Αντιγόνη Ζουρούδη, η Μάνα της Δωδεκανήσου
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 1314 ΦΟΡΕΣ
Γράφει η Μαρία Παπανικολάου*
Δωδεκανησιακή Μέλισσα και Δωδεκανησιακόν Σχολείον
Οι Δωδεκανήσιοι της Διασποράς υπήρξαν οι πρωτοστάτες και πρωταγωνιστές του «Δωδεκανησιακού αγώνα», όπως ονομάστηκε η συστηματική δράση δωδεκανησιακών εντύπων, συλλόγων και μεμονωμένων Δωδεκανησίων, για την Απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και την Ένωσή της με την Ελλάδα. Ο Δωδεκανησιακός Αγώνας ξεκίνησε όταν μετά από την παρατεταμένη ιταλική στρατιωτική κατοχή (1912-1923), τα νησιά παραχωρήθηκαν οριστικά στην Ιταλία με τη συνθήκη της Λωζάννης (1923). Το καθεστώς μονιμότητας ήταν η θρυαλλίδα του δωδεκανησιακού αγώνα.
Ο αγώνας είχε πνευματικό και πρακτικό περιεχόμενο. Σύλλογοι, Τύπος, βιβλία, εκδηλώσεις (χοροεσπερίδες, διαλέξεις, έρανοι, παραστάσεις, διαδηλώσεις κ.λπ.) αποτέλεσαν τα όπλα του. Ο στόχος του τριπλός: να διαμορφώσει την κοινή συνείδηση των Δωδεκανησίων της Ελλάδας και του εξωτερικού, να επιτεθεί στους Ιταλούς και να διατρανώσει την ελληνικότητα των νησιών στην Ελλάδα και τον κόσμο. Από το 1928 και μετά, με την υπογρφή της διμερούς συνθήκης «φιλίας, συνδιαλαγής και δικαστικού δακανονισμού» μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, ο αγώνας απευθυνόταν και στο ελληνικό κράτος και στους Έλληνες, καθώς το Δωδεκανησιακό ζήτημα περιθωριοποιούνταν από την ελληνική εξωτερική πολιτική.
Ο Δωδεκανησιακός Αγώνας ενέπνευσε και Δωδεκανήσιες της Διασποράς. Μία από τις εξέχουσες μορφές της γυναικείας παρουσίας στον Δωδεκανησιακό Αγώνα ήταν η Αντιγόνη Ζουρόύδη, γνωστή ως «Μάνα της Δωδεκανήσου». Η Αντιγόνη Ζουρούδη ήταν εμπνεύστρια και ιδρύτρια των συλλόγων «Δωδεκανησιακή Μέλισσα» και «Δωδεκανησιακόν Σχολείον», ενώ ήταν ιδρυτικό μέλος και της «Ενώσεως Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών».
Η «Δωδεκανησιακή Μέλισσα» ιδρύθηκε το 1931 και ήταν η πρώτη δωδεκανησιακή γυναικεία φιλανθρωπική οργάνωση της Αθήνας και του Πειραιά. Στόχος του σωματείου ήταν η υποστήριξη και βοήθεια των άπορων Δωδεκανησίων.
Η έντονη πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση των γυναικών στον Μεσοπόλεμο, οι πολυάριθμοι Δωδεκανήσιοι πρόσφυγες στην Αθήνα και τον Πειραιά, η οικονομικοκοινωνική κρίση, και η αποσιώπηση του δωδεκανησιακού ζητήματος από το ελληνικό κράτος, συναπάρτιζαν το ιστορικό πλαίσιο ίδρυσης της Μέλισσας.
Η Μέλισσα δεν ήταν απλώς ένα φιλανθρωπικό σωματείο. Η δράση της συσπείρωνε τους Δωδεκανησίους και συνέβαλε στη διαμόρφωση της κοινής τους συνείδησης. Απ’ τη μια πλευρά διαμόρφωνε δωδεκανησιακή συνείδηση στους άπορους Δωδεκανησίους. Η δωδεκανησιακή της σύσταση και η άσκηση φιλανθρωπίας αποκλειστικά σε Δωδεκανησίους, δομούσε δεσμούς οικειότητας μεταξύ ανώτερων και κατώτερων στρωμάτων και καθιστούσε σαφές στους αποδέκτες της φιλανθρωπίας πως η βοήθεια που δέχονταν εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη δωδεκανησιακή τους καταγωγή.
Από την άλλη συνέτεινε στη διαμόρφωση της δωδεκανησιακής συνείδησης των Δωδεκανήσιων των ανώτερων τάξεων, και κυρίως των Δωδεκανήσιων κυριών. Οι έρανοι, οι εκδηλώσεις κοσμικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, ενέπλεκαν τους Δωδεκανησίους, οπουδήποτε και αν βρίσκονταν, στη διαδικασία συγκρότησης της συλλογικότητάς τους, ανασυνδέοντάς τους «με το ιερό καθήκον της περιθάλψεως των συνησιωτών τους και της λαϊκής ψυχής των νησιών τους».
Οι δράσεις της έσφυζαν Δωδεκάνησα. Θεατρικά δρώμενα με «ταμπλό βιβάν» εξέφραζαν παραστατικά την ελληνικότητα των Δωδεκανήσων, παραστάσεις και χοροεσπερίδες, με δωδεκανησιακούς χορούς και τραγούδια, διαλέξεις.
Η δράση της πραγματοποιούνταν σε γνωστούς αθηναϊκούς και πειραϊκούς χώρους συγκέντρωσης και ψυχαγωγίας, στέκια τόσο της οικονομικοκοινωνικής και πνευματικής ελίτ, όσο και των ευρύτερων μαζών. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, Αρχαιολογική Εταιρεία, Σύλλογος Ωφελίμων Βιβλίων, Παρνασσός, ξενοδοχείο Ακροπόλ Παλλάς. Στις χοροεσπερίδες συμμετείχαν εκπρόσωποι της αθηναϊκής πολιτικής και κοινωνικής ελίτ, όπως η Λίνα Τσαλδάρη, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και άλλοι. Έτσι αποτεινόταν ταυτόχρονα και στους γηγενείς Έλληνες, επιζητώντας την υποστήριξη τους στο δωδεκανησιακό θέμα.
Το 1937 ακολούθησε η ίδρυση του συλλόγου «Δωδεκανησιακόν Σχολείον», με στόχο τη διαμόρφωση της δωδεκανησιακής συνείδησης των Δωδεκανησιοπαίδων της Αθήνας και του Πειραιά, μέσω της διδασκαλίας της ιστορίας, των ηθών και εθίμων της Δωδεκανήσου. Τα μαθήματα, δίωρες, κυριακάτικες διαλέξεις έγιναν σε σπίτια, αίθουσες ιδιωτών και δημοτικά σχολεία. Συνολικά ιδρύθηκαν έξι παραρτήματα του συλλόγου, τα οποία ονομάστηκαν συμβολικά Σχολεία, και λειτούργησαν τρεισήμισι χρόνια, από το Μάρτη του 1937 έως τον Οκτώβρη του 1940. Κατά σειρά ιδρύθηκαν τα σχολεία της Καλυμνιακής παροικίας στο Νέο Κόσμο, της Καρπαθιακής στη Νέα Καλλίπολη, της Συμαϊκής στην Πηγάδα, των Καμινίων που έκλεισε τον ίδιο χρόνο, της Χαλκίτικης παροικίας στη Φωκίωνος Νέγρη, της Καλυμνιακής στην πλατεία Κουμουνδούρου.
Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ο εκπαιδευτικός στόχος του σταμάτησε και ο σύλλογος μετεξελίχθηκε. Ιδρύθηκε το τμήμα «Δωδεκανησιακής ψυχαγωγίας», με το οποίο τα κορίτσια των Σχολείων, ντυμένα με παραδοσιακές δωδεκανησιακές φορεσιές, επισκέπτονταν τους τραυματίες του πολέμου ψυχαγωγώντας τους με δωδεκανησιακούς χορούς, τραγούδια και με «πατριωτικά σκετς». Στην Κατοχή, ο σύλλογος συνέχισε να υφίσταται, αλλά μόνο τυπικά. Ήταν αδρανής και διαλύθηκε με το τέλος του πολέμου.
Η Αντιγόνη Ζουρούδη είχε την ιδέα της ίδρυσης των Σχολείων πολύ πριν από το 1937. Σε επιστολή της στη Δωδεκανησιακή Νεολαία Αθηνών το 1933 εξέφρασε τον φόβο της πως η παρατεταμένη ιταλική κυριαρχία και ο επιδιωκόμενος εξιταλισμός θα έκαναν τα παιδιά των νησιών να ξεχάσουν τη γλώσσα, την πατρίδα και τη θρησκεία τους και να καταλήξουν «Γενίτσαροι των Ιταλών» και ζήτησε να σωθούν «τουλάχιστον τα παιδιά που μεγαλώνουν εδώ», δηλαδή στην Ελλάδα.
Ως μέσο διάσωσης πρότεινε τη διδασκαλία της ιστορίας για να ριζώσει «μέσα στις τρυφερές καρδιές των παιδιών η αγάπη για τα νησιά μας και την πατρίδα των». O φόβος της λήθης των νησιών που προκαλούσε η απουσία μιας άμεσης βιωματικής σχέσης των παιδιών με τις νησιωτικές πατρίδες («παιδιά που μήτε είδαν, μήτε γνώρισαν ποτέ τους (…) τη πατρίδα, παιδιά που μονάχα τη λέξη «Κάλυμνος» γνωρίζουν»), εξαιτίας της ανατροφής ή της γέννησής τους μακριά τους, ήταν ένας από τους βασικούς λόγους ίδρυσης των Σχολείων.
Η απουσία της διδασκαλίας της δωδεκανησιακής ιστορίας από την ελληνική ιστορία ήταν επίσης ένα σημαντικό κίνητρο για την ίδρυση των Σχολείων. Εξαρχής διαχωρίστηκε ο ρόλος του Δωδεκανησιακού Σχολείου απ’ των κανονικών καθότι δηλώθηκε «ό,τι εδώ δεν ερχόμεθα για να κάνουμε μαθήματα του Σχολείου σας», και καταγγέλθηκε ότι η δωδεκανησιακή ιστορία «δε διδάσκεται εις τα σχολεία, διότι δυστυχώς δεν εφρόντισε κανείς να την γράψη και να συμπληρώση την Ελλ. Ιστορίαν, η οποία απ’ της πλευράς αυτής είναι ατελής». Απ’ την ατελή εθνική ιστορία ελλόχευε ο φόβος της αφομοίωσης των παιδιών απ’ αυτήν. Τα κενά της ελληνικής ιστορίας έτρεφαν τον φόβο της αμφισβήτησης της ελληνικότητας των νησιών.
Επομένως, ο σύλλογος εκπλήρωνε ένα διορθωτικό ρόλο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Αφενός, εξασφάλιζε τη μελλοντική μνήμη των νησιών, μαθαίνοντας στα παιδιά την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους, αφετέρου, συμπλήρωνε την απουσία της δωδεκανησιακής ιστορίας απ’ την εθνική.
Η γνωριμία και το συναισθηματικό δέσιμο με τα νησιά θα στράτευε τα παιδιά, όταν μεγάλωναν, στον αγώνα για την Απελευθέρωση και την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Με το σύνθημα «ό,τι αγαπάς το ζης», ο σύλλογος διακήρυσσε πως τα παιδιά θα ζούσαν τις πατρίδες τους, πρώτα στην ψυχή και στον λογισμό τους και στο μέλλον στον αγώνα για τη διεκδίκηση των δικαίων της Δωδεκανήσου. Συνεπώς τα Σχολεία ευαγγελίζονταν τη διαιώνιση του Δωδεκανησιακού Αγώνα στην επόμενη γενιά των Δωδεκανησίων, απότοκο τόσο του βιολογικού τέλους των Δωδεκανήσιων αγωνιστών αλλά και της ιταλικής κυριαρχίας που ακόμη τότε έμοιαζε να μην έχει τέλος, ενώ ο εξιταλισμός των παιδιών στα Δωδεκάνησα φαινόταν βέβαιος (ειδικά μετά την ανάληψη της διοίκησης των νησιών από τον De Vecchi).
Η «Μάνα
της Δωδεκανήσου»
Για την Αντιγόνη Ζουρούδη και τον κύκλο γυναικών που τη στήριξαν και συμμετείχαν στις δράσεις της, η μορφή και ο ρόλος της Δωδεκανήσιας μάνας ήταν καθοριστικός για τον εθνικό αγώνα των Δωδεκανησίων και την ένωση των νησιών με την Ελλάδα.
Η Ένωσις Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών, η οποία ιδρύθηκε το 1940 από τη μεγαλύτερη κόρη της Ζουρούδη, την ιατρό-μικροβιολόγο Πασιθέα Ζουρούδη-Σαλιγγάρου, και απαρτιζόμενη από τον ίδιο κύκλο γυναικών που συμμετείχαν στη Δωδεκανησιακή Μέλισσα και στο Δωδεκανησιακόν Σχολείον, είχε ως στόχο να αναδείξει τον διακριτό ρόλο της Δωδεκανήσιας γυναίκας και μάνας ως φορέα και διαμορφωτή της εθνικής συνείδησης των Δωδεκανησίων.
Μέσα από τα άρθρα του έντυπου μέσου του συλλόγου, του Δελτίου Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών, το εθνικό μητρικό πρότυπο της Δωδεκανήσιας αποκρυσταλλωνόταν. Η Δωδεκανήσια μάνα ως φυσικός φορέας της εθνικής συνείδησης, ήταν και φορέας παραγωγής και μεταβίβασής της.
Η Δωδεκανήσια Μάνα ήταν ο βιολογικός παραγωγός του έθνους. Γεννούσε- δημιουργούσε τους Έλληνες πολίτες και τους κληρονομούσε φυσικά την εθνική συνείδηση («η Δωδεκανησιακή μητέρα μαζύ με το γάλα της εχάριζε σα θείο δώρο στα παιδιά της και την αγάπη προς την Ελλάδα και τον πόθο προς την Εθνική αποκατάσταση»).
Προετοίμαζε και παρότρυνε τα παιδιά της να πεθαίνουν για την πατρίδα («σύ τους δίδαξες σαν άλλη Σπαρτιάτισσα μητέρα να σέβωνται το όνομά της και να δίνουν πρόθυμα τη ζωή τους γι’ αυτήν»). Παραπέμποντας στην περίοδο που οι Ιταλοί είχαν σταματήσει τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, και καθώς η μάνα θεωρούνταν εκ παραδόσεως ο φορέας της μητρικής γλώσσας, η Δωδεκανήσια μάνα δίδασκε «την αθάνατη ιστορία της φυλής και τα Ελληνικά γράμματα, μέσα στο φτωχικό σου σπιτάκι, το νέο κρυφό σχολειό, και στάθηκες εμπόδιο στα σχέδια του κατακτητή να δηλητηριάση την αγνή ψυχή των παιδιών σου».
Η Δωδεκανήσια μάνα ήταν, όπως και κάθε μητέρα του έθνους, και ο «θεματοφύλαξ των ελληνικών παραδόσεων». Ως φυσικός θύλακας της προφορικής παράδοσης, η «Δωδεκανήσια μητέρα με την προσευχή της, το τραγούδι της, το νανούρισμά της, μεταλαμπάδεψε στις ψυχές των παιδιών της την Θρησκείαν, την αγάπη στην Ελλάδα και στην οικογένεια». Μέσω της προφορικής παράδοσης, μετέδιδε η μάνα στην κόρη τον εθνικό της ρόλο («να περνούν οι γενιές η μια μετά την άλλη με τη σύσταση η Μάννα στην κόρη, να εργαστούν για τη λευτεριά») και η γιαγιά στα παιδιά την εθνική τους αποστολή («Να μεγαλώσης, να γίνης άνδρας, να πας στον πόλεμο, να ελευθερώσης την Πατρίδα σου. Αυτός ήταν ο επίλογος της Νενές που έλεγε στα εγγόνια της – αγόρια ή κορίτσια- ύστερ’ από το παραμύθι και πριν από την προσευχή τους κάθε βράδυ επί 636 χρόνια»).
Την εθνική συμβολή της Δωδεκανήσιας πλαισίωνε η περιγραφή των ψυχικών και ηθικών της δυνάμεων. Αφενός ήταν «μελαγχολική» λόγω της συνεχούς σκλαβιάς. Αφετέρου, όπως στο μητρικό πρότυπο η γυναίκα αφοσιώνεται στην οικογένειά της και γίνεται «αυτοθυσία» για αυτήν, έτσι και στον εθνικό μητρικό της ρόλο, ο «μοναδικός σκοπός της ζωής της Δωδεκανησίας γυναίκας ήτο η απελευθέρωσις της Πατρίδος της» και για το λόγο αυτό «εβάδισε καρτερικά, αφανής, με αυταπάρνησιν και αυτοθυσίαν τον Γολγοθά της σκλαβιάς της, για να φέρη την οικογένειάν της ελληνικωτάτην στην Μητέρα Ελλάδα».
Η «αυτοθυσίαν» της Δωδεκανήσιας για την πατρίδα δεν παρουσιαζόταν μόνο σε ένα μεταφορικό πλαίσιο, της ολοκληρωτικής της αφοσίωσης στην καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης στις «ψυχές των παιδιών της», ούτε ήταν πάντα «αφανής», περιορισμένη στον ιδιωτικό της χώρο, στο σπίτι της.
Μέσα από δημόσιες κοινές δράσεις με τους άνδρες, με παράδειγμα τον Πετροπόλεμο της Καλύμνου το 1935 για το Αυτοκέφαλο της εκκλησίας, η «αυτοθυσίαν» της Δωδεκανήσιας αποκτούσε εν δυνάμει κυριολεκτικό περιεχόμενο («έστηνες πλάι στον άνδρα το αδύνατο κορμί σου στόχο στις σφαίρες των κατακτητών για να σώσεις την Πατρίδα την Θρησκεία και την Οικογένεια»).
Η Δωδεκανήσια μάνα μέσα από τον εθνικό της ρόλο, αποτελούσε την «εγγύηση της εκπληρώσεως των πεπρωμένων της Ελληνικής φυλής». Αυτή ήταν η αιτία για την ελευθερία και την ένωση («η παντοτινή και επίμονη πατριωτική διδαχή της Δωδεκανήσιας μητέρας προκάλεσε όλους τους επικούς αγώνες των Δωδεκανησίων δια την Ελευθερία και την Εθνική αποκατάσταση»). Αυτή ήταν η κινητήριος δύναμη του δωδεκανησιακού εθνικισμού, καθώς οι προτροπές της Νενές στα εγγόνια της να αγωνιστούν για την πατρίδα παρουσιάζονταν να οδήγησαν τους Δωδεκανήσιους «να είναι πρώτοι σε κάθε Εθνικόν Συναγερμόν, είτε πρόκειται για τη Δωδεκάνησον, είτε για το σύνολο, και ως ελεύθεροι Έλληνες να πέφτουν πρώτοι στα βουνά της Πίνδου».
Μετά την απελευθέρωση και την ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, οι γυναίκες του συλλόγου έγιναν με μια βαθύτατα συμβολική κίνηση φορείς μεταβίβασης της εθνικής συνείδησης στα νησιά.
Τις παραμονές της παράδοσης της Δωδεκανήσου από τη Βρετανική στην Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση, το Μάρτιο του 1947, οι γυναίκες της Ενώσεως κέντησαν και έστειλαν στη Ρόδο, μέσω του Στρατιωτικού Διοικητή, Ναυάρχου Περικλή Ιωαννίδη, την πρώτη ελληνική σημαία που υψώθηκε στο Διοικητήριο του νησιού.
Οι γυναίκες της Ενώσεως, κεντώντας-δημιουργώντας το εθνικό σύμβολο και στέλνοντάς το στη συνέχεια στη Ρόδο, εκπροσώπησαν τη Δωδεκανήσια μάνα, φορέα παραγωγής και μεταβίβασης της εθνικής συνείδησης («όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου κι έπρεπε να φανούν τα αποτελέσματα των προσπαθειών της γυναικείας Δωδεκανησιακής ψυχής, όταν επρόκειτο να γίνη η επίσημος ενσωμάτωσις με την μητέρα Ελλάδα, κορίτσια της Δωδεκανήσου ανήκοντα εις την Ένωσιν Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών εκέντησαν τη μεγάλη ελληνική σημαία που θα υψώνετο στην πολυαγαπημένη μας Ρόδο»).
Η Αντιγόνη Ζουρούδη ήταν όμως η γυναίκα, η οποία ενσάρκωνε τέλεια την εθνική «Μορφή της Μάννας», φορέα και διαμορφωτή της εθνικής συνείδησης. Το 1947 η Ένωση Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών παρέθεσε επίσημο γεύμα στο εστιατόριο «Αβέρωφ» για να τιμηθεί στο πρόσωπο της Αντιγόνης Ζουρούδη η «Δωδεκανησίαν Γυναίκα που ηγωνίσθη τα χρόνια της Ιταλικής σκλαβιάς παντοιοτρόπως για την απελευθέρωσι της ιδιαιτέρας της Πατρίδος». Τότε η Αντιγόνη Ζουρούδη ονομάζαται επίσημα η «Μάνα της Δωδεκανήσου». Η ταυτότητά της, το πρότυπο που εκπροσωπούσε και οι πρωτοβουλίες της, καθόρισαν την αναγωγή της σε καθολικό μητρικό σύμβολο.
Ήταν κυριολεκτικά και μεταφορικά ο φορέας παραγωγής και μεταβίβασης της εθνικής συνείδησης. Ήταν η «πρωτοπόρος», η δημιουργός της γυναικείας εθνικής δράσης των Δωδεκανησίων γυναικών, όντας η ιδρύτρια της Δωδεκανησιακής Μέλισσας και του Δωδεκανησιακού Σχολείου. Έτσι, η Αντιγόνη Ζουρούδη εξέφραζε και τις δύο όψεις της «Μάνας του έθνους», τη βιολογική και την κοινωνική.
Ήταν η μάνα που μετέδωσε φυσικά, μέσω της γέννας, και κοινωνικά, μέσω των δύο συλλόγων, την εθνική συνείδηση στις κόρες της και στις άλλες Δωδεκανήσιες.
Η Αντιγόνη Λορεντζιάδου- Ζουρούδη γεννήθηκε στη Χάλκη. Ο πατέρας της ήταν δημογέροντας και η μητέρα της δασκάλα. Σε μικρή ηλικία χάνει το πατέρα της, ο οποίος δολοφονήθηκε για την εθνική του δράση και μεγάλωσε με τη μητέρα και τις δύο αδελφές της στη Ρόδο. Η μητέρα της έγινε διευθύντρια του Παρθεναγωγείου του νησιού και φέρεται να είχε και εκείνη πατριωτική δράση. Η Αντιγόνη παντρεύτηκε τον Συμαίο Νικόλαο Ζουρούδη, μηχανολόγο μηχανικό, και έκαναν πέντε παιδιά.
Έζησαν για λίγο στη Σύμη και μετά πήγαν στην Αλεξάνδρεια. Εκεί ο Ζουρούδης εργάστηκε ως πρώτος μηχανικός σε βαμβακοεργοστάσια. Το 1922 μετοίκησαν στην Αθήνα.
Το 1931 ο Ζουρούδης πεθαίνει. Τότε ξεκινά η δραστηριότητα της Αντιγόνης. Ιδρύει πρώτα τη Μέλισσα κατά τα πρότυπα του φιλανθρωπικού σωματείου Ελληνίδων η «Μέλισσα» της Αλεξάνδρειας. Το 1937 ιδρύει το Δωδεκανησιακόν Σχολείον.
Η ζωή της στοιχειοθετούσε την ταυτότητά της. Η ίδια συγκροτούσε μια ολοκληρωμένη δωδεκανησιακή ταυτότητα, βιώνοντας και αντιπροσωπεύοντας τις τρεις πατρίδες των Δωδεκανησίων, την ελληνική, την υπόδουλη και της ξενιτιάς. Έζησε σε τρία νησιά (Χάλκη, Ρόδο, Σύμη), εκφράζοντας κυρίως την περιφερειακή παρά την τοπική ταυτότητα, στο κέντρο της δωδεκανησιακής διασποράς, την Αλεξάνδρεια, και τέλος στην Ελλάδα. Η φερόμενη εθνική δράση των γονιών της νομιμοποιούσε διά της κληρονομικότητας την εθνική της δράση. Αυτά σε συνδυασμό με την ανατροφή της σε ένα γυναικοκρατούμενο περιβάλλον και με μάνα δασκάλα μαρτυρούσε αυτοβουλία, χειραφέτηση και μόρφωση. Οι κόρες της απεικόνισαν και τα τρία.
Έξω από τα καθιερωμένα πρότυπα της κοινωνικής τους τάξης, η μία έγινε ιατρός-μικροβιολόγος, η άλλη αρπίστρια (Τερψιχόρη Ζουρούδη-Καραμούζη) και η άλλη μπαλαρίνα (Έλλη Ζουρούδη).
Η μητρική της μορφή είχε κυριολεκτικές και μεταφορικές διαστάσεις. Αφενός εκπροσωπούσε το αρχετυπικό πρότυπο της μάνας εκπληρώνοντας πρώτα απ’ όλα τη βιολογική της αποστολή.
Έκανε πέντε παιδιά και αφού τα μεγάλωσε και τα αποκατέστησε επαγγελματικά και κοινωνικά, ξεκίνησε την κοινωνική και εθνική της δράση. Αφετέρου ο τίτλος της «Μάνας της Δωδεκανήσου» απέρρεε μέσα από τη φιλανθρωπική της δράση στη Μέλισσα και την εθνική της στα Σχολεία.
Μέσα σε μια δύσκολη ιστορική συγκυρία για την Ελλάδα και τα Δωδεκάνησα (Ιταλοκρατία, Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος), η Αντιγόνη Ζουρούδη εξέφρασε τη «Μάνα του Έθνους», η οποία ανέλαβε την εθνική αποστολή να διαφυλάξει κυριολεκτικά (γεννώντας, δίνοντας σάρκα και οστά στους αυριανούς Έλληνες) και μεταφορικά (διαπαιδαγωγώντας εθνικώς τα παιδιά) τη συνέχιση του ελληνικού έθνους στο μέλλον.
Ευχαριστίες
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την πρόεδρο του Κοινωνικού και Πνευματικού Κέντρου Χολαργού «Αντιγόνη Ζουρούδη – Μάνα της Δωδεκανήσου», κ. Ντίνα Καλλιοτζή, για την ευγενική παραχώρηση των φωτογραφιών της οικογένειας Ζουρούδη.
Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω και την κ. Μελίνα Σελάλμα για τον πολύτιμο χρόνο που μου διέθεσε σε συζητήσεις για τη συγγραφή του άρθρου.
Πηγές
- Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Νικολάου Μαυρή, Συλλογή εφημερίδων
- Αντιγόνη Ν. Ζουρούδη-«Μάνα της Δωδεκανήσου», συλλογικό έργο, έτος έκδοσης 1958 - Κοινωνικό και Πνευματικό Κέντρο Χολαργού «Αντιγόνη Ζουρούδη – Μάνα της Δωδεκανήσου»
- Παπανικολάου Μαρία, «Η διαμόρφωση της δωδεκανησιακής συνείδησης των Δωδεκανησίων της Αθήνας και του Πειραία-Το παράδειγμα του Συλλόγου «Δωδεκανησιακόν Σχολείον», Αθήνα, Πειραιάς, 1937-1940 (Περιέχεται στον τόμο ΚΣΤ’ των Δωδεκανησιακών Χρονικών)
- Παπανικολάου Μαρία, «Η διαμόρφωση της δωδεκανησιακής συνείδησης, 1937-1950: Το παράδειγμα των συλλόγων «Δωδεκανησιακόν Σχολείον» (1937-1940) και «Ένωσις Διανοουμένων Δωδεκανησίων Γυναικών» (1945-1950)», αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, ΕΚΠΑ, 22/01/2015 Τμήμα Ελληνισμού Αιγύπτου, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).
* Η Μαρία Παπανικολάου
είναι Αρχειονόμος-
Ιστορικός, επικεφαλής
του Τμήματος Σύγχρονων
Αρχείων του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Καΐρου
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
