Οι νεοκλασικοί πύργοι των Τριαντών!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Οι πύργοι που κοσμούν, που θέλγουν και γοητεύουν

Της
Ροδούλας Λουλουδάκη

Β' μέρος
Ό,τι ήταν η Κηφισιά για την Αθήνα ήταν τα Τριάντα για τη Ρόδο. Ένα κοσμικό προάστιο παραθερισμού, χωμένο σε κάθε λογής ψηλόπυκνα δέντρα, με τις επαύλεις της, τους λεγόμενους «πύργους». Αρκετοί γκρεμίστηκαν βάναυσα και ασυλλόγιστα.

Δεν ήταν βέβαια όλοι περίτεχνοι. Μετά το αφιέρωμα του προηγούμενου Σαββάτου στους ιπποτικούς πύργους των Τριαντών θα κάνουμε σήμερα αναφορά στους νεοκλασικούς πύργους. Τα αρχοντόσπιτα που αποτελούσαν συμπλέγματα κυρίως των δύο ορόφων και το σαλόνι ήταν γι αυτά το κέντρο ζωής. Εκεί περνούσαν τις περισσότερες ώρες, εκεί δέχονταν τους επισκέπτες τους.

Τα Τριάντα είναι «...από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα χωριά της νήσου, εις το οποίον οι παλαιοί Ρόδιοι παραθέριζον εις τους «Πύργους» των, ως έλεγον τότε τας αρχοντικάς επαύλεις των...», διαβάζω στο βιβλίο του Μιχάλη Εμμ. Αρφαρά «Ιπποτικοί και Νεοκλασικοί Πύργοι Ιαλυσού Ρόδου», που διεξήγαγε αυτή τη μεγάλη έρευνα ώστε κι εγώ, συνεπικουρούμενη από τους RICHeS, με το απαράμιλλο ενδιαφέρον τους για την πολιτιστική κληρονομιά, να μπορέσω να βάλω σε τάξη το πλήθος των πληροφοριών!

Ο πύργος του Μίνωος και της Μαρουλίτσας Βενετοκλή
Κοσμεί και θέλγει στη λεωφόρο Ρόδου-Καμείρου, δεξιά όπως πορευόμαστε από την πόλη της Ρόδου (Ηρακλειδών 17). Η έπαυλη των Βενετοκλέων κτίστηκε το 1904, από τον Χρύσανθο Θεοχάρη που θεωρείται από τους πιο ακριβοπληρωμένους, αλλά και άξιους αρχιτέκτονες της εποχής. Τα μέλη της οικογένειας Βενετοκλή των προκρίτων της Ρόδου, πηγαινοέρχονταν από την Αίγυπτο για δουλειές. Ο πρόγονός τους Βασίλειος ήταν ήρωας της Φιλικής Εταιρείας που κυνηγημένος από τους Τούρκους διέφυγε στην Αίγυπτο και από εκεί στο Ναύπλιο. Ο πύργος είναι μία πανδαισία ομορφιάς, τέχνης και οργάνωσης. Ολοσκάλιστη μαρμάρινη κουπαστή της σκάλας, αετώματα, έγγλυφα και ανάγλυφα στοιχεία, υπερυψωμένο ισόγειο, και ημιυπόγειο, έντεκα παράθυρα γαλλικού τύπου και βοηθητική πίσω πόρτα εξόδου.

Ο πύργος Παναγή Παρασκευά
Βρίσκεται στη λεωφόρο Ρόδου-Καμείρου (Ηρακλειδών 25). Ο ιδιοκτήτης, ήταν μεγαλέμπορος της Ρόδου, και ανέθεσε τη μελέτη και την ευθύνη της κατασκευής στον αρχιμάστορα Χριστοφή Μαλλιάκα. Οι εργασίες του διώροφου ξεκίνησαν κατά τα μέσα του 1907 και ολοκληρώθηκαν ένα χρόνο αργότερα. Θεωρείται καλή κατασκευή με στοιχεία από το ρεύμα και το πνεύμα του νεοκλασικισμού. Οι χρωματισμοί που επικρατούν: καρμινόχρωμο με «σπασμένη» ώχρα. Πλαίσια από σοβά στα παράθυρα, ψευδοκολώνες, κυμάτια, οδοντώσεις, κολωνάκια, αέτωμα, γείσο, μπαλκόνια, στέγη από γαλλικά κεραμίδια, στηθαίο, και ο μαίανδρος του βοτσαλωτού να επικρατεί παντού στην αυλή. Σώζεται μόνο το μισό του αύλειου χώρου με τα αιωνόβια πεύκα αφού το άλλο μισό το πήρε η διαπλάτυνση του δρόμου. Συγκεντρώνει όλα τα ρυθμολογικά γνωρίσματα του νεοκλασικισμού που αντικατέστησε το ύφος των παλιών σπιτιών.

Ο πύργος Δρακίδη
Δεσπόζει σήμερα ανακαινισμένος και λειτουργεί ως παιδικός σταθμός. Όπως και τα άλλα ομοειδή αρχοντόσπιτα, αποκαλούνται «λόγιες μορφές κατοικιών». Αντίστοιχα των ιδιοκτητών τους που είχαν οικονομική ευμάρεια, κοινωνική υπόσταση, αλλά και πνευματική καλλιέργεια. Ο πύργος εντυπωσιακός και αρμονικός, ξεχωρίζει. Στο εσωτερικό του μπορεί κανείς να φανταστεί στις δόξες του πολλά δωμάτια, με περίσσια χλιδή. Ψηλοτάβανο, ευήλιο, με δάπεδα που διατηρούν μέχρι σήμερα έγχρωμα πλακίδια από γρανίτη σε γεωμετρικές σχηματικές συνθέσεις. Ένα χάρμα οφθαλμών με αναλογίες, χρώματα, σχήματα σε φιλική και ταιριαστή συνύπαρξη.

Ο πύργος Μαρουλίτσας Φρόνη-Χατζημανώλη
Μετά τον πύργο Παρασκευά και πριν τον πύργο των Βενετοκλέων, στην ίδια πλευρά στην οδό Ηρακλειδών 19, ορθώνεται ο πύργος της οικογένειας Αγιακάτσικα, κατά τα μετέπειτα χρόνια από της κτήσεώς του. Ανακαινισμένος, αναβιώνει παλιές δόξες και μεγαλεία, τότε που «...η ζωή των Ροδιτών ήταν μοιρασμένη σε έναν ευτυχή συνδυασμό ανάμεσα στη Ρόδο και τα Τριάντα, την εξοχή και την πόλη, τα Τριάντα και το Μαράσι..». Πρόκειται για ισόγειο πύργο. Παραχωρήθηκε ως προικώο στη Μαρουλίτσα Φρόνη η οποία νυμφεύτηκε γύρω στο 1920 τον Αιγυπτιώτη Αλέξανδρο Χατζημανώλη. Στη συνέχεια ο πύργος κληρονομήθηκε από τη θυγατέρα τους Μαριέττα η οποία παντρεύτηκε με τον Αναστάσιο Αντ. Αγιακάτσικα, επιφανούς οικογένειας της Ρόδου. Ο πύργος κτίστηκε λίγο μετά το 1925. Η στέγη με τα γαλλικά κεραμίδια διασώζεται ακμαία σαν να ήρθαν μόλις χθες από τη Μασσαλία. Δεν διατηρεί υπόγειο.

Το πολυποίκιλτο αρχοντικό Αντωνίου Αγιακάτσικα
Ο Αντώνιος Αγιακάτσικας, ήταν ένας από τους τρεις γιούς του Ιωάννη Π. Αγιακάτσικα, δημογέροντα Ρόδου και δημιουργού του μεγάλου εμπορο-βιομηχανικού οίκου στο νησί (1875). Εντάσσεται στους πιο εντυπωσιακούς μα και καλοδιατηρημένους, νεοκλασικούς πύργους της Ιαλυσού. Η έπαυλη που δεσπόζει στη λεωφόρο (Ηρακλειδών 16) οικοδομήθηκε το 1929 στα μέσα δηλαδή της ιταλικής διακυβέρνησης από τον Μάριο Λάγκο. Δούλεψαν γι' αυτόν γνωστοί Μαρασιώτες πρωτομάστορες. Αυλότοιχος χαμηλός προστατεύει την πρόσοψη του πύργου προς το δρόμο. Έχει αξιοθαύμαστη πρόσοψη, τεράστιο εξώστη απ΄ όπου εποπτεύεις τον ανθόκηπο και παλαιότερα τον λαχανόκηπο, και βοτσαλόστρωτη αυλή. Το εσωτερικό είναι ανάλογο του αρχιτεκτονικού του πλούτου, με έπιπλα και διάκοσμο εποχής. Το υπουργείο Πολιτισμού, το μεγαλοπρεπές αυτό κτήριο το χαρακτήρισε ως αρχιτεκτονικό μνημείο τέχνης, που χρήζει προστασίας.

Πύργος Κατσούρη
Βρίσκεται στην οδό 9ης Μαΐου. Κτίστηκε το 1911 λίγο πριν καταλάβουν τη Ρόδο οι Ιταλοί. Ο πρώτος ιδιοκτήτης του, Γεώργιος Κατσούρης, νυμφεύτηκε την Παρασκευή Βενετοκλή, πρωτοκόρη του Νικολάου και της Δέσποινας Βενετοκλή. Ο Κατσούρης, αυτοεξόριστος στην Αίγυπτο, υπήρξε γνωστός για την εθνική του δράση και τη συμβολή του στην Ελληνοορθόδοξη Χριστιανική Κοινότητα και τη Δημογεροντία Ρόδου. Το έργο του συγκεκριμένου πύργου ανατέθηκε στον πρωτομάστορα Χρύσανθο Θεοχάρη από τα Μαράσια της Ρόδου. Η μικρή σκάλα της εισόδου είναι από μαρμαρόπετρα της Σύμης. Πλαστικά στοιχεία της πρόσοψης είναι δανεισμένα από την κλασική αρχαιότητα. Ο πύργος Κατσούρη είναι λιθόκτιστος, με προσεγμένα επιχρίσματα. Στη μετόπη έχει τα περισσότερα κυμάτια που συναντάς σε ροδίτικο νεοκλασικό ή νεοκλασικίζον κτήριο. Υπάρχει ημιυπόγειο, ως αποθηκευτικός, αλλά και βοηθητικός χώρος, καθώς και φλισκίνα για να συγκεντρώνει το νερό της βροχής. Στο πίσω μέρος διασώζεται το δοξασμένο σιντριβάνι, ανάμεσα σε κατάσπαρτα γιγάντια δέντρα. Η ευρύτερη έκταση του πύργου, με κάποιο πυργίσκο που προϋπήρχε, ήταν προικώο της αείμνηστης Βαλασίας Καζούλλη.

Πύργος Πηλείδη ή Προβατά
Το διώροφο αρχοντικό (Λεωφόρος Ηρακλειδών 5) κτίστηκε το 1923 για λογαριασμό των αδελφών Καλέζη, που ζούσαν στην Αλεξάνδρεια. Ήταν γνωστοί στον κοινωνικό περίγυρο και την οικονομική ζωή της εκεί παροικίας. Έτσι οικονομικά ανεξάρτητοι καθώς ήταν, τους δινόταν η ευκαιρία να έρχονται συχνά στη Ρόδο για να χαρούν τις ομορφιές της. Όταν μεγάλωσαν και ήταν δύσκολο να έρθουν ενώ δεν είχαν και απογόνους, το αρχοντικό περιήλθε σε μαρασμό. Το 1959 αγοράστηκε από το Μιχάλη και τη Ζαχαρούλα Πηλείδου, Καρπαθιακής καταγωγής. Ο πύργος είναι δείγμα αστικής καταγωγής των ιδιοκτητών του. Γνώρισε δόξες κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Στη συνέχεια, περιστασιακά, πέρασε σε χέρια ενοικιαστών. Μετά την Απελευθέρωση και μέχρι το 1972, κατοικήθηκε από τον αξιωματικό της τότε Χωροφυλακής, Κωνσταντίνο Προβατά.

Πύργος Μανιά
Βρίσκεται στη θέση «Άνοιξη», στη λεωφόρο Ρόδου-Καμείρου (Ηρακλειδών 51). Κτίστηκε ανάμεσα στην πρώτη με δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η οικογένεια Μανιά ζούσε στην Αίγυπτο, κι έρχονταν εδώ για παραθερισμό. Ο Μανιάς, ονόμασε την έπαυλη «Βίλα Έλενα», προς τιμήν της συζύγου του. Τη δεκαετία του '30 αποφάσισε να εγκατασταθεί οριστικά στη Ρόδο. Οι παλιοί Ροδίτες θυμόντουσαν ακόμα την πομπή με τις άμαξες που περίμεναν τα μέλη της οικογένειάς του με τα υπάρχοντά τους. Ο θρύλος λέει πως ενώ τα μέλη της οικογένειας που προπορεύονταν έφταναν στην είσοδο του πύργου των Τριαντών, η τελευταία άμαξα της πομπής μόλις ξεκινούσε από το λιμάνι της Ρόδου. Ο Μανιάς, πτώχευσε λόγω των άσκοπων και ασυλλόγιστων δαπανών. Ο πύργος περιήλθε στην κατοχή των δικηγόρων Κυριάκου και Ρέας Τσέλιου.

Πύργος Τριανταφύλλου
Βρίσκεται στη λεωφόρο Ρόδου-Καμείρου, πριν τον οικιστικό πυρήνα (Ηρακλειδών 57). Ήταν το εξοχικό σπίτι της γνωστής οικογένειας Τριανταφύλλου από τη Ρόδο, με ακτινοβόλο δραστηριότητα στην Αίγυπτο. Κτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και ανακαινίστηκε το 1988.

Πύργος Πετρόπουλου-Βρούχου
Σώζεται ακμαίος. (Ηρακλειδών 59). Θεμελιώθηκε το 1933 και ολοκληρώθηκε σε ένα χρόνο από τον Χρύσανθο Θεοχάρη. Ο Ηρακλής Πετρόπουλος, νυμφεύτηκε τη Δέσποινα, κόρη της αείμνηστης Μαριγώς Βενετοκλή. Κατά τα δύσκολα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου διέμενε οικογενειακώς στον πύργο ο Νικόλαος Βρούχος, πατέρας του Μιχάλη Βρούχου τον οποίο εκτέλεσαν οι Γερμανοί, τον Σεπτέμβριο του 1944.

Πύργος Θυμανάκη-Καλαβρού
Κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στους Τριαντενούς πύργους. Βρίσκεται στην Ηρακλειδών 12 και Καλλιπάτειρας, μετά την πλατεία της Ιαλυσού. Η έκτασή του έφτανε προς τη θάλασσα, κι εκτεινόταν και απέναντι από τη λεωφόρο εκεί όπου βρίσκεται σήμερα ο πύργος Δρακίδη. Στα μέσα του 19ου αιώνα ολόκληρη αυτή η περιουσία ανήκε στην οικογένεια Δρακίδη. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα ο αείμνηστος Δημοσθένης Δρακίδης παραχωρεί την έκταση του σημερινού πύργου Καλαβρού, στην κόρη του Σμαράγδη η οποία νυμφεύτηκε τον πρόκριτο και δημογέροντα Αναστάσιο Θυμανάκη ο οποίος στις αρχές του 20ού αιώνα έκτισε τον σημερινό νεοκλασικό πύργο. Το 1907 γεννιέται η κόρη του Μαριέττα, γύρω στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο παντρεύεται τον οφθαλμίατρο Νεοκλή Καλαβρό, και ο πύργος περιέρχεται στην πρωτοκόρη του Σμαράγδη, τα παιδιά της οποίας ερχόμενοι από την Αθήνα όπου ζουν σήμερα, χρησιμοποιούν τον πύργο ως παραθεριστική κατοικία.

Διασώζονται κι άλλοι πύργοι στην περιοχή, το ίδιο ή λιγότερο εντυπωσιακοί. Και οι δύο μεγάλες κατηγορίες των πύργων της Ιαλυσού, ιπποτικοί και νεοκλασικοί, αυτό που έχει σημασία είναι να διασώζονται στο χρόνο, να θέλγουν και να γοητεύουν.