Συμπεράσματα από το 4ο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού στη Ρόδο

Rodiaki NewsRoom

(…γιατί ο Μίκης Θεοδωράκης θα μπορούσε να ήταν αρχιτέκτονας)

Γράφει ο
Αγαπητός Ξάνθης
Aρχιτέκτονας*

Κηδέψαμε πρόσφατα τον μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη. Στιχουργός, εθνικός σύνθετης, διεθνής μουσικός, διευθυντής ορχήστρας, ένα πολύμορφο ταλέντο που κατέληγε πάντα στη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ με την απεριόριστη πατριωτική εξωστρέφεια που τον κατείχε.

Παρακολουθώντας το 4ο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού που διεξήχθηκε στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου μου πέρασε η σκέψη πόσο κοντά ήταν οι δημιουργίες του εκλείποντας με το έργο ενός αρχιτέκτονα;

Γιατί η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ είναι η αρχή των τεχνών, γιατί η αρχιτεκτονική ασχολείται με την ευτυχία του ανθρώπου, γιατί η αρχιτεκτονική σχεδιάζεται με γραμμές σαν τους τόνους της μουσικής.

Είναι εύκολο να συγκρίνεις τον Μίκη Θεοδωράκη με έναν μεγάλο αρχιτέκτονα.
Κλέβω λέξεις από συνέντευξή του: «Ο παράδεισος των ανθρώπων και η κόλαση των ανθρώπων είναι όσο ζούνε. μετά δεν υπάρχει απολύτως τίποτα, είμεθα χώμα και πάμε στο χώμα. Κάνουμε μια καμπύλη. Αυτή η καμπύλη, όμως, μπροστά στον ήλιο, στα χρώματα, στα αρώματα, τον έρωτα όλα αυτά είναι πανέμορφα, είναι μια δωρεά αυτό».

Ορμώμενος από τα παραπάνω σημειώνω ότι η αρχιτεκτονική παραδίδει την ευζωία στον άνθρωπο κατασκευάζοντας φόρμες που άλλοτε στήνουν έναν Παράδεισο και άλλοτε μια Κόλαση. Είναι η τέχνη που θεμελιώνεται στο χώμα και χαράσσεται στη γη για τη ζωή. Και όπως έλεγε ο Άρης Κωνσταντινίδης, «η Αρχιτεκτονική βγαίνει πάντα από τη ζωή. Άμα η ζωή είναι κακή, θα είναι κακή και η αρχιτεκτονική. ισχύει βεβαία και το αντίστροφο».

Το καλό και το κακό, ο Παράδεισος και η Κόλαση, το Κλέος και η Ασχήμια είναι σχετικά και έχουν αφετηρία την ποιότητα της ζωής του ατόμου. Αυτού του ατόμου που επιζητεί την αρμονία της ΜΟΥΣΙΚΗΣ αλλά και τη συμμετρία της αρχιτεκτονικής. Δεν μπορεί να είναι όλα σε μια δυστοπία και ατοπία. Οφείλουν να ακολουθήσουν αυτή την ευγενική καμπύλη των χρωμάτων κα του ήλιου, τα βασικά ουσιαστικά της αρχιτεκτονικής αλλά και της μουσικής παράλληλα.
Ήλιος και χρώματα, όπως λέγει και ο Θεοδωράκης είναι τα συστατικά της ζωής και της λειτουργίας. Αυτά είναι όμως και στην Αρχιτεκτονική οι δύο πυλώνες που δεσμεύουν τη μορφή της αρχιτεκτονικής και της απόδοσής της.

Ο Μίκης διήυθυνε μια ορχήστρα με μαεστρία και πάθος, και το ίδιο κάνει αρχιτέκτονας: διευθύνει ένα studio με το ίδιο δημιουργικό πάθος. Ταυτόσημες εκφάνσεις της τέχνης.

Ο Μίκης έσμιξε το λαϊκό τραγούδι με τη (λόγια) ποίηση. Όπως κάνει και ο αρχιτέκτονας που παντρεύει τη λαϊκή αρχιτεκτονική με την απλότητα των σχεδίων του ριζόχαρτου και του τόπου εφαρμογής. Είναι αυτή η μαγική προσέγγιση του πλαστουργού που δεν φοβάται να σμίξει ετερόκλητα στοιχεία για να εξαχθεί το τελικό μέσα από την ευτυχία του υποκειμένου.

Αυτό το κληροδότημα του Θεοδωράκη ήταν αυτό που τον ξεχώρισε γιατί έφερε την ποιοτική ποίηση μέσα στη φτωχογειτονιά, μέσα στα λασπόνερα του δρόμου, μέσα στην καρδιά του φτωχού.
Ακόμη και το όνομά του σημάνει Μιχάλης (Μίκης) = Αρχάγγελος, ΘΕΟ-ΔΩΡΑΚΗΣ, δώρο Θεού.

Ο φίλος του Τούρκος σύνθετης και συγγραφέας Ζουλφού Λιβανελί τον παρομοιάζει με τον Μπετοβέν, τον Μπαχ, τον Βάγκνερ που απέδωσαν τη μουσική τους μέσα από το γερμανικό πνεύμα. Έτσι και ο Μίκης πήρε το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική παράδοση την έπλασε με τέχνη και την μεταμόρφωσε σε μουσική.

Εγώ θα τον παρομοίαζα με τον μεγάλο αρχιτέκτονα Le Corbusier που ήταν διάσημος για τη συνεισφορά του σ’ εαυτό που αποκαλείται μοντερνισμός και λειτουργισμός. Ο αρχιτέκτονας ήταν τότε πρωτοπόρος στις θεωρητικές μελέτες του σύγχρονου σχεδίου και αφιερώθηκε στην παροχή των καλύτερων συνθηκών διαβίωσης για (όλους) τους κατοίκους των συσσωρευμένων πόλεων.
Έτσι και ο Θεοδωράκης έπλασε μουσική για όλους τους Έλληνες και όχι μόνο με την ανάλογη λειτουργικότητα του ήχου αλλά με το όφελος της ανάτασης της ψυχής στη συνάντηση με το ωραίο. Ωραίο όπως ο καθένας και η καθεμία το καλλιεργούσε χωρίς αστικές διαστρωματώσεις ή επίπεδο μόρφωσης ή ακόμη και ηλικίας.

Τα τραγούδια του Μίκη μας, ήταν μεγάλα σ’όλα. Ο ίδιος ήταν ξεσηκωτικός, ανατρεπτικός, ονειροπόλος, αγωνιστής, ειρηνιστής, οδηγός, δάσκαλος, παιδαγωγός για να μαθαίνουμε το «ακόμα ψηλότερα».
Έδωσε ζωή στη ζωή μας. Όπως κάνει και ένας αρχιτέκτονας, προσφέροντας ζωή σ’ ένα κτηρίο, σε μια αναδομή.

Η θεματολογία του Συνεδρίου ήταν μια ποικιλία παρουσίασης έργων και δομών σε σχέση με το ανθρώπινο και δομημένο περιβάλλον. Νικώντας τις καταστάσεις της πανδημίας επιτεύχθηκε η πραγματοποίησή του με -τριάντα έξι- σπουδαίες παρουσιάσεις ενώνοντας τον τομέα της αρχιτεκτονικής και του τουρισμού.

Από τον αγροτουρισμό, στο λευκό του Αιγαίου, από τη Νεκρή Ζώνη της Κύπρου στον Αειφόρο-Εναλλακτικό Τουρισμό, από το Θέατρο στην Καλαμάτα στον Σταθμό κρουαζιέρας στο Ηράκλειο, από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό στην Πλατεία Γ. Χαρίτου στη Ρόδο έως τον Υδάτινο Πύργο των παραλιών, από τις στράτες των Κυκλαδονήσων στην υποδειγματική αποκατάσταση του boutique hotel: «ΕΛΑΦΟΣ και ΕΛΑΦΙΝΑ» στον Προφήτη Ηλία της Ρόδου, από την απαιτούμενη τουριστική εικόνα της Ρόδου στο “Redesign Rhodes”, από τις αποκαλυπτικές κοινότητες παιδιών στα ξενοδοχειακά συγκροτήματα έως την άποψη της αρχιτεκτονικής ως προϊόν τουριστικής κατανάλωσης ξεδιπλώθηκε όλο το εύρος της αρχιτεκτονικής με τα μάτια του τουρισμού αλλά και του τουρισμού με την αναπνοή της αισθητικής της αρχιτεκτονικής.

Η οργάνωση του Συνεδρίου εξαιρετική και οι συντελεστές σπουδαίοι για μια εποχή με πολλές δυσκολίες και αδυναμίες.
Όλα ξεκινούν από το -Α- στον δρόμο της ζωής: Αρχιτεκτονική, Ανάπτυξη, Αειφορία, Άνθρωπος, Αγγελικός, Αναψυχή, Αλληλεγγύη, Αρμονία, Αγάπη, Αυτοπραγμάτωση.

Όλα λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία στο συγκεντρωτικό σπουδαίο «δοχείο της ζωής» εκτιμώντας ότι ο τουρίστας γίνεται δημότης στο τόπο διαμονής και ο δημότης γίνεται και τουρίστας από χωροταξικής πλευράς.
Και αν παραδεχθούμε ότι το ταξίδι είναι ένα κομμάτι τέχνης και ο τουρισμός ένας πινάκας ζωγραφικής, τότε ο τουρίστας γίνεται μέρος της τέχνης.

Γιατί, όπως αναφέρει και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, «ο άνθρωπος για να σωθεί πρέπει να αισθάνεται σαν καλλιτέχνης».

Όλα αυτά σκεπάζονται από τη μουσικότητα, τη μαγεία, την απλότητα, τα χρώματα, τη σκοτία, το δημόσιο, το ιδιωτικό, το αποκλίνον τα οποία προσέφερε πλούσια ο διάσημος Μίκης Θεοδωράκης με το έργο του.
Αλλά αυτά θα μπορούσε να τα προσφέρει και ένας μέγιστος παράλληλα διάσημος αρχιτέκτονας.

Ας είναι αιώνια η μνήμη του, γιατί ο Μίκης Θεοδωράκης μπήκε στο άλμπουμ των «αγγελικών» καλλιτεχνών, που ανέδειξαν την τέχνη ως πηγή ευζωίας (όπως έκαναν και οι μεγάλοι αρχιτέκτονες).
«Η ζωή τραβά την ανηφόρα με σημαίες και ταμπούρλα», είτε από το πάθος ενός μουσικοσυνθέτη ή με τη σπίθα ενός αρχιτέκτονα.

*** Ο Αγαπητός Ξάνθης είναι μεταδικατορικός υπότροφος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε θέματα διεθνών σχέσεων, γεωοικονομίας και αειφόρου ανάπτυξης των νησιών και μέλος του Εργαστηρίου Μεσογειακής Πολιτικής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών.