«Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της» ένα βιβλίο για το υγρό λίκνο του πολιτισμού

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Αγαπητός Ξάνθης*

Στα χέρια μου έπεσε ένα σπουδαίο βιβλίο με τίτλο: «Η Μεσόγειος σε αναζήτηση του εαυτού της», σε επιμέλεια των Henry Laurens και Matthieu Rey και μετάφραση Παναγιώτη Βογιατζή, εκδόσεις Μελάνι (2020).

Αγγίζει όλα τα χαρακτηριστικά και τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της Μεσόγειου, της αστείρευτης πηγής ζωτικής ποίησης.

Στον πρόλογο ο αν. καθηγητής του Πανεπιστήμιου Αιγαίου κ. Σωτήρης Ντάλης περιγράφει γλαφυρά αλλά και με ουσιαστική προσέγγιση το μωσαϊκό της Μεσόγειου μέσα από τα βήματα της ιστορίας.

Η απαίτηση για περισσότερο ουμανισμό στην αλληλεπίδραση Δύσης και Αραβικού κόσμου στο κέλυφος της παγκοσμιοποίησης ανοίγει την πόρτα στον άνθρωπο να γίνει περισσότερο μιγάς πιθανά απαρνιόντας την πολιτιστική παράδοση της πατρίδας του, αν αυτή τον βαραίνει.
Η πολιτιστική επιμειξία θα χαρίσει στους πολίτες του αύριο, το προνόμιο να ανήκουν σε πολλούς κόσμους.

Σ’ αυτή την κατάσταση η Ευρώπη κοιτάζει τη Μεσόγειο με μέγιστο ενδιαφέρον ως ένα σύνορο με κατακερματισμένα όμως χαρακτηριστικά για τη νότια ακτή προβάλλοντας ανταγωνισμούς που εμποδίζουν την όποια ενοποιητική διαδικασία, όπως συνέβη στο βόρειο τμήμα της.

Οι πολιτικές διαδικασίες που εκτυλίχθησαν στις δύο προηγούμενες δεκαετίες εγκατέστησαν τα θεμέλια για μια σοβαρή πολιτική γειτνίασης της Ευρώπης με το σύνορο των «Τρίτων Μεσογειακών Κρατών» ως ένα ενοποιητικό εργαλείο που χρειάζεται όμως μια επανεκκίνηση στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Σε αυτή την πολιτική κίνηση οφείλει και η Ελλάδα να συμμετάσχει στη βάση ενός εξωστρεφούς πατριωτισμού, μέσα στη μεγάλη οικογένεια της Ευρώπης και παράλληλα στην αγκαλιά της Μεσόγειου ως αναπόσπαστο τμήμα της.

Οι συμπεριλαμβανόμενοι συγγραφείς του βιβλίου παρουσιάζουν τις διαφορές της Βόρειας-Ευρωπαϊκής ακτής με τον Νότο που βρίσκεται σε μια μορφή διαμελισμού και στην παράλληλη έρευνα μιας νέας σχέσης με το Βορρά. Το σπουδαίο είναι ότι ο Νότος θέλει να γίνει Βορράς, ο δε Βορράς επιθυμεί να επικυριαρχήσει στο Νότο με τη μορφή επιρροής στο πρόκριμα της ασφάλειας και της σταθερότητας της «Λεκάνης».

Όμως τα διεθνή γεγονότα έρχονται και το διαψεύδουν κρατώντας τη Μεσόγειο στο μάτι της αστάθειας και της γεωπολιτικής ρευστότητας. Πάντοτε η Μεσόγειος αποτελούσε στην ιστορία πεδίο ερίδων και αντιπαραθέσεων ιδιαιτέρα και μετά από το 1830, όπου οι οικονομικές και πολιτικές σχέσεις αλλάζουν ριζικά. Οι δύο άξονες Δύση-Ανατολή και Βορράς-Νότος προσδιορίζουν πλέον το χώρο στρατηγικά και με το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ, η Μεσόγειος αποκτά πλέον μέγιστη σημασία για την οικονομία των μεταφορών.

Όμως η εμφάνιση ενός οράματος που θα πείθει για τη συνάντηση των λαών, των πολιτισμών, και των πολιτικών συστημάτων είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε. Η ανισορροπία μεταξύ Βορρά και Νότου οφείλει να εκλείψει στην πορεία της οικονομικής και τεχνικής ενοποίησης προς όφελος και των δύο ακτών.

Η Μεσόγειος ενθυλακώνει σήμερα δύο μεγάλα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος ήτοι τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό ως και το τρίτο το Παλαιστινιακό με τα παράπλευρα του αποτυπώνοντας ουσιαστικά ότι οι κρίσεις δεν λησμονούν τη μεγάλη υγρή «Λεκάνη» και τη θέλουν επίκεντρο παγκόσμιων εξελίξεων και εμπλοκής όλων των μεγάλων δυνάμενων.

Η εξέλιξη του διαλόγου δεν μπορεί να είναι μακριά από την αναγνώριση των ιδιαιτεροτήτων των διαφορετικών περιοχών στο πλαίσιο της αλληλοβοήθειας, συνεργασίας και εμπορίου οι οποίες πολλές φόρες τονίζουν τις διμερείς συνεργασίες ενισχύοντας όμως την όλη ενοποιητική εικόνα. Οι προσπάθειες που έγιναν από την πλευρά της Ευρώπης με την Ένωση για τη Μεσόγειο (2008) που ακολούθησε τη Διάσκεψη της Βαρκελώνης (1995) στηριζόντουσαν στη «διπλωματία της συνεργασίας», οι οποίες όμως έμειναν ημιτελείς γιατί δεν είχαν ουσιαστική πολυμερή παρέμβαση μένοντας μόνο σε θέματα αμιγώς ασφαλείας. Έτσι, το υπάρχον αναπτυξιακό χάσμα παραμένει μεταξύ Βορρά και του Νότου και της Ανατολής που όμως δεν είναι δυνατόν να περιορισθεί εύκολα. Η προσδοκώμενη πολύπλευρη εταιρική σχέση έχει διαμορφωθεί ως μέσον για τη διατήρηση της ασφαλείας στον μεσογειακό χώρο και όχι απλά ως βαγόνι δημιουργίας και προοπτικής.

Σε αυτό το παίγνιο η Ευρώπη έχει ανάγκη το περιβάλλον της και ειδικά με τον αραβικό κόσμο, με τις συχνές αναταράξεις του, ώστε να επανεκκινήσει τη μηχανή συνεννόησης και συνεργασίας μεταξύ των δύο ακτών προς όφελος και των δύο (win/win).

Η μετανάστευση, η τρομοκρατία, η ερημοποίηση αποδίδουν ένα κλίμα δρομικών αντιδράσεων, όχι απαραίτητα από τη βάση, που κατά άλλους έχουν καταστήσει τη Μεσόγειο σε «νεκρή θάλασσα», σε μια αποθήκη ψυχών που μπορούν όμως να οδηγήσουν τις δύο ακτές σε διανοητική απόσταση και πολιτική σύγκρουση. Η κατά άλλους διάλυση του φανατικού Ισλάμ δεν θα γεμίσει το κενό στο οποίο το ίδιο κατακρημνίζεται επιφορτίζοντας έτσι νέες κρίσεις και νέες απειλές μεταξύ των δύο ιστορικών ακτών.

Αυτό οφείλει να εξομαλυνθεί όχι με εξαφανίσεις αλλά με την αλληλοκατανόηση.

Οι δύο ακτές συνδέονται και ενώνονται όπως και να έχει.

Ο αραβικός κόσμος είναι ένα ανοιχτό εργαστήρι το οποίο έχει τις στρεβλώσεις του αλλά και τις κοινωνικοπολιτικές εκφάνσεις που προσδιόρισαν σε ένα μέρος την ιστορία της γηραιάς ηπείρου. Μόνο εάν γίνει αντιληπτό ότι η Μεσόγειος έχει επωφεληθεί στο βάθος του χρόνου από την ικανότητα της να μεταλαμπαδεύει θετικές επιρροές από τη μια ακτή στην άλλη όταν βεβαίως οι συνθήκες το επέτρεπαν, μόνο τότε θα μπορούμε να μιλάμε για μία Θάλασσα που δεν ασφυκτιά, που παντρεύει πολιτισμούς και ζωές. Στο χέρι μας είναι να το πετύχουμε.

Και όπως σχετικά έλεγε παλαιότερα ο Ρομάνο Πρόντι, τ.Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Έχουμε καθήκον εμείς οι Ευρωπαίοι να ξεδιπλώσουμε δυο δυνατότητες, την ασφάλεια και τον τομέα της συνεργασίας διαμορφώνοντας ειδικές σχέσεις στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολιτικής γειτονίας, που συμπεριλαμβάνει όλες τις περιοχές που βρίσκονται στα όρια της Ένωσης, από το Μάγκρεμπ έως τη Ρωσία».

Υ.Γ. Το βιβλίο δεν μπορεί να λείψει από την όποια βιβλιοθήκη, εκείνων που τα κύματα του «λίκνου του πολιτισμού» σιγοτραγουδούν σε πολλές γλώσσες και ακούγονται σε διαφορετικούς λαούς της ίδιας Θάλασσας.
Είναι το ίδιο μαγικό τραγούδι που «ξετρελαίνει» τους λαούς της Μεσογείου αλλά και τον πληθυσμό του κόσμου τονίζοντας ότι η Μεσόγειος είναι το κεντρικό όργανο στην πλανητική ορχήστρα

* Ο αρθρογράφος είναι μεταδικατορικός υπότροφος του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, σε θέματα διεθνών σχέσεων, γεωοικονομίας και αειφόρου ανάπτυξης των νησιών και μέλος του Εργαστηρίου Μεσογειακής Πολιτικής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών.