Μονόλιθος, το Λημέρι των κατασκόπων

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Κυριάκος Μιχ. Χονδρός
chondros.kyr@gmail.com

Λημέρι! Η ονομασία αυτή, σήμαινε κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, τόπο ή μέρος όπου κρύβονται ή καταφεύγουν κλέφτες και αρματολοί. Κρησφύγετο. καταφύγιο. Λέμε, «κρυβόντουσαν σε απάτητα λημέρια». Ή «αν κάνεις καμιά βόλτα από δω, πέρνα από τα λημέρια μας». Κι ακόμα «αυτός τριγυρίζει στα παλιά του τα λημέρια».

Το δικό μας λημέρι, το λημέρι του (ή του) Μονόλιθου είναι τόπος ιερός, τόπος προσκυνήματος, τόπος γεμάτος μνήμες, γιατί σ’ αυτόν έβρισκαν καταφύγιο τα κατασκοπευτικά κλιμάκια που έστελλαν στη Ρόδο για να εξουδετερώσουν τα φυλάκια των κατοχικών φασιστικών Δυνάμεων. Επιπλέον σκοπό είχαν να αναγνωρίσουν και να καταγράψουν τη γενική στρατιωτική κατάσταση του νησιού της Ρόδου και τις κινήσεις των Δυνάμεων Κατοχής.

Συγχρόνως αυτήν τη σπουδαία ημέρα, η χριστιανική θρησκεία γιορτάζει τον Άγιο και Απόστολο Θωμά, που γεννήθηκε στη Γαλιλαία, ήταν ψαράς και πέθανε με θανατική ποινή στην Ινδία. Η Εκκλησία μας τον παρακαλεί να μεσολαβήσει στον Θεό για να μας απαλλάξει από τα πταίσματα και να γαληνέψει τις ψυχές μας.

Γιορτάζουμε ακόμα την ημέρα των εργατών. Μνήμες από τις αιματοβαμμένες εξεγέρσεις.

Πριν προχωρήσω να υπογραμμίσω ότι το ιστορικό τοπικό γεγονός κατέχει αξία και σημασία, ως διδακτική πράξη και ως γνώση, στον παρόντα και στον μέλλοντα χρόνο.

Τελευταία ίσως να έχετε προσέξει ότι η επιστημονική κοινότητα, οι συγγραφείς και οι δημοσιογράφοι, τονίζουν ότι η ανάδειξη της ιστορίας έχει σπουδαία σημασία και ρόλο στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου και στις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αναζητήσεις του.

Θα πρέπει όμως να ομολογήσουμε ότι η επιτόπια έρευνα του ιστορικού χώρου, η μελέτη γραπτών και προφορικών πηγών και γενικά η ερευνητική προσέγγιση, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα, ενώ η γενιά που βίωσαν τα ιστορικά γεγονότα φεύγει ή ήδη έφυγε από τη ζωή.

Ευτυχώς υπάρχουν ελάχιστοι συμπολίτες, οι οποίοι αθόρυβα, και υπεύθυνα, χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς αμοιβές, (χρηματικές ή ηθικές), ασχολούνται με το παρελθόν.

Τι είναι παρελθόν; Η απάντηση είναι ότι τα πολεμικά, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα του σήμερα, ομοιάζουν με τα γεγονότα του χθες. Γι’ αυτό αν κάποιος θέλει να προβλέψει το μέλλον θα πρέπει γυρίσει πρώτα στο παρελθόν, όπως ο δρομέας για να τρέξει μπροστά, κάνει τρία – τέσσερα βήματα πίσω.

Δεν ξεφεύγουμε από το θέμα μας όταν αναλογιστεί κανείς τι έχει υποστεί αυτός ο Ελληνικός λαός.

Η πόλη και τα χωριά της Ρόδου, δεν ξέφυγαν από τη φασιστική μπότα.
Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς;
Τους θανάτους, τα βασανιστήρια, τις φυλακίσεις, τις εξορίες;
Τα δεινά που προκάλεσαν, όπως φτώχεια, εξαθλίωση, ασθένειες;
Την καταστροφή της αγροτιάς;
Τις υποδομές των χωριών και της πόλης;
Τις λεηλασίες που διέπραξαν όπως αρχαιολογικά ευρήματα, μεγάλης αξίας;
Πόλεμος! Τι είναι πόλεμος;

Μας τον περιγράφει η εξαιρετική ποιήτρια Πολυξένη Χούση:
Πόλεμος, είναι η νύχτα που την ανάσα ντύνει
Όταν ο ήλιος πνίγεται στου μισεμού τη δίνη
Λάμνες σπαράσσουνε το φως, ουράνια απουσία
Εγκάθετος κατακλυσμός απ’ την αχερουσία.
Μαυροντυμένοι οι λογισμοί, νεκρή η σωφροσύνη
Όρνεα υμνούν το χαλασμό και τη ζωή που σβήνει
Σιωπή. Το βλέμμα σφάλισε. Ενίκησε η οδύνη.

Όταν μου έγινε η τιμητική πρόσκληση να βρεθώ ανάμεσά σας και να σας μιλήσω, άρχισα να ψάχνω το προσωπικό μου αρχείο, ένα αρχείο που είναι χωρισμένο σύμφωνα με τους ξένους μας κατακτητές, Τούρκους, Ιταλούς, Γερμανούς και Βρετανούς. Όλοι αυτοί δηλαδή που μας … αγαπούσαν πολύ!
Αλλά, τι θα μπορούσα να συνεισφέρω στην εφετινή επέτειο, όταν πριν από εμένα, άλλοι ομιλητές άξιοι και έγκριτοι σε προηγούμενα χρόνια, αναφέρθηκαν εμπεριστατωμένα;

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν να συνεισφέρω με δυο προτάσεις μου, αφού προηγουμένως τονίσουμε πως απ’ όλα τα χωριά της Ρόδου, ο Μονόλιθος πραγματοποιεί κάθε χρόνο αυτήν την εκδήλωση τιμής και μνήμης ως παρακαταθήκη, ως άυλη ιστορική κληρονομιά, ως χρήσιμο δίδαγμα, τις ηρωικές πράξεις των Ροδίων και Δωδεκανησίων. Ιστορικό γεγονός που γιορτάσουμε, τιμούμε, αναγνωρίζουμε, χαιρετίζουμε, εμπνεόμαστε από τη δράση των πρωταγωνιστών του Λημεριού. Η ίδια η ιστορία είναι παρούσα, αυτή μας διδάσκει, αυτή μας καθοδηγεί και αυτήν ακολουθούμε.

Γιατί οι πρωταγωνιστές του Λημεριού, όσοι πρόσφεραν ύψιστες υπηρεσίες, ζούσαν σκλαβιές και κατοχές χιλιάδες χρόνια. Κουβαλώντας στις πλάτες τους τα βιώματα των πατεράδων και των παππούδων και των παππούδων τους. Με δυο λόγια Έλληνες σκλάβοι - Έλληνες δυστυχείς.

Πατρίδα είναι ο τόπος εκείνος στον οποίο ο άνθρωπος νιώθει ευτυχείς, μας λέει ο Ευριπίδης.

Και οι Ροδίτες και οι Δωδεκανήσιοι δεν ήταν ευτυχείς. Να γιατί οι Μονολιθιάτες και οι άλλοι κάτοικοι των χωριών της Ρόδου, ήταν έτοιμοι από καιρό να αγωνιστούν, για μια ελεύθερη πατρίδα. Έτσι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που επηρέασε σοβαρά την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή των χωριών και των νησιών μας, τους βρήκε έτοιμους από καιρό. Δεν δίστασαν, δεν δείλιασαν δεν απέφυγαν να εμπλακούν σε ένα επικίνδυνο ρόλο, ρόλο αντίστασης, με μια σειρά από ηρωικές πράξεις.

Με την αυγή του 1940, ο αυταρχικός και σκληρός διοικητής της Δωδεκανήσου ο εκφραστής του ιταλικού φασισμού, φεύγει νύχτα από τη Ρόδο φοβούμενος όπως ο ίδιος θα δηλώσει αργότερα, ένα ξέσπασμα του ροδιακού λαού. Τον αντικατέστησε ο Μπάστικο.

Με την κήρυξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου γίνονται αμέσως συλλήψεις όσοι ήταν Έλληνες υπήκοοι, άοπλοι. Ήταν η περίοδος όπου ο Ελληνικός Στρατός σημείωνε περήφανες νίκες στο μέτωπο.

Για άλλη μια φορά οι Ιταλοί και Γερμανοί επέδειξαν απάνθρωπη μεταχείριση με τα μισελληνικά τους συναισθήματα. Συλλήψεις, φυλακίσεις εξορίες, βασανιστήρια. Και δεν έφταναν αυτά! Κυριαρχεί ο θάνατος είτε από τη πείνα, από ασθένειες, είτε από τουφεκισμούς ή από βομβαρδισμούς ή ακόμα και από νάρκες.
Το 1943 ξεκινούν έκτακτα στρατοδικεία για τις ομάδες των πατριωτών κατηγορούμενοι για αντιστασιακές ενέργειες.

Την ίδια χρονιά, γίνεται η αντικατάσταση του Μουσολίνι από τον Μπαντόλιο και ακολουθεί η συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους Βρετανούς και Αμερικανούς.

Η κατάσταση στη Ρόδο και στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου είχε φτάσει πλέον σε δραματικό σημείο. Οι Γερμανοί κατά την παραμονή τους δήμευαν τις περιουσίες, κατάσχεσαν κινητά και ακίνητα, γεωργικές παραγωγές, κτηνοτροφία, χωρίς να λογαριάζουν, χωρίς περίσκεψη και αιδώ.

Όμως εκεί που το πιο μαύρο σκοτάδι, η πιο σκοτεινή νύχτα, -σύμφωνα με τον αξέχαστο φίλο μου Αντώνη Σαμαράκη- την επόμενη στιγμή θα φανεί το φως της αυγής! Ε, λοιπόν σ’ αυτή τη μαυρίλα της ιστορίας, οι Μονολιθιάτες και άλλοι κάτοικοι των χωριών, έδρασαν με μεθοδικότητα, με μυστικότητα, με τακτική αξιοζήλευτη και αξιοθαύμαστη. Το Κλιμάκιο της Μολολίθου, αποτελεί μια από τις ένδοξες σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας. Ποιοι ήταν ακριβώς οι στόχοι του;

1ον Η εξουδετέρωση των αεροπορικών δυνάμεων του εχθρού που βρίσκονταν στα αεροδρόμια Μαριτσών και Καλάθου.
2ον Ο αποκλεισμός μεταφοράς εφοδίων ή στρατιωτών από τη Ρόδο σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
3ον Η καταστροφή των ενσύρματων τηλεπικοινωνιών του εχθρού.
4ον Η ψυχολογική προετοιμασία του λαού για τη μάχη της απελευθέρωσης. Και
5ον Η φθορά με κάθε τρόπο του έμψυχου και άψυχου υλικού.

Όλοι οι στόχοι επετεύχθησαν στο ακέραιο.
Τι να υπογραμμίσει κανείς για την ηρωίδα Μαρία Μαλανδρή;
Τι να πει κανείς για τον εφημέριο του χωριού παπα-Κλήμη;
Τι να τονίσει κανείς για όσους έλαβαν μέρος στο Κλιμάκιο με οποιοδήποτε τρόπο;

Προκειμένου να αντιληφτούμε το μεγαλείο των αγωνιστών, -οι οποίοι από την πρώτη στιγμή χωρίς δισταγμό ανέλαβαν δράση-, αρκεί να σκεφτούμε τι θα γινόταν αν δεν αναλάμβαναν τις επικίνδυνες αποστολές.

Γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις υπήρχαν και υπάρχουν άνθρωποι που είναι απρόθυμοι βλέποντας τη φοβερή σιλουέτα του καραμπινιέρου. Άνθρωποι μοιραίοι, επαναπαυμένοι, συμβιβασμένοι. Σίγουρα φοβισμένοι.

Ενώ αυτοί που σήμερα τιμάμε και αποτίουμε φόρο τιμής, μνήμης και ευγνωμοσύνης, τόλμησαν, αγωνίστηκαν, αντιστάθηκαν, πολέμησαν. Και γνώριζαν την κτηνωδία του γερμανικού στρατού όπου διέπρατταν αντίποινα για κάθε δυναμική αντίσταση μερίδας του τοπικού πληθυσμού.

Το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών που γνώρισαν τη μαζική ναζιστική θηριωδία κάνει λόγο για 90 πόλεις και χωριά.
Εάν θέλουμε να συνειδητοποιήσουμε λοιπόν πόσο μεγάλο βαθμό ωφέλησε η δράση αυτών των πρωταγωνιστών στην απελευθέρωση της Ρόδου και των Δωδεκανήσων, αρκεί να αναζητήσουμε όχι μόνο το ρόλο των Γερμανών και Ιταλών φασιστών και ναζιστών, αλλά και των δήθεν συμμάχων μας.

Το Λημέρι χάλασε τα σχέδια των δήθεν φίλων μας, που αργότερα θα εγκατασταθούν στη Ρόδο και δεν ήθελαν να φύγουν. Μιλάμε για τους Βρετανούς.
Ακριβώς εκείνες τις ημέρες του 1943, όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίλσον Τσόρτσιλ ευρισκόμενος στα Άδανα της Τουρκίας, υποσχέθηκε στους Τούρκους τα Δωδεκάνησα, ενώ η Τουρκία ποτέ δεν διατύπωσε σχετικό αίτημα.

Και φτάνω στις προτάσεις μου:
Επειδή η Τοπική Ιστορία δεν είναι ξεκομμένη από τη Γενική Ιστορία,
Επειδή η νέα γενιά πρέπει να εφοδιαστεί με γνώσεις και με παραδείγματα,
Επειδή ο φασισμός και ο ναζισμός δεν έχουν εκλείψει, και ούτε πρόκειται (είναι δίπλα μας),
Επειδή τα παιδιά μας θέλουμε να ζήσουν σε ένα κόσμο ειρηνικό, δίκαιο και ελεύθερο,
Επειδή δεν έχει η Ρόδος ένα Μουσείο ιστορίας
Επειδή η Ρόδος στον έντυπο ή στον ηλεκτρονικό Τύπο όλα τα κεφάλαια της Αντίστασης,

Προτείνω: α) Να ενώσουμε τις φωνές μας ώστε να ενταχθεί η Τοπική Ιστορία στα Σχολεία της περιοχής μας. Και β) Να γίνει στη Ρόδο Ιστορικό Μουσείο, (ανάμεσα στο οποίο περίοπτη θέση θα έχει το Λημέρι). Θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο στους ήρωές μας. Γιατί: Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιότερον και οσιότερον και σεμνότερον εστί η Πατρίς. Και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ’ ανθρώπους τοις νουν έχουσιν» Σωκράτης.
Αξίζει να δημιουργηθεί το Ιστορικό Μουσείο για να μην επικρατήσει το σκοτάδι του φασισμού και του ναζισμού και για να μεταλαμπαδεύσουμε στις νέες γενιές την ευχή να μάχονται για να ζουν ελεύθεροι, έχοντας ωε παράδειγμα τις αδούλωτες ψυχές και τις ανυπόταχτες σκέψεις του Λημεριού.

Να κλείσουμε με στιχουργική άποψη:
Στης Μονόλιθου τα μέρη
δεν φυσούσε πια το αγέρι
δεν φυσούσε, δεν κουνούσε
ούτε ο Νοτιάς το χέρι.
Μα σε μια ψηλή κορφή
ζωγραφίσαν μια μορφή
και την είπαν λευτεριά
δώδεκα ατρόμητα παιδιά.
Εκεντούσαν μέρα νύχτα
τριανταπέντε οργιές δίκτυα
για να πιάσουν σαρκοβόρα
και με κύματα και μπόρα.
Και μια μέρα τα θηρία
πιάστηκαν από δειλία.
Γιόρτασε ο κόσμος όλος
αλλά μας έμεινε ο γόνος.
Ευχαριστώ θερμά τον Βασίλη και τη Μαρία Χαλκίτου, για την εξαιρετική τιμή, στο πρόσωπό μου, καθώς και όλους τους παρευρισκομένους στη σεμνή εκδήλωση του Λημεριού.

Βιβλιογραφία:
1. Νικολάου Νίκος – Αγγελής Αντώνης, Η Ρόδος του εικοστού αιώνα, Δέντρο σ. 303 – 304.
2. Τσουκαλάς Γ.Μ., Δωδεκάνησος Εθνική Αντίσταση 1940-1945, Αθήνα 1989, σ. 49-85.
3. Παπαμανώλης Θ.Γ., Ρόδος – ιστορία και περιπέτειαι, Αθήνα 1951.
4. Κατέχης Σπύρος, Μαρτυρίες κατασκόπων Ρόδου 1943-1945, Ρόδος Τυπογραφείο Τέχνη, σ. 128 -189.
5. Λεωτσάκος Σπύρος, Ρόδος το σμαραγδένιο νησί, Αθήνα, 1949, σ. 199-209.
6. Κυρμιχάλης Λεωνίδας, Αναμνήσεις ενός πατριώτη, Ρόδος 1989.
7. Βρούχος Γεώργιος, Ν. Σάββας – Γ. Κυρμιχάλης και η Επιχείρηση Anglo, Ρόδος 1942. Ρόδος 1988. Τυπογραφείο Τέχνη.
8. Σταμπολής Σταύρος, Έτσι πολέμησαν οι Σιαννίτες, Σιάννα 1990.
9. Ζαχαριάδης Γιώργος, Το Λημέρι των κατασκόπων, άγνωστη δράση των ροδιτών αντιστασιακών, εφημ. «Η Ροδιακή» 17.4.2015.

10. Τζεδάκης Γιώργος, Το Λημέρι των κατασκόπων – Μονόλιθος, Μια σταγόνα ροδιακής ιστορίας (βίντεο) 13.10.2021.
11. Αποστόλου Μητροπολίτου Καρπάθου-Κάσου, Το χρονικό της Ιταλοκρατίας της Ρόδου, Αθήναι 1973, σ. 123-124.
12. Καλαμπίχης Εμμανουήλ, Από την ζωή μου, Ρόδος 1968, σ. 73074.
13. Τσαλαχούρης Κώστας, Ρόδος 43-44, Μέρες αντίστασης και προδοσίας. σ. 60.
14. Χούση Πολυξένη, Πόλεμος και Ειρήνη, στο Ναυτική Ελλάς, Απρίλιος 2022 τχ. 1061. σ.7
15. Χονδρός Γεώργιος, Αρχείο – Ο ιερός Λόχος στη Ρόδο.
16. Χονδρός Γεώργιος, Ήθη και Έθιμα του χωριού Μονόλιθος (χειρόγραφο).
17. Φώτη Μαίρη, Ο Μονόλιθος τίμησε και φέτος τους ήρωές του Λημεριού, εφημ. «Δημοκρατική» 24.4.2017.
18. Μαλανδρής Κλεάνθης, Τα γεγονότα του Λημεριού, εφημ. «Ενημέρωση», 25 Μαΐου 1982.