητας ζωής με τον πολιτισμό μέσα στην εκάστοτε συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση.

Μέσα από την παιδεία, η κοινωνία, όπως και ο κάθε άνθρωπος, μπορεί να κατασκευάζει την εικόνα της και να αναπαρίσταται μέσα σε μια κατανόηση του περιβάλλοντός της, να αναγνωρίζει και να διευρύνει τις δυνατότητες και τα όρια της εξέλιξής της σε συνάρτηση με τις νοητικές δυνατότητες και τα όρια της μηχανικής της.

Επομένως σε κάθε συζήτηση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τον θεσμό δηλαδή όπου χτίζεται και διδάσκεται η γνώση μαζί με τη μεθοδολογία της και την τεχνολογία της, διακυβεύεται η υπαρξιακή συγκρότηση της κοινωνίας, η θεμελιακή σχέση της με την αναπαράστασή της, η ταυτότητά της.

Αυτή τη συνύφανση της παιδείας με την κοινωνική αναπαράσταση και εξέλιξη είναι κρίσιμο να την αντιλαμβανόμαστε σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, για να μπορούν όλοι οι λαοί να μετέχουν στην εξέλιξη της γνώσης και του πολιτισμού.

Είναι εξίσου σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε αυτό το διακύβευμα σε τοπικό, περιφερειακό επίπεδο, ιδιαίτερα στις μέρες μας. Και αυτό επειδή η υπόθεση των κυβερνητικών επιδιώξεων με το Νομοσχέδιο για τα πανεπιστήμια, έχει σαφείς περιφερειακές στοχεύσεις.

Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο κινείται στον αντίποδα των κρίσιμων ζητημάτων ποιότητας και αποτελεσματικότητας που προέκυψαν από την αποκλειστικά ψηφιακή, εξ αποστάσεως παρουσία και συμμετοχή στην πανεπιστημιακή διδασκαλία, στην έρευνα και την ακαδημαϊκή διοίκηση.

Αποσιωπά τον κίνδυνο φοιτητικής διαρροής, την αφυδάτωση της πανεπιστημιακής ζωής από τη δημιουργική αντιπαράθεση επιστημονικών απόψεων και ιδεολογικών ρευμάτων, τη διαβλητότητα των εξετάσεων.
Αναιρεί το αυτοδιοίκητο τη στιγμή ακριβώς που θα έπρεπε να ισχυροποιηθεί για να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα των μεταβολών του περιβάλλοντός του.

Οι νομοθετικές προθέσεις περί των ορίων στα χρόνια φοίτησης και περί των βάσεων εισαγωγής είναι αποκομμένες από το πλαίσιο αναφοράς τους, δηλαδή αφενός τη σχέση ανάμεσα στη διοικητική συσσώρευση και την εκπαιδευτική διαρροή εγγεγραμμένων φοιτητών και φοιτητριών στα παλαιότερα πανεπιστήμια, αφετέρου τα κριτήρια ισότιμου καταμερισμού των υποψηφίων σε όλα τα ΑΕΙ, Σχολές και Τμήματα της χώρας.
Πρόκειται για ζητήματα που άπτονται της υποστήριξης του ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας, σχετίζονται με την αποκέντρωση και την περιφερειακή ανάπτυξη, είναι επομένως εξόχως θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν την τοπική μας κοινωνία.

Οι βάσεις εισαγωγής, ως γνωστόν, είναι ένας δείκτης που μετράει την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας σε ύλη που καλύπτει το πλέγμα της τελευταίας τάξης του Λυκείου και της σκιώδους, φροντιστηριακής εκπαίδευσης. Κι όμως επιχειρείται με αυθαίρετο τρόπο να «χρεωθούν» οι χαμηλές βάσεις εισαγωγής στην ποιότητα των Τμημάτων που εισάγονται οι υποψήφιες και υποψήφιοι, στην ταυτότητα κατά κανόνα των περιφερειακών πανεπιστημίων. Αποκρύπτοντας πως η γεωγραφική απόσταση από τον τόπο κατοικίας, η δυνατότητα φοιτητικής μέριμνας (φοιτητικές εστίες) και οι τιμές ενοικίασης είναι καθοριστικοί παράγοντες επιλογής για τις/τους υποψήφιους, μαζί φυσικά με τη φήμη του κάθε ΑΕΙ.

Αποκρύπτοντας πως η πλειονότητα των υποψηφίων κατοικεί στην πρωτεύουσα και σε μεγάλες πόλεις, καθώς και ότι η μετακίνηση στα νησιά εξ αντικειμένου δεν περιλαμβάνει οδικό ή σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ τα ακτοπλοϊκά και αεροπορικά εισιτήρια είναι ακριβά.

Το Νομοσχέδιο επομένως μετατοπίζει την πραγματική αναφορά του δείκτη, για να μετατοπίσει τεχνηέντως τις ελλείψεις, τις φοβίες, τη μη ανεκτικότητα και τις ενοχές ορισμένων κυβερνητικών επιτελείων στην περιφερειακή ακαδημαϊκή κοινότητα και στις τοπικές κοινωνίες. Αποσιωπώντας ότι η περιφερειακή ανάπτυξη σημαίνει λήψη μέτρων ενίσχυσης της ελκυστικότητας, της προσβασιμότητας, της ποιότητας και της προβολής των περιφερειακών δομών.

Η ένστολη αστυνόμευση της ακαδημαϊκής ζωής οδηγεί στην απογύμνωση των ΑΕΙ από την παιδαγωγική και πνευματική τους λειτουργία, την αποθάρρυνση της ελεύθερης αναζήτησης για την ανάγνωση και ερμηνεία των φυσικών και των κοινωνικών φαινομένων. Αποθαρρύνεται η φοιτητική συμμετοχή στη διδασκαλία και την έρευνα, αλλά και η καθηγητική πρωτοβουλία για οργάνωση σεμιναρίων, διαλέξεων και συνεδρίων για επίκαιρα θέματα.

Τσαλακώνεται η εικόνα του/της αυτόνομου/ης διανοούμενου/ης που δεσμεύεται μόνο από την πειθαρχία της επιστημονικής μεθοδολογίας και την ανθρωπιστική ηθική της δημοκρατίας, πολιορκείται η ακαδημαϊκή κρίση και δεοντολογία με πειθαρχικά συμβούλια και μέτρηση συμπεριφοράς από εξωτερική κανονιστική κατασταλτική εξουσία.

Στις μικρές κοινωνίες, στις εθνικά ευαίσθητες συνοριακές περιοχές των νησιών μας, αυτές οι ρυθμίσεις υποθάλπουν τις ήδη καταγεγραμμένες εκδοχές άνομων πιέσεων από ακροδεξιές προβοκατόρικες ενέργειες, δημιουργούν ασφυκτική καχυποψία στην ακαδημαϊκή κοινότητα.

Πριν από λίγα χρόνια είχαμε κοινοβουλευτική συκοφάντηση κατά καθηγητών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου μας, από βουλευτές του Λάος, σήμερα μέρος του Λάος κάθεται στα κυβερνητικά έδρανα. Θα διαθέτουν άραγε και αστυνομική συγκάλυψη στην κατασκευή ψευδών κατηγοριών περί του τι λέγεται στα αμφιθέατρα;

Πρόκειται επομένως για ένα Νομοσχέδιο που δυναμιτίζει την ακαδημαϊκή ειρήνη, απειλεί την παιδαγωγική ηπιότητα, την κριτική σκέψη, την αμφιβολία και τον ελεύθερο διάλογο, όλα όσα οφείλει να καλλιεργεί η εσωτερική πανεπιστημιακή ζωή, για να μπορεί να παράγει έγκυρη γνώση.

Αν αφαιρέσουμε από το Νομοσχέδιο τις δημαγωγικές και προβοκατόρικες ρητορείες με τις οποίες περιβάλλει την πανεπιστημιακή πραγματικότητα, διαπιστώνουμε μια καθαρή, ίσως αποκλειστική στόχευση: την αποδόμηση των πανεπιστημίων και την αποδυνάμωση, έως και την κατάργηση των περιφερειακών πανεπιστημίων, ιδιαίτερα του πλέον γεωγραφικά ευάλωτου, του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Διαπομπεύουν άκριτα τα περιφερειακά ΑΕΙ για δήθεν παραβατικότητα, για να καταρρεύσει η πραγματική εικόνα της ασφαλούς φοιτητικής ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος, που αποτελεί ένα από τα πλεονεκτήματα της φοιτητικής ζωής στο Αιγαίο.

Με λύπη διαπιστώνουμε ότι για πρώτη φορά από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οι αυτοδιοικητικοί μας άρχοντες κρατούν ανεξήγητη απόσταση από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, από την επιχειρούμενη υπονόμευσή του. Φαίνεται να υπάρχει μια ανεξήγητη ασυνέχεια στο παράδειγμα του Σάββα Καραγιάννη και του Γιάννη Μαχαιρίδη, του Μάνου Κόκκινου, του Γιάννη Παρασκευά, του Γιώργου Γιαννόπουλου, του Χατζή Χατζηευθυμίου, του Στάθη Κουσουρνά και του Φώτη Χατζηδιάκου και τόσων άλλων επώνυμων και ανώνυμων στελεχών της τοπικής μας κοινωνίας, όπως των Φίλων του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Λείπουν οι γενναίες πρωτοβουλίες, τα μνημόνια συνεργασίας, οι κοινές δράσεις, η αλληλεπίδραση του Πανεπιστημίου με την πόλη, ο ευρύτερος σχεδιασμός και η δικτύωση της τριτοβάθμιας με την επαγγελματική εκπαίδευση στη Ρόδο, στη Δωδεκάνησο, στο Νότιο Αιγαίο.

Θα πρέπει να αναστοχαστούμε την εθνική σημασία ενός κρατικού πανεπιστημίου στο Αιγαίο, τη συμβολή της διεθνούς δράσης του στο άνοιγμα της κοινωνικής ζωής στις νησιωτικές πόλεις, την πολιτισμική επίδραση στη νεολαία, την πολύπλευρη ενίσχυση όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και των δράσεων πολιτισμού.

Να αντλήσουμε, χωρίς να περιοριστούμε, από το πολυνησιωτικό Πανεπιστήμιο Αιγαίο, που σε τριάντα μόλις χρόνια, κατάφερε να γίνει το πέμπτο σε ανάπτυξη Πανεπιστήμιο της χώρας μας, να έχει επεκταθεί σε έξι νησιά, να έχει πλήρως ενταχθεί στο ευρωπαϊκό και διεθνές πανεπιστημιακό δίκτυο, να βλέπει αποφοίτους, μεταπτυχιακούς διπλωματούχους, διδάκτορες και διδακτόρισσές του να εκλέγονται καθηγητές σε άλλα ΑΕΙ, να στελεχώνουν ως αιρετοί την αυτοδιοίκηση και το Κοινοβούλιο, να αναλαμβάνουν υψηλές θέσεις ευθύνης στη δημόσια διοίκηση.

Ακόμη και αν υπάρχουν θεμιτές διαφωνίες για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων ή την εγκαθίδρυση κολλεγίων, δεν θα πρέπει να υποβαθμίζεται η εθνικής σημασίας οργανική σύνδεση της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και της πρωτογενούς επιστημονικής και τεχνολογικής παραγωγής με τη γλώσσα μας και τον πολιτισμό μας, η σημασία κατά συνέπεια της πολιτικής υποστήριξης των κρατικών πανεπιστημίων σε όλες τις περιφέρειες της χώρας μας.

Η εκπαίδευση καλλιεργείται μέσα στην κοινωνία και αναπτύσσεται μαζί με την κοινωνία, αναπτύσσεται μαζί με τον πολιτισμό της κάθε γλώσσας, καθορίζει το είδος της οικονομικής ανάπτυξης. Τα αναπτυξιακά εργαλεία που παράγει η επιστήμη είναι χειροποίητα και δεμένα με τις αρχικές συνθήκες και τους τόπους που τα παράγουν.

Για να μελετούν την πολυπλοκότητα των τοπικών συνθηκών και τη μηχανική της ανάπτυξης, με όρους επικοινωνίας, συνεργασίας και συν-ανταγωνισμού. Για να μπορούν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες να εξελίσσονται και να χειραφετούνται από αναπαραστάσεις που τις δεσμεύουν στην απομόνωση και στην παρακμή.

Να μην αφήνονται σε απώλεια του μέτρου και σε μια αναπόφευκτη αλυσίδα αυθαιρεσίας, βίας και εγκληματικότητας κατά κάθε ανθρώπινου, φυσικού ή κοινωνικού στοιχείου που δεν εγγράφεται στο ψεύτικο είδωλο ενός απαίδευτου και φοβικού εγώ.

* Ο Φραγκίσκος Καλαβήσης Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου, πρώην Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, Συνεργάτης Ερευνητής Université Paris-Saclay, UVSQ Versailles.