Γυαλί Νισύρου, ένα νησί σαν απαγορευμένη ζώνη

Rodiaki NewsRoom

Του
Τάσου Κλάδη
στο oneman.gr

Το νησί-ορυχείο απέναντι από τη Νίσυρο αποτελεί τη βασική πηγή ελαφρόπετρας στη χώρα.

Κάτω από τον εκτυφλωτικό ήλιο, ζωντανεύει μια δυστοπία ανάμεσα σε δύο υπέροχες παραλίες: έρημοι δρόμοι, σκουριασμένα μηχανήματα, καμμένα οχήματα και μπάζα.
Ακούς τον κανόνα από το τουριστικό γραφείο που κλείνεις τα εισιτήρια μέχρι τα μεγάφωνα του πλοιάριου, πριν την αποβίβαση: «Απαγορεύεται να πάτε στον χώρο του λατομείου».

Η πρώτη εικόνα είναι πολύ ενδεικτική: το Γυαλί Νισύρου δεν είναι ένα κοινότυπο νησί, ούτε υπόσχεται κοινότυπες ανακαλύψεις

Δεν υπάρχει περαιτέρω επεξήγηση, πέρα από την ιστορία αυτού του μικρού νησιού απέναντι από τη Νίσυρο: από την αρχαιότητα ήταν τόπος εξόρυξης, ένα νησί-ορυχείο, αφού όλη η συστάδα εκεί γεννήθηκε από ένα ηφαίστειο. Στην κυριολεξία.
Στη σύγχρονη εποχή, συγκεκριμένα από το 1956 κι έπειτα, τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση των ορυκτών του νησιού διατηρεί μια κραταιά εταιρεία στον κλάδο της λατομικής, καταβάλλοντας ένα σχετικό αντίτιμο στη δημοτική αρχή της Νισύρου.

Η παραλία στην πίσω πλευρά του νησιού. Ανάλογα με τους αέρηδες, τα κύματα φουσκώνουν είτε στα ανατολικά ή τα δυτικά του νησιού

Οι γεωλογικοί όγκοι στα βόρεια του νησιού, του οποίου το μέγεθος ξεπερνά κατά λίγο τα 4,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αποτελούν τη βασικότερη πηγή ελαφρόπετρας για την εσωτερική κάλυψη και τη ζήτηση του εξωτερικού. Προσφέρουν 900.000 τόνους ετησίως.

Οι μετρήσεις δείχνουν ότι το Γυαλί διέθετε απόθεμα 120 εκατομμυρίων τόνων. Με την παρατεταμένη εξορυκτική δραστηριότητα, όπως φαίνεται από τα στοιχεία της διπλωματικής εργασίας του Παναγιώτη Καλαντζή με πεδίο έρευνας το Γυαλί Νισύρου, πλέον ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί στους 75 εκατομμύρια τόνους και εάν συνεχίσει η εξόρυξη με τον ίδιο ρυθμό, τα αποθέματα θα στερέψουν μετά το έτος 2100. Σκέψου ότι ανά ημέρα υπολογίζεται ότι αφαιρείται περίπου ένας τόνος.

Κάτω από το εκτυφλωτικό φως, το τοπίο παίρνει μια πορτοκαλί ανταύγεια, παραπέμποντας ακόμη περισσότερο σε δυστοπία. Μια εγκαταλελειμμένη πολιτεία, την οποία κανένας ταξιδιωτικός οδηγός δεν θα περιγράψει

Μοιραία, ο χρόνος φαίνεται στο σώμα του νησιού: από μακριά διακρίνεις ένα σεληνιακό τοπίο. Το λευκό θαμπώνει και αδυνατείς να καταλάβεις εάν είναι γκρεμός ή μια παραπλανητική εικόνα, που προκαλεί κάποιου είδους ψευδαίσθηση.
«Να πάρετε –οπωσδήποτε– γυαλιά ηλίου μαζί σας, γιατί αλλιώς θα πονέσουν τα μάτια σας απ’ την άσπρη πέτρα», μας είχε προειδοποιήσει ο Χάρης Διακομιχάλης από τη Νίσυρο, όταν βγάλαμε τα εισιτήρια. Τα δρομολόγια που κλείσαμε από το τουριστικό του γραφείο στο Μανδράκι ήταν ο ένας τρόπος να φτάσουμε στο Γυαλί, κάθε Τετάρτη και Κυριακή. Ο άλλος ήταν χαράματα με τους εργάτες.

Ένα εγκαταλελειμμένο αυτοκίνητο με σκασμένα λάστιχα απέχει μερικά μέτρα από έναν τηλεφωνικό θάλαμο. Προδίδουν ανθρώπινη παρουσία, αλλά είναι στη μέση του πουθενά

Εκείνοι ήταν που εργάζονταν μέσα στην εκτυφλωτική γούβα του νησιού, όσο εμείς πλησιάζαμε με το πλοιάριο. Το τοπίο γύρω είχε ήδη αλλάξει: ένας πελώριος μεταλλικός γερανός που κανονικά μεταφέρει τα ορυκτά στα πλοία ξεπρόβαλε μέσα από τη θάλασσα· σκεφτόσουν για μια στιγμή, τόνους να μεταφέρονται στον αέρα για τα εμπορικά καράβια, που θα περίμεναν στη σειρά, δένοντας τα σχοινιά τους στους γάντζους, που έπλεαν μέσα στη θάλασσα.

Και το καλοκαιρινό mood, μόλις απέκτησε μια οξύμωρη διάσταση: το άγνωστο νησάκι ασκεί ανεξήγητη έλξη, λόγω της βαριάς βιομηχανίας που εκ πρώτης όψεως χαρακτηρίζει την ταυτότητά του. Τουλάχιστον, αυτό συνέβη σε εμένα.

Τρεις ώρες στο Γυαλί
Νισύρου, μια άγνωστη γη
Φτάσαμε γύρω στις 11 το πρωί. Ο ήλιος ήταν ήδη ψηλά, οπότε όλοι πήραμε από μια ομπρέλα στα χέρια, βγαίνοντας απ’ το πλοίο. Όπως μάθαμε, υπάρχει παραλία τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική πλευρά, ενώ δεν τις χωρίζει παρά λίγα λεπτά περπάτημα. Κι αυτό γιατί το νησί είναι μια λεπτή, μακριά βραχονησίδα: οι μεγάλες εκρήξεις της 2ης χιλιετίας π.Χ. σχημάτισαν όγκους στα βορειοδυτικά και τα νοτιοαναλυτικά του νησιού, με έναν στενό ισθμό να τα ενώνει σήμερα. Σαν πατημένη αμμουδιά.

Ένα κατεστραμμένο διθέσιο όχημα, παρατημένο στη στροφή του δρόμου. Τι να το οδήγησε εκεί άραγε;

Αλλά πριν προχωρήσουμε στα ενδότερα αυτού του νησιού, ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: και οι δύο κοντινές παραλίες από το λιμάνι στο Γυαλί είναι πέρα από μοναδικές. Από τη μία, κάνεις μπάνιο απάνεμα σε έναν κόλπο, όπου ο βυθός τους είναι τρίμμα πετρώματος, ενώ στο βάθος φαίνεται η θηριώδης μορφή του γερανού· από την άλλη, βρίσκεσαι ανοιχτά στο Αιγαίο, απολαμβάνοντας μια ανόθευτη, τεράστια παραλία, με πράσινο φόντο.

Παραδόξως, το ηφαιστειογενές νησί δεν είναι άγονο – υπάρχουν κουμαριές και τραχιά πεύκα που ξεπηδούν από το αμμώδες έδαφος. Και δεν είναι το μόνο ανεξήγητο στοιχείο σε αυτή την ιστορία: όσο ψάχνεις αυτό το περίεργο τοπίο, τόσο αισθάνεσαι πως έκανες απόβαση σε απαγορευμένη ζώνη, που έχει εγκαταλειφθεί από καιρό. Ανάμεσα στις δύο παραλίες, αντικρίζεις κινηματογραφικές σκηνές.

Ανάμεσα στα φρύγανα και τα τραχιά δέντρα, τα απομεινάρια από την ιστορία του νησιού στη βαριά βιομηχανία της εξόρυξης είναι οι κύριοι πρωταγωνιστές.

Μέσα στους έρημους δρόμους, τα ευρήματα ποικίλουν: καμμένα οχήματα, σκουριασμένα εξαρτήματα πολλών τόνων, βαρέλια και μπάζα. Μερικά λυόμενα σπίτια λειτουργούν ως υπόνοια ανθρώπινης παρουσίας. Είναι των εργατών, αλλά αυτή την ώρα όλοι τους απουσιάζουν.

Φυσικά, πρέπει να αυτοσχεδιάσεις για να κινηθείς μέσα στην έρημη ζώνη, αποφεύγοντας –πάντα– τον χώρο του λατομείου. Δεν υπάρχουν ταμπέλες. Ο καυτός ήλιος κάνει το τοπίο ακόμη πιο δυστοπικό, σε πορτοκαλί ανταύγειες· ξεχνάς για λίγο ότι βρίσκεσαι ανάμεσα σε δύο ιδιαίτερα όμορφες παραλίες, ψάχνοντας με τη φαντασία σου ποιες ιστορίες οδήγησαν τα αντικείμενα στη θέση που βρίσκονται σήμερα.

Οι λυόμενες εγκαταστάσεις προορίζονται για τους εργάτες του νησιού: υπάρχουν μεμονωμένες κατοικίες αλλά και λίγο μεγαλύτερα κτίρια, τα οποία πιθανότατα χρησιμοποιούνται ως μαγειρεία

Θα μπορούσε να είναι ένα εκτενές installation, είτε απλά ένα τετ-α-τετ με την ωμή πραγματικότητα του μικρού νησιού-ορυχείου, όπως κανένας ταξιδιωτικός οδηγός δεν θα την περιγράψει. Σε αυτούς θα διαβάσεις για το αρχαιολογικό ενδιαφέρον της νησίδας: στο Γυαλί έχουν εντοπιστεί ερείπια νεολιθικού οικισμού (ο οποίος διασώζεται σε αξιοσημείωτα καλή κατάσταση, λόγω της διαχρονικής ερήμωσης του νησιού), όπως και το ξακουστό πηγάδι του Μιαούλη, που είναι αβέβαιο εάν πράγματι χτίστηκε επί της Επανάστασης, όταν εκείνος λέγεται ότι κρυβόταν στο νησί.

Σκουριασμένα εξαρτήματα πολλών τόνων κόβουν την ανάσα με τον όγκο τους. Το παρόν εύρημα είναι ερπύστρια από μεγάλο φορτωτικό όχημα, πιθανότατα

Όσον αφορά το νεολιθικό κτηριακό συγκρότημα, αποφασίστηκε να αποσπαστεί εξ ολοκλήρου και να μεταφερθεί σε άλλη τοποθεσία, με τη σχετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ που εκδόθηκε το 2021, προκαλώντας αντιδράσεις στους αρχαιολόγους.

Τα απομεινάρια της παρατεταμένης εξορυκτικής δραστηριότητας παραμένουν οι βασικοί πρωταγωνιστές σε αυτά τα λίγα τετραγωνικά χιλιόμετρα.