Κάλυμνος: «Δούναι-Λαβείν» Μια χαρούμενη έκπληξη

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Αναστάσιος Ι. Κυριακίδης
Λαογράφος-Ερευνητής

Μη μου πεις και συ, μη μου πεις και συ
Πως δεν είναι η Κάλυμνος το πιο όμορφο νησί
Εγώ την αγαπάω γι’ αυτήν θα τραγουδώ
Θα πίνω θα γλεντάω για ‘κείνη θα τα σπω

Μπορεί να ‘ναι μικρή, μπορεί να ‘ναι μικρή
Μα έχει ιστορία, δόξα και τιμή
Εγώ την αγαπάω γι’ αυτήν θα τραγουδώ
Θα πίνω θα γλεντάω για ‘κείνη θα τα σπω

Τραγούδι: Νίκος Καλλιδώνης
Καταγραφή: Αναστάσιος Ι. Κυριακίδης
Κάλυμνος, Αποκριές 17 Φεβρουαρίου 2007

Στα δεκάδες άρθρα που έχω γράψει, στα έντυπα και διαδικτυακά μέσα, δεν θα μπορούσα να αποκλείσω θέματα λαογραφικού περιεχομένου από το νησί της Καλύμνου.
Στο νησί της Καλύμνου έχω ζήσει ξεχωριστές προσωπικές και δημόσιες στιγμές. Γνώρισα πολλούς φίλους και μέσω αυτών προσπάθησα να καταγράψω διάφορα λαογραφικά στοιχεία μιας άλλης εποχής για το νησί.

Εκεί γνώρισα το αγαπημένο μου όργανο, όργανο για το οποίο επί πέντε (5) αποφάσισα να διαμείνω στην Κω, την τσαμπούνα. Εκεί γνώρισα τον Αντώνη Καλλιδώνη (Κω). ‘Εκτοτε κάναμε πολλή παρέα και στάθηκε η αιτία που ήρθα σε επαφή με την Κάλυμνο. Επίσης στάθηκε αφορμή να γνωρίσω τον μεγαλύτερο Καλύμνιο οργανοπαίχτη της σύγχρονης εποχής το Ένιμα. Πολλές ώρες καταγραφές με τσαμπούνα, βιολιά, με επιτραπέζια τραγούδια και σκοπούς.

Εν συντομία θα αναφερθώ στις δύο (2) λαογραφικές εξορμήσεις μου στο νησί (Περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο μου «Η Τήλος της καρδιάς μου» με αναφορά στα νησιά Κάλυμνο, Σύμη και Κω).
Πρώτη λαογραφική εξόρμηση λοιπόν ήταν στις 26-27/3/05, όπου κατέγραψα συνολικά 143 λεπτά επιτραπέζια και χορευτικά μουσικά κομμάτια (εκ των οποίων 65 λεπτά με βιολί και 78 λεπτά με τσαμπούνα).

Δεύτερη λαογραφική εξόρμηση ήταν στις 17/2/07 περίοδο Αποκριάς. Εκεί κατέγραψα περίπου δύο (2) ώρες με το βιολί σε ένα μαγαζί με 15-20 αρχικά θαμώνες. Πολλά κομμάτια εξ αυτών των καταγραφών δισκογραφήθηκαν μετέπειτα σε ψηφιακό δίσκο από την ίδια την οικογένεια Καλλιδώνη.
Οι επισκέψεις μου αυτές, στο νησί της Καλύμνου, θα μπορούσα να τις χαρακτηρίσω άκρως λαογραφικού, ερευνητικού και καταγραφικού περιεχομένου. Εντούτοις όμως δεν ήταν μόνο αυτές οι φορές που επισκέφτηκα το νησί.

Αυτά ήταν κάποτε εν συντομία!!! Τι με οδήγησε σήμερα μετά την πάροδο πολλών ετών να γράψω για την αγαπημένη μου Κάλυμνο; Οι άκρως επιστημονικοί δρόμοι που ακολουθώ στο πεδίο της λαογραφικής ερεύνης, όλα αυτά τα χρόνια, με έφερε στην ευχάριστη θέση να προταθώ για εισήγηση σε ένα συνέδριο που θα λάβει χώρα το 2022 στην Κω.

Η έρευνα επ’ αυτού εντατική. Ψάχνοντας σε διάφορες βιβλιοθήκες και ιδιώτες, κατευθύνθηκα και προς τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Τμήμα Ρόδου. Εκεί «ψαχουλεύοντας» τα αντίστοιχα και κατ’ εμέ ενδιαφέροντα αρχεία (όσον αφορά το Συνέδριο), «έπεσα πάνω» σε ένα αρχείο που αφορά το νησί της Καλύμνου. Μόλις εθεάθη ενώπιών μου εξεπλάγην!!!

Αρχικά είπα ότι οι οφθαλμοί μου με εξαπατούν. Ένα αρχείο που αναφέρεται στο «Δούναι – Λαβείν» των Καλυμνίων. Εκεί θυμήθηκα ένα άλλο βιβλίο μου με την επωνυμία «Δούναι – λαβείν του Κων/νου Χ. Καραχρήστου (1905 – 1948)». Ευθύς αμέσως ζήτησα άδεια από την προϊσταμένη των Γ.Α.Κ. Τμήμα Ρόδου κα Ειρήνη Τόλιου, να με επιτρέψει να δημοσιεύσω ανάλογο άρθρο σε τοπική εφημερίδα.

Δυο λόγια για το τι εστί «Δούναι – Λαβείν». Ήταν το κατεξοχήν σημαντικότερο τετράδιο των νομαδικών λαών, μια εξ αυτών των Σαρακατσάνων. Γενικά ήταν ένα τετράδιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι σημειώνανε τις δοσοληψίες της χρονιές. Κάθε φύλλο ήταν χωρισμένο σε δύο μέρη, όπου η μια σελίδα περιελάμβανε το «δόσιμο» (Δούναι), δηλαδή τι είχαν δώσει, και η άλλη το «πάρσιμο» (Λαβείν).

Το τεφτέρι αυτό ήταν γεμάτο αριθμούς, πράξεις, γράμματα και λιγότερο λέξεις. Ανάλογα με την οικονομική κατάσταση που παρουσίαζε το τεφτέρι, η κεφαλή της οικογενείας (ο άντρας) κανόνιζε την τακτοποίηση των αναγκών της φαμίλιας και του σπιτιού γενικότερα, για την επερχόμενη χρονιά.

Η μελέτη αυτών των τετραδίων δίνει πολύτιμες πληροφορίες στους ερευνητές για τις οικονομικές δραστηριότητες, την αξία των αγαθών και τη δομή οργανώσεως μιας κοινότητος. Αποτελούν, δηλαδή, όχι απλώς ένα οικονομικό κατάστιχο, αλλά κυρίως ένα εργαλείο γνώσεως του κοινωνικού γίγνεσθαι.

Ωστόσο, στις μελέτες που έχουν γραφτεί για τη ζωή και την οργάνωση, φερ’ ειπείν των Σαρακατσάνων, οι αναφορές σε αυτό τα τετράδια είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη, πόσο μάλλον δε για το νησιωτικό πεδίο.
Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω για ακόμα μια φορά και δημοσίως την οικογένεια Καλλιδώνη εκ Καλύμνου.

Πληροφορίες χρησιμοποιήθηκαν από:
Αν. Κυριακίδης, «Η Τήλος της καρδιάς μου», 2020.
Αν. Κυριακίδης, «Δούναι – Λαβείν του Κων/νου Χ. Καραχρήστος (1908 – 1948)», 2019
Προσωπικό αρχείο του γράφοντος
Γ.Α.Κ. – Τμήμα Ρόδου.

Γ.Α.Κ. – Τμήμα Ρόδου