Ειρήνη Τόλιου: Η ζωή είναι μια συνεχής αντίσταση – Ο αντιφασισμός είναι τρόπος ζωής

Η ομιλίας της προϊσταμένης του Τμήματος ΓΑΚ Ρόδου και Σύρου στην παρουσίαση βιβλίου του Κυριάκου Χονδρού.

Ο Κυριάκος Χονδρός γεννήθηκε στο ακριτικό Καστελλόριζο, όπου και αποπεράτωσε το Δημοτικό Σχολείο στη Σαντραπεία Αστική Σχολή. Πατέρας του ο Μιχάλης Χονδρός αγωνιστής της εθνικής αντίστασης και Δήμαρχος του Καστελλορίζου.

Οι μνήμες αλλά και τα βιώματα της ζωής σμίλεψαν την προσωπικότητα του συγγραφέα ο οποίος έχει εκδώσει πάνω από 25 βιβλία και λογοτεχνικά περιοδικά, 2 εφημερίδες την «Ένωση» και τη «Φωνή του Καστελλόριζου» η οποία βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

Ίδρυσε τον Σύνδεσμο Καστελλοριζιών Ρόδου και συν ίδρυσε την Ένωση Καστελλοριζιών Ρόδου όπου διετέλεσε πρόεδρος τους για αρκετά χρόνια.

Υπήρξε ακόμα μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Αρχιτεκτονικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ρόδου.

40 χρόνια έρευνας, ιστορίας και λαογραφίας του Αιγαίου και της Μικράς Ασίας.

Στο σημερινό ιστορικό πόνημα «Καστελλόριζο: το χρονικό της κατοχικής τραγωδίας» η τεκμηριωμένη έρευνα ξεδιπλώνεται μέσα από τις κρατικές Ελληνικές, Ιταλικές, Βρετανικές αρχειακές υπηρεσίες καθώς και τις προσωπικές μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών.

Μέσα στην ιστορική αφήγηση και καταγραφή εμείς οι Δωδεκανήσιοι αναγνωρίζουμε πρόσωπα και γεγονότα που έχουν χαραχθεί στη μνήμη μας μέσα από τις αφηγήσεις των προγόνων μας.

Διαβάζοντας με μεγάλη προσοχή τις σελίδες και την εξέλιξη της καταγραφής των ηρωικών πράξεων, φυλακίσεων, εξοριών, βασανιστηρίων μέσα από την αντίσταση των ακριτών του Καστελλόριζου αλλά και κατοίκων της Δωδεκανήσου εντόπισα και ένα άτομο της δικής μου οικογένειας από την Κάλυμνο, του Νομικού ή Μικέ Ορφανού που είχα ακούσει πολλές αφηγήσεις και έψαχνα χρόνια το χρονικό της εξορίας του στην Βόρεια Ιταλία. Τα έγγραφα, αδιάψευστα τεκμήρια της ιστορίας επιβεβαίωσαν για ακόμη μία φορά την μαρτυρική διαδρομή του λαού μας στα νησιά της Δωδεκανήσου μετά την υποδούλωσή τους από τις Ιταλικές Δυνάμεις κατοχής. Η Ρόδος και τα υπόλοιπα νησιά βρίσκονται σε ιταλική κατάληψη και αργότερα κτήση από το 1912 ενώ το Καστελλόριζο από το 1921.

Castello rosso = κόκκινο κάστρο, η αρχαία Μεγίστη μεταξύ Ρόδου και Κύπρου, απέναντι από τις ακτές της Λυκίας και την κωμόπολη Αντίφελλος (Κας) συνεχίζει να είναι έως και σήμερα η κόκκινη σημαία στα νερά του Αιγαίου με την αμφισβήτηση της ΑΟΖ. Η ονομασία Καστελλόριζο υιοθετήθηκε από τον 12ο αι.

Μετά την δημιουργία του ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους και τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη η Μεγίστη θα υπαχθεί στη Ρόδο.

Τον 14ο αι. η περιοχή της Δωδεκανήσου περιήλθε στην εξουσία του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη.

Κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία το νησί του Καστελλόριζου διέθετε ίσως τα περισσότερα ιστιοφόρα σε όλο το Αιγαίο.

Ατρόμητοι, θαλασσινοί Καστελλοριζιοί όργωναν τις θάλασσες του Αιγαίου και της Μεσογείου. Διέπρεψαν για το εμπορικό τους δαιμόνιο και τη δημιουργία εμπορικών καταστημάτων στα Μικρασιατικά Παράλια. (φορεσιά Καστελλόριζου) Ταρσούλη.

Ακολούθησε ο Α᾽ και Β´ Παγκόσμιος πόλεμος καταστρέφοντας ολοκληρωτικά το ακριτικό νησί. Η μετανάστευση και ερήμωση του νησιού όμως δεν φάνηκε εμπόδιο στους φιλόπατρεις ακρίτες του Καστελλόριζου οι οποίοι παρόλες τις υποσχέσεις για νέα ηπειρωτική γη επέστρεψαν στα πάτρια εδάφη. Στη μάνα γη που με σθένος πολέμησαν για αυτήν.

Τούρκοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί κατέγραψαν με μελανά γεγονότα την ιστορική πορεία και παζάρεψαν την τύχη του νησιού ακόμη και με την αγοραπωλησία του.

Το ημερολόγιο ξετυλίγεται γύρω στο 1940 μέσα σε μία ταβέρνα του Βλάση Ζαναϊλή στο ισόγειο του παραλιακού σπιτιού Πιτσώνη. Ο Βλάσης Ζαϊναλής, ο Βαγγέλης Στεφάνου, ο Ηλίας Θεοφίλου, ο Νικόλαος Αδαμίδης, ο Μιχαήλ Χονδρός κ.α τραγουδούσαν τραγούδια της νίκης επηρεαζόμενοι από την κατάληψη των Βρεττανών κομάντος αλλά και τις νίκες στο μέτωπο. Πολλοί νέοι ακρίτες ξέφυγαν από τα δεσμά της μικρής νησιωτικής γης και κατατάχθηκαν στο Σύνταγμα Εθελοντών Δωδεκανησίων.

Την επόμενη μέρα ο μαρεσάλος ο τότε Ιταλός διοικητής έδωσε διαταγή στους Καραμπινιέρους για άμεση σύλληψη τους στην Καζέρμα του Καστελλόριζου. Ο εφιάλτης της προδοσίας οδήγησε σε οδυνηρά μονοπάτια τους πατριώτες μας.

Στις 29.12.1941 ο αγγλικός ραδιοφωνικός σταθμός μετάδωσε μία ανακοίνωση του Υπουργείου Ναυτικών της Ελλάδας:

Το υποβρύχιο «Παπανικολής» βύθισε 3 ιταλικά μεταγωγικά!

Στη Χειμάρα, αλλά και στα αεροδρόμια της Ρόδου και Λίνδου η βρετανική αεροπορία με την ελληνική πραγματοποίησαν σημαντικότατες επιδρομές πλήττοντας τις ιταλικές ναυτικές βάσεις αλλά και τα αεροδρόμια Μαριτσών και Καλάθου.

Οι Αθηναϊκές εφημερίδες περιγράφουν τις φοβερές δυσχέρειες, κακουχίες και τον επισιτισμό των Καστελλοριζιών. Η θνησιμότητα είχε λάβει ανησυχητικές διαστάσεις.

Στα ζάρια της διπλωματίας ο Τσώρτσιλ φιλοδοξούσε να ανοίξει δρόμους με την γειτονική Τουρκία για να χρησιμοποιήσει τα αεροδρόμια της κατά των Ναζί ώστε να μην μπορούν να εφοδιάζονται από τις πλούσιες πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας. Μάλιστα ο Βρεττανός πρωθυπουργός υποσχέθηκε στην Τουρκία την παραχώρηση της Δωδεκανήσου ως αντάλλαγμα για την συμμετοχής της στον πόλεμο.

Πριν την ανακήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς κατά της Ελλάδας ιδρύθηκαν από τους Βρετανούς Κομάντος στη Μέση Ανατολή στρατιωτικές μονάδες.

Αυτές οι επίλεκτες δυνάμεις εκπαιδεύτηκαν για να συγκρουστούν ως ομάδες επίθεσης στις εχθρικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται στις ακτές των νησιών και είναι στο πλευρό του Άξονα.

Οπλίτες επιβιβάστηκαν σε ένα υποβρύχιο με στόχο την επίθεση στις σκοπιές και τις σκηνές της ιταλικής φρουράς, ενώ η Βασιλική Ναυτική Αεροπορία επεδίωκε να καταστρέψει τα ελλιμενισμένα ιταλικά υδροπλάνα με χρήση ρουκετών.

Η επιχείρηση Αποχή (Abstention) μόλις ξεκίνησε…

Όμως με την ανακοίνωση της κήρυξης του πολέμου ο προγραμματισμός της επίθεσης ακυρώθηκε! Οι Ιταλοί είχαν εισβάλει στην Κρήτη, ένα νησί με σημαντική γεωστρατηγική θέση. Οι βλέψεις του ναυάρχου Cunningham αρχηγού του στόλου της Μεσογείου – για το Καστελλόριζο – που απείχε μόλις 80 μίλια από τη Ρόδο και 3 μίλια από τις Τουρκικές ακτές αποτέλεσαν μελλοντικό σχεδιασμό για την ασφαλή βάση των ιταλικών τορπιλάκατων προς τα Δωδεκάνησα. Τελικός στόχος ήταν η κατάκτηση όλων των Δωδεκανήσων από τους Βρετανούς.

16 Φεβρουαρίου 1941….Κάρπαθος

23 Φεβρουαρίου 1941…Σούδα της Κρήτης

24 Φεβρουαρίου 1941… 03:00 π.μ. 200 άνδρες ξεκινούν να υλοποιήσουν την επιχείρηση ῾῾Operation Abstention’’ με νίκες υπέρ των κομάντος! Για πολύ λίγο…

Η ιταλική και αεροπορική δύναμη προχώρησε ταχύτατα!

26 Φεβρουαρίου… 10:30 π.μ. δύο τορπιλάκατες και εξοπλισμένα ταχύπλοα εισέρχονται στο πεταλοειδές λιμάνι του Καστελλόριζου. Κατά τη μάχη τουλάχιστον 40 βρετανοί έχασαν την ζωή τους.

11:30 π.μ. οι κατοχικές δυνάμεις μαζί με δωσίλογους κατέγραψαν σε κατάλογο ονόματα Καστελλοριζιών.

«Ὁ πληθυσμός του νησιού έχει κλειστεί στα σπίτια, για να σωθεί από των τυράννων την ορδή».

28 Φεβρουαρίου… 1941 η μάχη εξελίσσεται. Οι κομάντος της Μέσης Ανατολής απομονώνονται με 32 τουλάχιστον θύματα. Σε Μνημείο της Αθήνας υπάρχει το Αρχείο Βετεράνων Κομάντος) με την καταγραφή ορισμένων ονομάτων.

Tom Blackburn (στρατιώτης πνιγμένος)

Jack Pollard (στρατιώτης πνιγμένος)

Richard Sharman (λοχίας – σκοτωμένος)

Smith Michael Arnold (υπολοχαγός – σκοτωμένος)

Η επιχείρηση καταλήγει σε φιάσκο!

Οι συνέπειες τραγικές, αφού μετά το φιάσκο μειώθηκαν στο ήμισυ οι εβδομαδιαίες προμήθειες των οικογενειών. ᾽Έκτοτε οι δια δελτίου αγοραζόμενες μερίδες τροφίμων είχαν μειωθεί στο ήμισυ της ποσότητας από ό,τι διατίθεντο πριν την απόβαση των Άγγλων. Από 150 γρ, αλεύρι την ημέρα οι οικογένειες σιτίζονταν με μόλις 75 γρ. ημερησίως και 50 γρ. ρύζι για όλη την εβδομάδα!

Ένα μικρό παιδί ο Νίκος Καραβέλατζης αφηγείται:

῾῾Καθώς εισέρχεται στο λιμάνι αργά αργά ένα από τα ιταλικά πολεμικά πλοία και το πλήρωμα του παρατηρεί τον αμφιθεατρικό δομημένο οικισμό, ξαφνικά ένας Βρετανός, που είχε ακροβολιστεί ψηλά στον μιναρέ, με το πυροβόλο του γαζώνει τους Ιταλούς του πλοίου οι οποίοι βρήκαν όλοι τους αναπάντεχο θάνατο. Την ίδια τύχη θα βρει και ο Βρετανός κομάντος, μόλις θα κατέβει από την προνομιούχα θέση του πύργου του μιναρέ᾽᾽.

Οι ημέρες πολέμου καταγράφονται… τα θύματα καταμετρούνται και η αποτυχία της επιχείρησης απογοήτευσε κυρίως τους κατοίκους του ακριτικού νησιού. Τα όνειρα του Τσώρτσιλ και των Συμμάχων διαψεύστηκαν πριν καν αρχίσουν. Οι Βρετανοί είχαν υποτιμήσει τον εχθρό τους.

Οι πληροφορίες που στέλνονται στον Τσώρτσιλ είναι συγκεχυμένες και πενιχρές οδηγώντας τον σε μπερδεμένα συμπεράσματα. Έπειτα από 100 χρόνια από τα γεγονότα θα ανοίξει η έρευνα των Βρετανικών αρχείων. Το 2041 η δημοσίευση των εγγράφων θα είναι γεγονός.

Η ιστορία όμως δια μέσω των εγγράφων και των ελληνόφωνων Δωδεκανησιακών εφημερίδων όπως η «Ἀυγή η Δωδεκανησιακή», «η Δωδεκάνησος της Αιγύπτου, ᾽ἠ Ανεξάρτητος» αφιέρωσαν πολλές σελίδες για την ηρωική εξέγερση των Καστελλοριζιών αλλά και των ημέτερων «δωσίλογων» εχθρών του έθνους της ιστορίας οι οποίοι με τις εμπιστευτικές πληροφορίες υποδούλωσαν για ακόμη μία φορά τους ομογενείς ακρίτες. Για το θέμα ασχολήθηκε και ο τότε πρόξενος Ρόδου Δ. Παππάς ο οποίος δημιούργησε έναν πολυσέλιδο φάκελο σε κρατικά αρχεία με τον τίτλο ´Άνθελληνικόν Κίνημα Λακερδή´´και ενημέρωσε τη διεύθυνση πολιτικών υποθέσεων του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών.

29 Μαρτίου 1941…

Οι κάτοικοι χωρίζονται σε 4 ομάδες κατηγορίας:

1η : για πολιτική ηττοπάθεια

2η: για πολιτική ηττοπάθεια και συνέργεια,

3η: για υποτίμηση του Ιταλού Κυβερνήτη

4η: για καταστροφή και λεηλασία.

Οι συλλήψεις ξεκίνησαν…

Gruppo autonomo dei Carabonieri reali delle isole dell’ Egeo

Πανταζής Κωνσταντίνος του Πανταζή

Βαλσάμης Ιωάννης του Μιχαήλ

Ζαναϊλης Βλάσης του Νικολάου

Χονδρός Μιχαήλ του Κυριάκου…

Ο κατάλογος ατελείωτος, εάν συγκρίνουμε το ποσοστό των κατοίκων στο ακριτικό νησί!

Επόμενος σταθμός στην καζέρμα Καστελλορίζου και οι μεταφορά τους με το αντιτορπιλικό Lupo στη Ρόδο στην caserma Carabinieri και caserma Regina.

Η καταδίκη των 29 πατριωτών ήταν δεδομένη. Οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν για 480 χρόνια φυλάκισης, 290 χρόνια εξορίας και πρόστιμο 29.000.000 λιρέτες.

«Ὠς τιμωρία για τη βοήθεια που προσέφεραν ορισμένοι ντόπιοι στους Βρετανούς κομάντος, 29 τοπικοί πολίτες άνδρες συνελήφθησαν από τις ιταλικές δυνάμεις ως ύποπτοι για δραστηριότητες κατά του ιταλικού κράτους. Κατόπιν, απελάθηκαν πρώτα στη Ρόδο, στη συνέχεια στην Κω και τέλος στο Πρίντιζι της Ιταλίας. Πολλοί από αυτούς δεν θα επιστρέψουν ποτέ στο νησί τους».

Η πίστη για τη λύτρωση ήταν μεγάλη! Ο Ελληνικός και Βρετανικός Τύπος έκδωσε σε πρωτοσέλιδα τα γεγονότα.

Εφημερίδα «Ακρόπολις» 27 και 28.2.1941

Ζήτω η Ελληνική Δωδεκάνησος

Πως επραγοματοποιηθη η καταληψις του Καστελλόριζου

Οι Έλληνες πανηγυρίζουν την απελευθερωσιν

Εφημερίδα «Ἐστία»

Καστελλόριζον

Εφημερίδα «Πρωία»

Οι Άγγλοι κατάλαβον το Καστελλόριζον

Εφημερίδα «Ἐθνος»

Η Απελευθέρωσις του Καστελλόριζου

Εφημερίδα «Ἡ Αυγή Δωδεκανήσου»

Η αρχή του λυτρωμού μας

Όμως ο δρόμος για την εξορία τώρα ξεκινά…

Ο μέσος κρατούμενος έφθασε να ζυγίζει 40 κιλά, τα πρώτα χρόνια οι φασίστες δεσμοφύλακες χτυπούσαν για ασήμαντη αφορμή τους κρατούμενους, τους υποχρέωναν να κάνουν κρύα ντους και τους εγκατέλειπαν στην κρύα αυλή.

Οι αφηγήσεις πολλές, στα ημερολόγια των κρατουμένων καταγράφονται τα μαρτύρια, οι μαστιγώσεις, οι ανακρίσεις και η πείνα. Πλέον η ατομική προσωπικότητα είχε εξαφανισθεί και οι κρατούμενοι αναφέρονταν μόνο με ένα νούμερο.

῾Ομολογώ, - μας αναφέρει ο Μιχάλης Χονδρός -επιπροσθέτως, πως όσα επέμειναν ξεπερνούν τις συγγραφικές μου ικανότητες και πιστεύω πως είναι τίμιο να σας το δηλώσω καθαρά και ξάστερα: δεν αισθάνομαι άξιος ν´ αποδώσω τα φρικτά τους μαρτύρια, τον Γολγοθά που έζησαν»

᾽Αν διέπρατες κάποιο παράπτωμα πχ να μιλήσεις, να σκαλίσεις, να κλάψεις ή να τραγουδήσεις η τιμωρία ήταν φρικτή. Σε ξάπλωναν σε ένα μεγάλο κρεββάτι κοντά στο μαγειρείο και σου έδεναν τα χέρια και τα πόδια σταυρωτά. Άνοιγαν στο κέντρο του κρεβατιού μία τρύπα, για να κάνεις τη σωματική σου ανάγκη. Εκεί, παρέμενες για μέρες νηστικός. Κι άρχιζε ο πόνος σιγά σιγά, μέχρι που μούδιαζε ολόκληρο το σώμα σου και λιποθυμούσες᾽᾽

Δωδεκανήσιοι κατάδικοι και εξόριστοι σε φυλακές της Ιταλίας:

Γιαλλούρης, Ορφανός, Κουτσούκης, Γαβαλάς

Γουρλάς, Εγγλέζος, Χονδρός, Κουφός, Σβύνος, Παυλίδης, Τηλιακός, Μπακίδης, Κωσταρίδης Σπανός, Ψαράς , Ιωαννίδης είναι μερικά από τα ονόματα των κρατουμένων.

Η Επιχείρηση “Anglo”

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1942 το υποβρύχιο «Παπανικολής» προσεγγίζει τις ακτές της Ρόδου και αποβιβάζει με φουσκωτές λέμβους μία ομάδα κομάντος από 8 Βρετανούς και 4 Έλληνες.

Γεώργιος Τσούκος (λοχαγός του Ελληνικού Στρατού)

Γεώργιος Καλαμποκίδης (σημαιοφόρος του Πολεμικού Ναυτικού)

Νικόλαος Σάββας και Γεώργιος Κυρμιχάλης (οδηγοί)

Με ένα καλά οργανωμένο σχέδιο και σε συνεννόηση με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ανατίναξαν τα αεροδρόμια Μαριτσών και Καλάθου. Ανατίναξαν πολλά αεροπλάνα και αποθήκες καυσίμων. Ο Σάββας και Κυρμιχάλης δεν πρόλαβαν να φύγουν και συνελήφθησαν. Στις 5 Οκτωβρίου 1942 έγινε η δίκη τους και καταδικάστηκαν. Ο Σάββας εκτελέστηκε την 7η Οκτωβρίου ενώ ο Κυρμιχάλης φυλακίστηκε και μεταφέρθηκε στις ιταλικές φυλακές. Κατά την απελευθέρωση του προσβεβλημένος από φυματίωση δεν κατάφερε να ζήσει πολλά χρόνια.

1943

Σύμφωνα με διαταγή του Τσώρτσιλ ο Άγγλος στρατηγός Ουιλσον διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων Μέσης Ανατολής έστειλε βρετανικά πολεμικά πλοία και αεροπλάνο καταλαμβάνοντας το Καστελλόριζο, νησιά της Δωδεκανήσου καθώς και τη Σάμο. Ο Τσώρτσιλ είχε υψηλές προσδοκίες ενώ συνέχιζε να πιέζει την Τουρκία να μην παραμένει ουδέτερη και να συμμετάσχει επιτέλους στον πόλεμο ώστε να επιτρέψει στο βρετανικό στόλο να περάσει από τα Δαρδανέλλια.

Οι Γερμανοί αντέδρασαν και στις 18 Σεπτεμβρίου η Γερμανική αεροπορία αρχίζει τους βομβαρδισμούς. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας οι ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις παραδόθηκαν στους Γερμανούς βρίσκοντας τραγικό θάνατο.

Το αντιτορπιλικό «Παύλος Κουντουριώτης» μαζί με άλλα ελληνικά πλοία εισέρχεται στο λιμάνι του Καστελλόριζου μεταφέροντας 200 Ινδούς στρατιώτες. Τις κινήσεις αντιλαμβάνεται το γερμανικό κατασκοπευτικό. Το μεγάλο κακό δεν άργησε να φανεί.

Η έλευση των Γερμανών με «Φωτιά και Σίδερο» με αεροσκάφη βομβαρδίζουν τον οικισμό του νησιού σκοτώνοντας 40 περίπου Καστελλοριζιούς και Ιταλούς.

«Ἀπό το πρωί ο ουρανός ήτο σκεπασμένος με βαρέα μαύρα σύννεφα. Τα απέναντι τουρκικά παράλια εκάλυπτε πυκνήν ομίλχη. Λες και η φύσις μάντευε το μέγα φονικόν που προμηνύετο και από την λύπην της και τη μεγάλη συμφοράν που θα προέκυπτε εντός μόνο ολίγων ωρών, εντύθη στα μαύρα.

Ωρα 1 μ.μ. μακρινός βόμβος αεροπλάνων που έμοιαζε με άγριον βρυχηθμόν πεινασμένου λιονταριού… σε ολίγα μόνον λεπτά αδειάζουν τας δολοφονικάς των βόμβας εις την μαύρην ράχιν του αγαπημένου μας νησιού.

Αληθινή κόλασις. Κρουνοί ηνοίχθησαν εξ ουρανού και βρέχουν φωτιά και σίδερο…

Ένα μήνα συνεχίστηκαν οι βομβαρδισμοί, κατέστρεψαν σχεδόν ολόκληρο τον οικισμό, τον μπορικό, αλιευτικό στόλο, το βρετανικό αρχηγείο, τον ραδιοτηλέγραφο και άλλες υποδομές. Κατόπιν εντολής του βρετανού διοικητή το νησί εκκενώνεται. Πρόσφυγες διαφεύγουν στα τουρκικά παράλια, στην Κύπρο σε στρατόπεδο προσφύγων στη Νουζειρατ της Γάζας (Παλαιστίνη).

Οι Βρετανοί θέλοντας να καλύψουν τα ίχνη τους από το «πλιάτσικο» που έκαναν στα σπίτια των κατοίκων με τα πανάκριβα έπιπλα, χαλιά, πορσελάνες, κεντήματα, εικονίσματα που βρέθηκαν να πωλούνται στα... παζάρια της Ανατολής, έβαλαν μία μεγάλη φωτιά αποτελειώνοντας ότι άφησαν όρθιο οι Γερμανοί.

31. 5. 1944

Η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία «Ῥίμινι» ήταν μία μονάδα που συγκροτήθηκε στην Αίγυπτο κατά τον Β᾽ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτελείτο από 3.337 άνδρες. Η ταξιαρχία πολέμησε στην μάχη του Ρίμινι, στην Ιταλία κατά των Γερμανών Ναζί. Μία από τις επιθέσεις των Ελλήνων ήταν στο αεροδρόμιο που πέρασε στα χέρια των Ελλήνων. Έως την απελευθέρωση περίπου 60.000 Έλληνες αντάρτες αγωνίστηκαν στα ιταλικά βουνά.

7 Ιουνίου 1944

Οι διευθυντές των φυλακών σε συνεργασία με τους Γερμανούς Ναζί προετοίμασαν ομαδικές μεταφορές κρατούμενων στη Γερμανία προκειμένου να τους «ὐποδεκτούν» σε φούρνους ή σε θαλάμους αερίων.

10 Ιουνίου 1944

Χάρη όμως στην οργανωμένη αντίσταση ανταρτών απελευθερώθηκαν 72 κρατούμενοι διάφορων εθνικοτήτων

Κάθε χρόνο στο Σαν Τζιμινιάνο εορτάζεται η επέτειος απελευθέρωσης από τον φασισμό αλλά και η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων.

13 Ιουλίου 1944

Τερματίστηκε η γερμανική κατοχή και η φασιστική δικτατορία.

25 Απριλίου 1945

Στη Γάζα της Παλαιστίνης οι οικογένειες ανησυχούν για την τύχη των παιδιών τους που βρίσκονται στις φυλακές ή το μέτωπο. Ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει…

Αντιπροσωπεία της Μέσης Ανατολής στο Καϊρο ενημερώνει με επιστολή την οικογένεια του Κυριάκου Χονδρού, για την κατάσταση των παιδιών της και άλλων αγωνιστών που είχαν αποφυλακιστεί και προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια.

Η ιστορία των Καστελλοριζιών είναι γεμάτη από προσφυγιά και πόνο!

Ο δρ Σκεύος Ζερβός το έπος του ᾽40 έγραψε ένα ποίημα:

«Πατρίς μου γλυκιά Σε αγαπώ Εσένα λατρεύω

σ᾽ Εσένα πιστεύω Και στον Θεό.

Πόνους Σου και μαρτύρια

Τυράννους και βασανιστήρια θε να στα βγάλω εγώ»

Το 1957 ο Δήμος Καστελλορίζου (με δήμαρχο τον Ευάγγελο Κονδυλιό και γενικό γραμματέα τον Μιχάλη Χονδρό) προχώρησε σε αποστολή επιστολών με σκοπό τις αποζημιώσεις που δικαιούνται οι Καστελλοριζιοί . Η Ιταλία, η Γερμανία και η Αγγλία έχουν τη νομική, την ιστορική και κυρίως ηθική υποχρέωση να εξοφλήσουν τα χρέη τους, απέναντι στο ηρωικό νησί στου Αιγαίου.

Τιμή στους ήρωες που θυσιάστηκαν για να ζούμε εμείς ελεύθεροι!

Παραμένουμε πάντοτε θανάσιμοι εχθροί του φασισμού, πολέμιοι της αντιδράσεως, σημαιοφόροι της Ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ζήτω τα Ελεύθερα Δωδεκάνησα!»