Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Rodiaki NewsRoom

Ανδράχλη η ολισθηρή ή Πορτουλάκη η λαχανώδης (Portulaca oleracea), κοινώς ανδράχλη, αντράκλα, γλυστρίδα

Γράφει ο
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Η Ανδράχλη η ολισθηρή ή Πορτουλάκα η λαχανώδης (Portulaca oleracea), κοινώς ανδράχλη, αντράκλα και γλυστρίδα, είναι πόα μονοετής, η οποία ανήκει στην οικογένεια των Πορτουλακιδών (Portulaceae).

Πρόκειται για οικογένεια, με είκοσι (20) περίπου γένη και διακόσια (200) είδη, που εξαπλώθηκαν στις εύκρατες χώρες της Ευρώπης, στις παραμεσόγειες περιοχές και ευρύτατα στις περιοχές της Ασίας και της Αμερικής.

Πρόκειται για πόες ή μικρού μεγέθους θάμνους με σαρκώδη φύλλα, χρώματος ανοικτού πρασίνου. Τα άνθη σε ορισμένα είδη είναι πολύ εντυπωσιακά. Ο καρπός είναι κάψα, που σε μερικά είδη ανοίγει με κάλυμμα από επάνω (πυξίδα).

Περιέχει μεγάλο αριθμό μικρού μεγέθους σπόρων, χρώματος μαύρου. Οι καρποί όταν ωριμάσουν, ανοίγουν μόνοι των, διασκορπίζονται τα σπέρματα και έτσι πολλαπλασιάζεται το φυτό αυτό.

Η γλυστρίδα χρειάζεται εύφορο έδαφος και έχει ανάγκη από πολύ νερό και αναπτύσσεται κατά το θέρος, όπου επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες.

Πολλοί αντιπρόσωποι της οικογενείας αυτής καλλιεργούνται ως διακοσμητικά φυτά, όπως η Πορτουλάκα η μεγανθής (Portulaca grandiflora). Πρόκειται για μονοετή πόα με ωραία άνθη διαφόρων χρωμάτων, η οποία καλλιεργείται επίσης και στην Ελλάδα.

Στη χώρα μας απαντά ως αυτοφυής πόα η Πορτουλάκα η λαχανώδης (Portulaca oleracea), ζιζάνιο διαφόρων καλλιεργειών, γνωστό ως αντράκλα και γλυστρίδα. ΄Εχει σαρκώδη, πράσινα φύλλα και μικρά κίτρινα άνθη.

Με τον όρο «πόα, η» χαρακτηρίζονται τα φυτά εκείνα, τα οποία δεν είναι αποξυλωμένα, αλλά έχουν τα τμήματά των σχετικά μαλακά. Τα υπέργεια τμήματα των φυτών αυτών αποξηραίνονται μετά την καρποφορία.

Σημειωτέον, ότι η λέξη «πόα, η», είναι και το όνομα του Γένους φυτών της οικογενείας Αγρωστίδες (Gramineae), με το οποίον δεν θα πρέπει να γίνεται σύγχυση.

Ανάλογα με την διάρκεια της ζωής των οι πόες διακρίνονται σε μονοετείς ή ετήσιες, διετείς και πολυετείς. Ας σημειωθεί όμως, ότι μερικά τουλάχιστον ποώδη είδη μπορεί να εμφανίζονται ως μονοετή, διετή ή πολυετή, ανάλογα με τις οικολογικές συνθήκες.

Οι μονοετείς πόες έχουν βραχύ χρόνο ζωής και συμπληρώνουν τον βιολογικό των κύκλο σε διάστημα μικρότερο από έναν χρόνο. Τα φυτά αυτά κλείνουν τον κύκλο της ζωής των νωρίς και περνούν την δυσμενή γι΄ αυτά περίοδο του έτους, που για άλλα είναι η θερμή και ξηρή εποχή, ενώ για άλλα είναι η ψυχρή, ως σπέρματα. Έτσι όλες οι πόες του είδους αυτού ανήκουν στην κατηγορία των θερμοφύτων.
(Φυτολογία, Αθήνα 1990, σ. 144 και 246).

Η αντράκλα ή γλυστρίδα τρώγεται ως σαλατικό, ορισμένοι δε και τη μαγειρεύουν μαζί με άλλα χόρτα (βραστά ή και λαδερά).

Η αντράκλα έχει πολλές αντιοξειδωτικές και βιοδραστικές ενώσεις, όπως : βιταμίνες, καροτενοειδή, φαινολικές ενώσεις κλπ. Ειδικότερα η γλυστρίδα αποτελεί φυτό υψηλής θρεπτικής αξίας, σε σχέση με άλλα πράσινα φυτά, είναι πλούσια πηγή των Ω-3 λιπαρών οξέων και ιδιαίτερα του α-λινολενικού οξέος.

Η γλυστρίδα θεωρείται ως φαρμακευτικό φυτό με ποικιλία ενώσεων, οι οποίες παίζουν ζωτικό ρόλο στη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού και συμβάλλουν στη βελτίωση και στη διατήρηση της ανθρώπινης υγείας. Αυτή περιέχει φυσικές αντιοξειδωτικές ενώσεις και το εκχύλισμα της μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης ως πρόσθετο σε πολλά τρόφιμα.

Η γλυστρίδα αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς με το όνομα ανδράχνη, ήτοι :
1) Θεόφραστος ο Ερέσιος
(1) « Επόμενον δε τοις ειρημένοις περί των ποιωδών ειπείν… του τρίτου δε (άροτρου), ο καλούσι θερινόν, του Μουνιχιώνος. Εν τούτω σπείρεται σίκυος, κολοκύντη, βλίτον, ώκιμον, ανδράχνη, θύμβρυν...».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 7, 1, 2-3).
(2)« Βραχύρριζα δε ταύτα έστιν, οίον θρίδαξ, ανδράχνη, τη ορθή και ταις εις τα πλάγια».
(Θεόφραστος, Περί φυτών στορίας 7, 2, 9).

2) Διοσκουρίδης πεδάνιος ή Αναζαρβεύς
«124. Ανδράχνη δύναμιν έχει στυπτικήν, ψυκτικήν, καταπλασσομένη δε μετ΄ αλφίτου βοηθεί κεφαλής αλγήμασι και οφθαλμών φλεγμοναίς και ταις άλλαις και στομάχου πυρώσει και ερυσιπέλατι και κύστεως αλγήματι. Βρωθείσα δε αιμωδίαν και στομάχουκαι εντέρων πύρωσιν και ρευματισμόν πραύνει, νεφρούς τε δακνομένους και κύστιν ευ διατίθησι και τας προς συνουσίαν ορμάς εκλύει.

Παραπλησίως δε και ο χυλός αυτής ενεργεί πινόμενος και εν πυρετοίς ποιών και προς έλμεις στρογγύλας και αίματος πτύσιν και δυσεντερίαν και προς αιμορροίδα και προς σηπός δήγματα.

Και εις τα οφθαλμικά δε χρησίμως μείγνυται, έγκλυσμά τε εστιν εντέρων ρευματιζομένων και οδαξωμένης μήτρας και προς τας εξ εγκάυσεως κεφαλαλγίας συν ροδίνω ελαίω έμβρεγμα, προς τε τα εν κεφαλή εξανθήματα συν οίνω σμήγμα, προς τραύματα δε σφακελίζοντα συν αλφίτοις καταπλασσόμενος».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής ΙΙ, 124).

Λαϊκή Ιατρική
Η γλυστρίδα χρησιμοποιείται και στη Λαϊκή Ιατρική. Ενδεικτικά αναφέρονται τα επόμενα παραδείγματα :

1)« Εις ανεμοπύρομα προσώπου (το ερυσίπελας)
… Αντράκλας φύλλα κοπάνησον, ένοσον με πίτερα και βάλε τα απάνο».
(Ν. Ε. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατοσόφιον του 19ου αιώνα, Ρέθυμνο 2001, σ. 73).

2) «Εις δρόμπικα (υδρωπικία).
Πεντάνευρον ένα χερόβολον και γλυστρίδα ένα χερόβολον βάλε εις φούρνον να ξεραθούν και κάμε σκόνην και βάλε μέλι 4 ρούπια άσπρον και ας βράσουν ομάδι και μην σφίξι πολλά και δίδε του να τρώγι κάθε πουρνόν ένα μικρό σκουτέλι στην καθέ, έως ημέρας δέκα <και ο πάσχων ιάται> ».
(Ν. Ε. Παπαδογιαννάκης, έ.α., σ. 113).

3)« Μαγιασίλι του πάτου (κυρίως μαγιασίλι)
Άτομα, που πάσχουν από δυσκοιλιότητα, άνω των 30 ετών... Τα άτομα αυτά πρέπει να τρώνε φαγητά γλυστερά (μολόχες βραστές, γλυστρίδα ωμή... Ακόμη επιθέτουν κοπανισμένη γλυστρίδα».
(Ευ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης, Αθήναι 1978, σ. 148-149).

4) Η Λαϊκή Ιατρική της Κίνας, η οποία έχει μακρά παράδοση στη χρήση των διαφόρων φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών και βοτάνων, θεωρεί τη γλυστρίδα ως πανάκεια, η οποία συνιστάται ως πρόληψη και θεραπεία, σε όλες σχεδόν τις παθήσεις.

Αυτή, με τις δραστικές φυσικές ουσίες, τις οποίες περιέχει, ενισχύει τον ανθρώπινο οργανισμό, παρέχει ευεξία και συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου.

Διαιτητική
Η αντράκλα ή γλυστρίδα συνιστάται να μπαίνει συμπληρωματικά στη χωριάτικη σαλάτα ή και σε άλλες σαλάτες. Επίσης μόνο με αντράκλα μπορεί κανείς να κάνει μία ωραιότατη, γευστικότατη και δροσιστική σαλάτα, πλούσια σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικές ουσίες και στην οποία αντί ελαιόλαδο χρησιμοποιείται ξυνόγαλο ή γιαούρτι.

Όταν κάποιος ομιλεί περισσότερο του συνήθους, συνηθίζεται η λαϊκού χαρακτήρα φράση: «Αυτός έφαγε γλυστρίδα!».