Εμμονή στο παρελθόν: Τί «λάθη» κάνουμε

Μαρία Καρίκη

Κάθε εμπειρία στη ζωή μας αποτελεί μια «καταγραφή». Μαθαίνουμε, ωριμάζουμε, πονάμε, πληγωνόμαστε, διευρυνόμαστε και προχωράμε με μεγαλύτερη προσοχή. Κάποια συμβάντα τυχαίνει να μας στιγματίζουν πιο έντονα από κάποια άλλα.

Και ενώ είναι αναμενόμενο και φυσιολογικό να χρειάζεται κανείς ένα εύλογο χρονικό διάστημα προκειμένου να ανακάμψει, φαίνεται πως κάποιοι άνθρωποι «ταλαιπωρούνται» αρκετά μέχρι να ξεπεράσουν μια δύσκολη εμπειρία (απογοήτευσης, απώλειας, χωρισμού, προδοσίας, ανατροπής, αιφνιδιασμού).

Τί συμβαίνει, όμως, και αποκτούμε ένα είδος «εμμονής» με το παρελθόν μας; Γιατί το «σέρνουμε» μαζί μας, ενώ δεν το θέλουμε; Ποια «λάθη» μπορεί να φταίνε από μέρους μας;

• Υπερανάλυση: ο τρόπος που σκεφτόμαστε ορίζει τα συναισθήματά μας, τη διάθεσή μας, την ψυχολογία μας, τη συμπεριφορά μας και το σώμα μας (βιοχημεία). Η συνεχής αναπαραγωγή τόσο με τον εαυτό μας όσο και με τους άλλους ενός ζητήματος που μας απασχόλησε ή μας απασχολεί, το καθιστά να είναι παρατεταμένα στο επίκεντρο της προσοχής μας. Οι απορίες, τα αναπάντητα ερωτήματα, τα «γιατί» που μας στοιχειώνουν, δεν μας αφήνουν να επιστρέψουμε στην εσωτερική μας ισορροπία. Όσο περισσότερο το συζητάμε και το αναλύουμε, τόσο παραμένει ή και αυξάνει το συναισθηματικό φορτίο που περιβάλλει τα γεγονότα. Με αυτό τον τρόπο, είναι σαν να αναβιώνουμε ξανά και ξανά ό,τι μας πόνεσε και αντί να το συρρικνώνουμε, συνεχίζουμε και το συντηρούμε.
• Απουσία από το παρόν: ζώντας μέσα στις αναμνήσεις του παρελθόντος, μας διαφεύγει το γεγονός ότι ίσως να είμαστε απόντες από το παρόν μας. Μοιάζει να είμαστε αμέτοχοι, ανενεργοί σε ό,τι διαδραματίζεται στην παρούσα μας ζωή. Σαν να είναι αδιάφορο το παρόν μπροστά σε ό,τι μας έχει «μπλοκάρει» από το παρελθόν. Και κάπως έτσι ο χρόνος κυλάει χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, αφήνοντας πολλές φορές μια αίσθηση κενού.

• Τάσεις απόσυρσης: κουβαλώντας το «βάρος» των αναμνήσεων που πονάνε και μας «καίνε» αργά και βασανιστικά, μειώνεται αισθητά η διάθεση για αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Είτε για λόγους αδιαφορίας (ως άμυνα), είτε για λόγους επιφυλακτικότητας και καχυποψίας, είτε εξαιτίας ενός φόβου και μιας προκατάληψης που έχουν εδραιωθεί λόγω των βιωμάτων, προτιμούν κάποιοι να μην «ανοίγονται» τόσο εύκολα και τόσο συχνά γιατί δεν θέλουν να ξαναπληγωθούν. Θεωρούν ότι και η απόσταση και η αποφυγή αποτελούν μέτρα αυτοπροστασίας.

• Φόβος για το άγνωστο: παρά τις δυσκολίες και τις ανατροπές του παρελθόντος, αυτό παραμένει ένα γνώριμο και οικείο πλαίσιο. Παρά τις κακοτοπιές και τις «εκπλήξεις» του, φαίνεται να τρομάζει λιγότερο από ένα εντελώς άγνωστο μέλλον. Πολλοί άνθρωποι «εγκλωβίζονται» μέσα σε αυτό τον τρόπο σκέψης και προτιμούν το «δυσάρεστο» οικείο παρά το αβέβαιο καινούριο. Κάπως έτσι, μένουν σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα και φαύλους κύκλους που διαιωνίζονται, καταδικάζοντας τον εαυτό τους σε αδιέξοδα και καθηλώσεις.

• Άρνηση αποδοχής: ένας άλλος λόγος που το παρελθόν κυριαρχεί και λειτουργεί ισοπεδωτικά για το άτομο είναι η «άρνησή» του (συνειδητά ή μη συνειδητά) να αποδεχτεί την πραγματικότητα, όπως συνέβη. Η αναζήτηση κάποιας εξήγησης που να τον ικανοποιεί, η εκλογικευμένη απόδοση της ευθύνης για τα γεγονότα, η κατανόηση των λαθών είναι διαδικασίες που τον ταλαιπωρούν και δεν τον αφήνουν να φτάσει σε συμπεράσματα γρήγορα, προκειμένου να απεμπλακεί συναισθηματικά από ό,τι τον πονάει.

Δεν υπάρχουν πάντα λογικές εξηγήσεις για τις συμπεριφορές των ανθρώπων. Κι αυτό, γιατί η προσωπικότητα του καθενός μας, είναι ένα πολυσύνθετο κεφάλαιο, η οποία σε συνδυασμό με την ιδιοσυγκρασία μας, τον τρόπο που μεγαλώσαμε, τα βιώματα που κουβαλάμε και την κοσμοθεωρία που υιοθετούμε δεν αποκαλύπτει εύκολα τα βαθύτερα αίτια των αντιδράσεων και των επιλογών μας. Πολλές φορές, όσο κι αν προσπαθούμε δεν φτάνουμε ποτέ στην πλήρη αποκωδικοποίηση και κατανόηση του άλλου...

• Όχι καλή σχέση με τον εαυτό μας: το πόσο πιστεύουμε στην αξία μας, τις ικανότητες και τις δυνατότητές μας θα παίξει, επίσης, το ρόλο του απένατι στο παρελθόν. Ένας άνθρωπος με χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, θα νομίζει ότι δεν θα του παρουσιαστεί στο μέλλον καμία άλλη ανάλογη ευκαιρία. Είναι σχεδόν πεπεισμένος για αυτό. Γι’ αυτό ίσως δεν θα κάνει από μόνος του καμία κίνηση, δεν θα αναλάβει καμία πρωτοβουλία. Χωρίς καλή σχέση με τον εαυτό μας, όμως, πώς θα διεκδικήσουμε ένα καλύτερο μέλλον; Πώς θα ξεφύγουμε από το παρελθόν;

• Ελπίδα που παραμένει: ένα τελευταίο στοιχείο που δεν μας αφήνει να απαγκιστρωθούμε από το παρελθόν είναι η ελπίδα ότι δεν έχουν τελειώσει ακόμα όλα, ότι κάτι μπορεί να αλλάξει, ότι ίσως με κάποιον τρόπο τα πράγματα γίνουν όπως πριν. Η ελπίδα που συντηρείται, η ψευδαίσθηση ή η αυταπάτη που καλλιεργείται, η προσδοκία που ενδόμυχα καλά κρατεί είναι όλα εκείνα που δεν σε αφήνουν να αφήσεις έτσι εύκολα το παρελθόν! Κάποια στιγμή, όμως, θα πρέπει να συνειδητοποιήσει κανείς ότι δεν μπορεί να είναι έρμαιο μια ελπίδας αβάσιμης, αβέβαιης και τις περισσότερες φορές γέννημα της δικής μας ανάγκης.

Ο άνθρωπος οφείλει απέναντι στον εαυτό του να διασφαλίσει την ισορροπία του και να κυνηγήσει την ευτυχία του. Στο «εδώ και τώρα», όμως, κι όχι στο παρελθόν! Ένα βήμα τη φορά. Τίποτα δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη. Πρέπει να παλέψουμε με τις σκέψεις μας για να λυτρωθούμε από το παρελθόν. Όλα τα άλλα είναι ημίμετρα, συγκαλλύψεις και υποκατάστατα...