Βαλεντίνα Πισσάκα: Ο ρόλος, οι αρμοδιότητες και οι δράσεις του συμβούλου Ακεραιότητας στους φορείς της Δημόσιας Διοίκησης

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Βαλεντίνα Πισσάκα
Δημόσια υπάλληλος ΤΕ/Α’, πιστοποιημένη σύμβουλος Ακεραιότητας

Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (εφεξής Ε.Α.Δ.) με το Ν.4795/2021 (ΦΕΚ 62/Α’/17-04-2021) «Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου του Δημόσιου Τομέα, σύμβουλος Ακεραιότητας στη Δημόσια Διοίκηση και άλλες διατάξεις για τη Δημόσια Διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση», θεσμοθέτησε τον κομβικό ρόλο του συμβούλου Ακεραιότητας (εφεξής Σ.Α.).

Ο σκοπός σύστασής του είναι να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των υπαλλήλων των θεσμικών οργάνων στους ίδιους τους φορείς-θεσμικά όργανα/κράτος (υπουργεία, λοιπές αυτοτελείς Υπηρεσίες, Ανεξάρτητες Αρχές, Αποκεντρωμένες Διοικήσεων, Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθμού). Επίσης, στο να ενισχυθούν οι μηχανισμοί λογοδοσίας και ακεραιότητας στους ανωτέρω φορείς του δημόσιου τομέα, συμβάλλοντας στην ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία του, βάσει των αρχών της καλής διακυβέρνησης και της χρηστής διοίκησης.

­Ο Σ.Α. είναι το άτομο που ασκεί διαμεσολαβητικό (ενδιάμεσο) ρόλο στους δημόσιους φορείς, ανάμεσα στον υπάλληλο της δημόσιας διοίκησης και της ίδιας της δημόσιας διοίκησης (τα θεσμικά όργανα και τους Οργανισμούς). Ο νέος θεσμός δρα κυρίως προληπτικά και προστατευτικά, παρά κατασταλτικά ή τιμωρητικά, στοχεύοντας στην αλλαγή της κουλτούρας, της ευαισθητοποίησης, της συμπεριφοράς και της δράσης ακεραιότητας ολόκληρης της Δημόσιας Διοίκησης, διοικούμενων και διοικούντων.

Παρέχει πλήρη υποστήριξη, ενημέρωση, προστασία και συμβολή σε υπαλλήλους του φορέα, σε υποθέσεις προστασίας δημοσίου συμφέροντος, όπως για παράδειγμα, δημόσιες αποκαλύψεις, αναφορές και καταγγελίες περί κακοδιοίκησης, ηθικής, κατάχρησης, σύγκρουσης συμφερόντων, προάσπισης του δημοσίου συμφέροντος, περιστατικών απάτης και διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, σεξουαλική παρενόχληση, οι διακρίσεις, ο εκφοβισμός, η ηθική παρενόχληση και η σύγκρουση συμφερόντων, θέματα παραβίασης του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ.α.

Οι αρμοδιότητες του Σ.Α. κατανέμονται στον υποστηρικτικό, στον ενημερωτικό και στον συμβουλευτικό άξονα, όπου ασκούνται με πλήρη ανεξαρτησία, αμεροληψία, ακεραιότητα, διαφάνεια και λογοδοσία.

Στο πλαίσιο του υποστηρικτικού άξονα, η δράση που αναλαμβάνει ο Σ.Α. είναι να παρέχει εξατομικευμένες συμβουλευτικές συνεδρίες στους υπαλλήλους του φορέα του, σχετικά με την ολοκληρωμένη πληροφόρησή τους για:

α) το είδος (προφορική ή γραπτή, εσωτερική ή εξωτερική) της αναφοράς/καταγγελίας στην οποία πρέπει να προβούν ανάλογα με το είδος και τη βαρύτητα της πληροφορίας παράλειψης/παράβασης που θα αποκαλύψουν, σχετικής με ζητήματα δεοντολογίας και ακεραιότητας που αντιμετωπίζει ο υπάλληλος κατά την ενάσκηση των υπηρεσιακών του καθηκόντων, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων,

β) τα εσωτερικά και εξωτερικά θεσμικά όργανα και αρχές στα οποία πρέπει να υποβάλουν την αναφορά/καταγγελία τους. Σε μεταγενέστερο στάδιο οφείλει να παρακολουθεί τη διαδικασία της διερεύνησής της και ενημερώνει σχετικά με την έκβασή της τον υπάλληλο που την υπέβαλε, εντός αποκλειστικής προθεσμίας τριών μηνών από την ημερομηνία υποβολής της,

γ) θέματα μέτρων προστασίας στους αναφέροντες/ μάρτυρες/ πληροφοριοδότες/ καταγγέλλοντες δημοσίου συμφέροντος, όπως η υποχρέωση διασφάλισης του απορρήτου της επικοινωνίας, της εμπιστευτικότητας και της μη δημοσιοποίησης της ταυτότητας του αναφέροντος και κάθε τρίτου (υποκειμένου) και των αναφερόμενων πληροφοριών (αντικειμένου) που εμπεριέχονται στην αναφορά, την τυχόν μετέπειτα ύπαρξη αντιποίνων και το είδος αυτών (απειλές, απόπειρες αντεκδίκησης, κλπ), τα μέσα στήριξης και τις διαδικασίες σχετικά με την έννομη προστασία που δικαιούνται να λάβουν έναντι αυτών, κλπ.

δ) παραλαβή, τη διερεύνηση ή την αρχειοθέτηση αναφορών, όταν δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ή διαμεσολαβούν στην εμπρόθεσμη προώθηση/κοινοποίησή τους στους αρμόδιους φορείς και παρακολούθηση της έκβασης τους,

Στο πλαίσιο του ενημερωτικού άξονα, ο Σ.Α. σε συνεργασία με τη Διοίκηση και τη Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού του φορέα:

α) σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ανάπτυξης ικανοτήτων όλου του προσωπικού σε θέματα βασικών αρχών της νομιμότητας και της διαφάνειας της διοικητικής πράξης, της χρηστής διοίκησης, της καλής διακυβέρνησης, των δικαιωμάτων, των υποχρεώσεων, των ορίων ευθύνης και δράσης του υπαλλήλου και των οργάνων διοίκησης, των αντιποίνων ή των διαφόρων απειλών αντιποίνων και της προστασίας εκ του νόμου που δικαιούνται σε περίπτωση υποβολής από μέρους τους πληροφορίας/ αναφοράς/ καταγγελίας/ δημόσιας αποκάλυψης για κακοδιοίκηση στο δημόσιο τομέα και τα μέτρα στήριξής τους από αυτά.

β) Συμμετέχει στη χάραξη εσωτερικών πολιτικών και στην ανάπτυξη εργαλείων για την ενίσχυση της ακεραιότητας και της διαφάνειας, όπως Κώδικες Ηθικής και Δεοντολογίας, Κανονισμοί Διαχείρισης Φαινομένων Σύγκρουσης Συμφερόντων,

Πρωτόκολλα Αντιμετώπισης Περιστατικών Απάτης και Διαφθοράς, κ.α.

Σκοπός αυτής της δράσης θα είναι ο ακριβής ορισμός και διευκρίνηση του κάθε όρου χωριστά, καθώς και των επιπτώσεων και κυρώσεων παραβίασής τους για τον φορέα και για τους ίδιους τους υπαλλήλους.

Στο πλαίσιο του συμβουλευτικού άξονα, σε συνεργασία με τη Διοίκηση, τη Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού (Δ.Α.Δ.) και με τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου (Μ.Ε.Ε.) του φορέα:

α) αξιοποιεί το υπάρχον πλαίσιο των προτύπων, των εργαλείων, των μέτρων παρακολούθησης και των πολιτικών ακεραιότητας, επικαιροποιώντας και εμπλουτίζοντας όπου εκεί χρειάζεται, τηρώντας τη νομιμότητα και βελτιώνοντας το περί δικαίου αίσθημα στους υπαλλήλους.

β) διατυπώνει προτάσεις βελτίωσης των μηχανισμών πρόληψης, αποτροπής και εντοπισμού προς τον επικεφαλής του φορέα, όταν εντοπίζει περιστατικά παραβιάσεων ακεραιότητας.

γ) συμμετέχει στη σύνταξη ή στην τροποποίηση του Κανονισμού Διαχείρισης Φαινομένων Σύγκρουσης Συμφερόντων, Πρωτοκόλλου Αντιμετώπισης Περιστατικών Απάτης και Διαφθοράς και Πρακτικού Οδηγού-Πλαισίου Ερωτηματολογίου Καταγραφής και Διαχείρισης Καταγγελιών από τους Διοικούμενους, Ετήσιας Έκθεσης Πεπραγμένων και την υποβάλλει στον επικεφαλής του φορέα και στην Ε.Α.Δ.

Δυστυχώς το ελληνικό μας σύστημα χαρακτηρίζεται από την πολυνομία (νομοθετήματα, υπουργικές αποφάσεις και εγκύκλιοι) και τη γραφειοκρατία του, όπου από νομικής άποψης φέρει ως αποτέλεσμα την ασάφεια, την πολυπλοκότητα και την αλληλοκάλυψη των νόμων, καθώς και τη μη τήρηση των ημερομηνιών (εκπρόθεσμες αιτήσεις/ απαντήσεις, κλπ). Γεγονότα που συντελούν στην παρατυπία και στη σύγκρουση συμφερόντων, είτε από αμέλεια είτε από δόλο.

Λίγα είναι τα περιστατικά που αναφέρονται επίσημα, επώνυμα και εγγράφως από μάρτυρες/ καταγγέλλοντες, οι οποίοι αποτελούν τη μόνη σημαντική και νόμιμη πηγή δημόσιας αποκάλυψης των περιστατικών Καλό θα είναι το δημόσιο συμφέρον να προστατεύεται από τους ίδιους τους διοικούμενους και τους διοικούντες, οι οποίοι θα πρέπει να αναφέρουν κάθε μεμπτό που θα πέσει στην αντίληψή τους, προκειμένου αυτό μετέπειτα να ερευνηθεί και να προωθηθεί κατάλληλα στις αρμόδιες αρχές.

Επιπλέον, του αισθήματος διαφάνειας, αμεροληψίας και ακεραιότητας των διοικούντων σε σχέση με τους φορείς δημόσιας διοίκησης, τονίζοντας τις άμεσες νομικές συνέπειες που επιφέρει η μη τήρησή τους από όλους, γεφυρώνοντας το χάσμα που υπήρχε μέχρι πρόσφατα μεταξύ τους.

Σε κάθε υπουργείο συνιστάται Αυτοτελές Γραφείο Συμβούλου Ακεραιότητας, το οποίο υπάγεται ως οργανική μονάδα στον υπουργό. Από τη ρύθμιση του προηγούμενου εδαφίου εξαιρούνται τα υπουργεία Εξωτερικών, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας και Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής. Είναι δυνατή η σύσταση Αυτοτελούς Γραφείου Συμβούλου Ακεραιότητας στα υπουργεία του προηγούμενου εδαφίου, σε Ανεξάρτητες Αρχές, σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθμού, σε αυτοτελείς υπηρεσίες, σε Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ανήκουν στη Γενική Κυβέρνηση.

Αρκεί ένα έγγραφο από τον ανώτερο όργανο διοίκησης του φορέα προς τον υπουργό Εσωτερικών που να αιτείται τη αναγκαιότητα σύστασης Αυτοτελούς Γραφείου Συμβούλου Ακεραιότητας λόγω αρμοδιοτήτων του φορέα και του αριθμού των υπαλλήλων που υπηρετούν σε αυτόν. Έπεται η λήψη σχετικής απόφασης από τον υπουργό Εσωτερικών για τη σύσταση του Αυτοτελού Γραφείου Συμβούλου Ακεραιότητας στον φορέα.

Τέλος, ακολουθεί η Ε.Α.Δ. η οποία αναλαμβάνει την έκδοση της σχετικής προκήρυξης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την κάλυψη της εν λόγω θέσης. Στο εν λόγω γραφείο προΐσταται ο σύμβουλος Ακεραιότητας και δύναται να στελεχώνεται και από υπαλλήλους του οικείου φορέα για τη υποβοήθηση του έργου του.