Πώς το διαδίκτυο επηρεάζει τη δημοσιογραφία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Κώστας Καστανάκης

Η λειτουργία της σύγχρονης κοινωνίας είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τις τεχνολογίες πληροφορίας και των επικοινωνιών που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το τεχνολογικό άλμα των τελευταίων δεκαετιών σε συνάρτηση με την εμφάνιση του διαδικτύου και την αναβάθμιση του παγκόσμιου ιστού (World Wide Web, Web 2.0/3.0), άφησαν το αποτύπωμά τους στο σύνολο σχεδόν των εργασιακών περιβαλλόντων.

Αυτή η συνθήκη έχει επηρεάσει αισθητά τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται σήμερα οι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, επηρεάζοντας, παράλληλα, στο σύνολό της τη βιομηχανία των ΜΜΕ ((Pavlik, 2000). Ευδιάκριτα στοιχεία της διαμορφωθείσας κατάστασης είναι οι νέες προκλήσεις της αδιάκοπης ανάπτυξης των τεχνολογιών αλλά και η προσαρμογή των βασικών εργασιακών δημοσιογραφικών πρακτικών σε αυτές τις συνθήκες, που έχουν ως αποτέλεσμα τα ΜΜΕ να αποκτήσουν νέα χαρακτηριστικά και κανόνες (Erdal, 2007).

Η ανταγωνιστικότητα του σημερινού δημοσιογράφου προκύπτει από τη χρήση των διαφόρων διαθέσιμων τεχνολογικών εργαλείων και υπηρεσιών, για να έχει τη δυνατότητα να αντεπεξέλθει με επιτυχία στο νέο απαιτητικό εργασιακό περιβάλλον.

Το νέο είδος δημοσιογραφίας, έχει μία προστιθέμενη αξία συγκριτικά με τις παραδοσιακές μορφές του έντυπου και του ηλεκτρονικού Τύπου, η οποία κατηγοριοποιείται με τον ακόλουθο τρόπο:
1. Διαδραστικότητα: Η δυνατότητα των αναγνωστών – χρηστών να συμμετάσχουν με διαφορετικούς τρόπους στην ενημερωτική διαδικασία (Σχόλια, email κ.ά).

2. Προσαρμογή του περιεχομένου, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κοινού. Οι αναγνώστες μπορούν να ενημερώνονται μόνο για συγκεκριμένα θέματα και κάνοντας χρήση των υπηρεσιών που καλύπτουν τις ανάγκες τους.

3. Υπερκειμενικότητα: Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του παγκόσμιου ιστού, αλλά και ένα σημαντικό δημοσιογραφικό εργαλείο, εμπλουτισμού του ειδησεογραφικού περιεχομένου με υποστηριχτικό υλικό. Αυτό το χαρακτηριστικό στοιχείο δίνει τη δυνατότητα στον δημοσιογράφο να ενθαρρύνει τους αναγνώστες να συμμετάσχουν σε θέματα που τους αφορούν ως ενεργούς πολίτες (Bardoel & Deuze, 2001).

4. Πολυμεσικότητα: Είναι η «συμφωνία» των μορφών που διακρίνονται στα παραδοσιακά μέσα (εικόνα, κείμενο), με τις ειδήσεις στο διαδίκτυο.

Στα σημαντικά χαρακτηριστικά της νέας μορφής δημοσιογραφίας, είναι ο συγχρονισμός, από τη στιγμή που η κατανάλωση του περιεχομένου μπορεί να γίνει σε πραγματικό χρόνο είτε κατόπιν ζήτησης. Η αμεσότητα της μετάδοσης της είδησης γίνεται χωρίς γεωγραφικά όρια.

Η δυνατότητα συνεχούς ανανέωσης, αλλά και εμπλουτισμού των ήδη δημοσιευμένων θεμάτων, αναπροσαρμόζοντας πολύ γρήγορα θέματα δημοσιογραφικής αλήθειας, αποτελούν υψίστης σημασίας παράγοντες για την αποδοχή αυτής της μορφής ενημέρωσης από τους χρήστες.

Επιπρόσθετα, η επάρκεια πηγών, η χρήση εκτενέστερου ενημερωτικού υλικού, ο χαρακτήρας της χωρίς χρέωσης ενημέρωσης αποτελούν σημαντικά στοιχεία χρήσης. Ο εκσυγχρονισμός στη δημοσιογραφία παρέχει στους πολίτες τις ακόλουθες δυνατότητες (Λάμπρου 2020):
• Έχουν στη διάθεσή τους απεριόριστες επιλογές για ενημέρωση.

• Αποκτούν εύκολη και άμεση δυνατότητα σύγκρισης των Μέσων Ενημέρωσης.
• Τους παρέχεται η δυνατότητα άμεσης δημοσίευσης θεμάτων και έκφρασης ιδίας άποψης σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Διαθέτουν δυνατότητα ενημέρωσης για οτιδήποτε, οπουδήποτε, χωρίς μοτίβα.

Ο Α. Βέγλης (Veglis, 2010) ακολούθως, μας δίνει τον δημοσιογραφικό κανόνα για τη λειτουργία του υγιούς και ανταγωνιστικού οργανισμού των Media. Οι ειδήσεις πρέπει να παράγονται ασταμάτητα 24ώρες, και να είναι διαθέσιμες σε ανάλογη χρονική βάση, με συνεχόμενη ενημέρωση όλων των εξελίξεων επί των δημοσιευμένων αρχικά θεμάτων.

Ο κύκλος ενημέρωσης σε 24ωρη βάση ενισχύει την αμεσότητα, ενώ τα εργαλεία που παρέχονται: υπερσύνδεσμοι, πολυμέσα, διαδραστικότητα, δημιουργούν νέες αφηγηματικές τεχνικές που ενισχύουν τις συνθήκες για άρτια ενημέρωση και επιτρέπουν τον έλεγχο από τον χρήστη της επικοινωνιακής πράξης.

Στη σύγχρονη κοινωνία η τεχνολογία κατέχει και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή και την καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων. Το διαδίκτυο και τα social media, αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού, της κουλτούρας και της καθημερινότητάς μας. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων έχει συμβάλει στα μέγιστα για την εντυπωσιακή στροφή των καθημερινών αλληλεπιδράσεων των σύγχρονων κοινωνιών. Μέσω των social media ο κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα να μάθει οτιδήποτε σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πληροφορία διαχέεται μεταξύ των χρηστών. Ο ρόλος τους αλλάζει.

Είναι περισσότερο δυναμικός, καθώς έχουν τη δυνατότητα της αλληλεπίδρασης (Jenkins, 2007). Δημιουργείται ένα νέο πεδίο, από τη στιγμή που ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί περιεχόμενο, να ανεβάζει πληροφορίες, να μαζεύει ό,τι του είναι χρήσιμο, να το κατεβάζει από τον ιστό και στη συνέχεια να το διανέμει. Ο χρήστης δε δέχεται παθητικά την ενημέρωση, όπως συνέβαινε με τα παραδοσιακά μέσα. Η συμμετοχή πλέον, ως ορισμός, λαμβάνει θέση δίπλα στην επικοινωνία. Αυτό είναι το νέο τοπίο της πρακτικής ενημέρωσης, που συνάμα περιγράφει την καινούρια σχέση μεταξύ του κοινού και των μέσων ενημέρωσης, αλλά και το τέλος του παθητικού μοντέλου ειδησεογραφικής κατανάλωσης.

Το καταστροφικό τσουνάμι τον Δεκέμβριο του 2004 στις ακτές της Ιαπωνίας και η τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο έναν χρόνο αργότερα, ήταν τα καθοριστικής σημασίας γεγονότα για την εξέλιξη των νέων ειδών δημοσιογραφίας συνδυαστικά με τη συμμετοχή του κοινού στην παραγωγή του δημοσιογραφικού προϊόντος.

Τα δύο αυτά ξεχωριστά γεγονότα καλύφθηκαν και με τη συμμετοχή αυτοπτών μαρτύρων, μέσω φωτογραφιών, βίντεο και γενικότερα, των μαρτυριών τους, οι οποίες φιλοξενήθηκαν σε δημοσιογραφικές σελίδες, μπλοκ ανά την υφήλιο. Ήταν ξεκάθαρο ότι η δημοσιογραφία πραγματοποιούσε ένα νέο βήμα. Η σχέση της δημοσιογραφίας με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρωτίστως των Facebook, Twitter, ενισχύθηκε μερικά χρόνια αργότερα το 2008 με τις επιθέσεις στο Μουμπάι, τις εκλογές του Ιράν το 2009 και άλλα πολλά γεγονότα που φιλοξενούνταν στα media.

Η ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή των πολιτών στο δημοσιογραφικό έργο, δημιούργησε νέες συνθήκες ανταγωνισμού και συνθήκες πίεσης μεταξύ των μιντιακών οργανισμών για περισσότερη αμεσότητα και μεγαλύτερη ταχύτητα μετάδοσης των ειδήσεων. Το πρώτο μήνυμα το έλαβαν την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, όταν ο κόσμος αναζητούσε στο διαδίκτυο τις ειδήσεις για τις εξελίξεις στο τρομοκρατικό χτύπημα στην «καρδιά» της Νέας Υόρκης, την ώρα που ενημερωτικές ιστοσελίδες έδειξαν ανεπάρκεια να αντεπεξέλθουν στην τεράστια ζήτηση (Siapera & Veglis, 2012). Σήμερα, περίπου μία δεκαετία αργότερα από τις εκλογές στο Ιράν, οι νέοι χρήστες, απομακρύνονται σταδιακά από τα social media, καθώς προσανατολίζονται σε πλατφόρμες messaging: μεταξύ αυτών το WhatsApp και άλλες, με τις οποίες συζητούν γεγονότα, ειδήσεις και γενικότερα θέματα του ενδιαφέροντός τους.

Όσα έχουν αναφερθεί έως τώρα αποτελούν την απόρροια της σύγκλισης των τεχνολογιών στα νέα μέσα. Η σύγκλιση αυτή καθορίζεται σε μεγάλο ποσοστό από τη συμμετοχή των καταναλωτών, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν περιεχόμενο μεταξύ χιλιάδων πηγών, από το να συνεχίσουν να παραμένουν παθητικοί καταναλωτές του παρελθόντος.

Παράλληλα, συνδέεται με πολιτισμικές, βιομηχανικές, τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές και ως όρος περιγράφει τρεις κατευθύνσεις (Jenkins, 2006)
• Τη συνεργασία των επιχειρήσεων των ΜΜΕ

• Τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι χρήστες, οι οποίοι έχουν τη χωρίς περιορισμούς δυνατότητα να αναζητήσουν οπουδήποτε τις επιλογές τους.

• Τη ροή και φιλοξενία του περιεχομένου σε πολλές πλατφόρμες ενημέρωσης.

Τα νέα μέσα και η σύγκλιση οδήγησαν στην υιοθέτηση νέων πρακτικών από τις μιντιακές επιχειρήσεις για την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων που προσφέρονται στην πρακτική άσκηση του επαγγέλματος της δημοσιογραφίας. Οι αλλαγές επηρέασαν σχεδόν τα πάντα στο σύνολό τους. Από τον τρόπο παρουσίασης και κατανάλωσης των ειδήσεων, την καθημερινότητα των επαγγελματιών της δημοσιογραφίας, μέχρι και τους τρόπους λειτουργίας των μεγάλων μιντιακών οργανισμών.

Οι δημοσιογράφοι θα έπρεπε να καταβάλουν προσπάθεια να εξοικειωθούν αλλά και να κάνουν συνεχόμενη χρήση των νέων εργαλείων, να αντιμετωπίσουν και να σταθούν όρθιοι στον ανταγωνισμό, ενώ θα έπρεπε να συνεχίσουν να παρέχουν παράλληλα με τον παραδοσιακό τρόπο, ενημέρωση, τώρα όμως σε ένα μεγαλύτερο σε μέγεθος και περισσότερο απαιτητικό κοινό.

Οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί με τη σειρά τους κλήθηκαν να επαναπροσδιορίσουν τη στάση τους σε θέματα που αφορούν τη λήψη, εύρεση, επεξεργασία αλλά και τον τρόπο μετάδοσης των ειδήσεων στο νέο περιβάλλον εργασίας (Opgenhaffen, 2011).

Η παρουσία των δημοσιογραφικών οργανισμών και των δημοσιογραφικών σελίδων στο διαδίκτυο, χαρακτηρίστηκε ασύγχρονη και ανομοιόμορφη. Και αυτό γιατί, η αντήχηση των νέων τεχνολογιών εξαρτόνταν από μία σειρά παραγόντων, μεταξύ αυτών οι θεσμικές κατευθύνσεις, οι εμπορικοί στόχοι, οι πολιτικοί δεσμοί και οι συντακτικές αποφάσεις καθοδηγούμενες από τις πιέσεις που ασκούσαν οι παραδοσιακές δημοσιογραφικές αξίες και πρακτικές. (Cohen, 2002)

Το επόμενο βήμα στην ψηφιακή εποχή, δεν αποτέλεσε την αποκλειστική πρόοδο της δημοσιογραφίας προς τις πολλαπλές επιλογές και την ποιότητα (Scott, 2005). Με την πάροδο του χρόνου σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται να επικρατεί στη διαδικτυακή δημοσιογραφία η συγκέντρωση. Εφημερίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί, ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, διαχειρίζονται και προωθούν τα ίσια θέματα και απασχολούν ολοένα και λιγότερους επαγγελματίες. Η προσέλκυση του κοινού αποτελεί πλέον περισσότερο θέμα για τους διαφημιστές, στην προσπάθεια δημιουργίας περισσότερων εσόδων. Ενώ λοιπόν παρατηρούμε τεράστια αύξηση στους αριθμούς της διακινούμενης πληροφορίες και των πηγών ενημέρωσης, η ποικιλία της θεματολογίας παρουσιάζεται έντονα. Η υπερπροσφορά των ειδήσεων δημιουργεί σύγχυση και υποβαθμίζει την ποιότητα.

Οι πολλές ειδήσεις, τα fake news, η ανικανότητα να διακρίνουμε τις αληθινές από τις κατασκευασμένες ειδήσεις, αλλά και ο τρόπος απορρόφησής τους από τους χρήστες (άμεσος, επιφανειακός, εφήμερος), υπονομεύει την αξία των ειδήσεων. Η διαπίστωση αυτή δεν αφορά μονάχα το δημοσιογραφικό περιεχόμενο, αλλά γενικά το σύνολο των θεμάτων που συναντάμε στο διαδίκτυο. Από ιστορικής εξέλιξης, η είσοδος των τεχνολογιών στην ενημέρωση, από τον τηλέγραφο μέχρι σήμερα, οδήγησε στην εκβιομηχάνιση της ενημέρωσης.

Η δημοσιογραφική πρακτική, η ερμηνεία, η κρητική ανάλυση, η δημοσίευση, η ιεράρχηση είναι πρακτικές που παραμελούνται λόγω της έλλειψης χρόνου, ενώ ακόμη και η αξιοπιστία θυσιάζεται στον βωμό του εξαναγκασμού για την παραγωγή περισσότερων ειδήσεων. Από καθαρά δημοσιογραφική άποψη στο διαδίκτυο διακρίνονται τα 4W. To Γιατί μένει εκτός…