Κυριάκος Χονδρός: Σχέσεις Ρόδου και Ερμούπολης Σύρου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Κυριάκος Μ. Χονδρός
chondros.kyr@gmail.com

Κατά τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821, και μετά την καταστροφή της Ηρωικής Νήσου Κάσου, οι Ροδίτες, οι Κασιώτες και οι Καρπάθιοι, μαζί με άλλους νησιώτες (Ψαρά, Χίο) αλλά και από τη Σμύρνη, κατέφυγαν στη Σύρα.

Οι Ροδίτες ήταν από τους πρώτους οικιστές της Ερμούπολης, της νέας πόλης, η οποία ιδρύθηκε την εποχή αυτή και εξελίχθηκε γρήγορα στο πρώτο εμπορικό και βιομηχανικό και ναυτικό κέντρο της Ελλάδας.

Ο Μιλτ. Λογοθέτης γράφει πως «[…] οι Ροδίτες επεδόθηκαν κυρίως στο εμπόριο. Ιδιαίτερα πολυάριθμη και δυναμική πρέπει να ήταν η παροικία των Ροδιτών, αν λάβουμε υπόψη ότι τον Ιανουάριο του 1828 συγκρότησαν επιτροπή, η οποία υπέβαλε στον Καποδίστρια σχέδια απλευθερώσεως της Ρόδου με Δωδεκανησιακές δυνάμεις.

Ροδίτης ήταν επίσης και ο πληρεξούσιος της Ερμουπόλεως στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους Ιούλιος 1829) Παρασκευάς Κάζηρας, ο οποίος δεν αποκλείεται ν’ αντιπροσώπευσε την παροικία των Ροδιτών της Ερμουπόλεως.

Η οικογένεια Κάζηρα ανέδειξε και άλλα επίλεκτα μέλη όπως τον Κων. Κάζηρα, που χρημάτισε Δημογέροντας της Σύρας και τον γιο του Αριστείδη, που ανέπτυξε σπουδαία κοιβωνική δράση.

Άλλο επίλεκτο μέλος της Ροδίτικης παροικίας ήταν και ο έμπορος Γεώργιος Μηλιόνης, που χρημάτισε μέλος της επιτροπής, η οποία διηύθυνε και επέβλεπε τη διαχείριση του νοσοκομείου, που ιδρύθηκε το 1823 στην Ερμούπολη.

Οι κάτοικοι του νησιού εξετίμησαν την προσφορά του στο έργο της επιτροπής και έστησαν προς τιμήν του μετά τον θάνατό του μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο του νοσοκομείου.

Ροδίτης χτίζει νοσοκομείο
Οι αυξανόμενες ανάγκες για περίθαλψη ασθενών και το υποτυπώδες νοσοκομείο (δύο μικρά οικοδομήματα σε απομακρυσμένη περιοχή του οικισμού), δεν κάλυπταν τις ανάγκες της Σύρου και οι ισχυρή τάξη των εμπόρων αποφάσισε να οικοδομήσει νέο κτήριο.

Την πρωτοβουλία της ανέγερσης ανέλαβε ο Ροδίτης έμπορος Γεώργιος Μηλιώνης το 1825 προσφέροντας 200 ισπανικά δίστηλα. Το παράδειγμά του μιμήθηκαν και άλλοι εύποροι και στα μέσα του 1825 αγοράσθηκε οικόπεδο για την ανέγερση νοσοκομείου στη δυτική πλευρά του λιμανιού της Ερμούπολης.

Τα πρώτα μέλη της επιτροπής για την ανέγερση ήταν «ο δραστήριος Γεώργιος Μηλιώνης από την Ρόδον, ο Κωνσταντίνος Γλυπιπής από την Χίο, ο Αβραάµ Χατζή Κυριάκος από το Ιγκιρλίς και ο Μιχαήλ Αθανασίου από τα Μοσχονήσια».

Κατά τη διάρκεια της ανέγερσης του νοσοκομείου, ο πρωτεράτης και ευεργέτης Γ. Μηλιώνης πεθαίνει.
Τιµής ένεκεν ετάφη στο προαύλιο του ανεγειρόµενου Νοσοκοµείου. Επάνω στην πλάκα του τάφου του υπάρχει επιτύµβιο επίγραµµα στο οποίο αναφέρεται:

«ΑΝΘΡΩΠΕ ΟΣΤΙΣ ΤΟΝ ΤΑΦΟΝ ΜΟΥ ΣΗΜΩΝΕΙΣ ΣΤΗΘΙ ΚΑΙ ΕΙ∆Ε ΟΠΟΙΟΝ ΟΥΤΟΣ ΚΡΥΠΤΕΙ ΕΝΘΑ∆Ε ΚΕΙΜΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ Η ΠΛΑΞ ∆Ε ΑΥΤΗ ΤΟ ΠΤΩΜΑ ΜΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΕΝ ΡΟ∆Ω ΕΙ∆ΟΝ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗΝ ΗΛΙΟΥ ΛΑΜΠΡΑΝ ΑΚΤΙΝΑ ΚΑΙ ΕΝ ΣΥΡΩ ΤΟ ΤΡΕΧΟΝ ΕΤΟΣ ΜΕΣΟΥΝΤΟΣ ΕΙΣ ΗΛΙΚΙΑΝ ΑΝ∆ΡΟΣ ΩΡΑΙΑΝ ΩΣ ∆Ε ΕΙΣ ΤΟΥΤΟΝ ΕΓΩ ΕΠΙΣΤΑΤΩΝ ΝΑΟΝ ΟΝ ΒΛΕΠΕΙΣ ΤΟΝ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΩΝ ∆ΑΠΑΝΑΙΣ ΑΥΤΩΝ ΕΝΘΑ∆Ε ΕΤΑΦΗΝ ΧΑΡΙΝ ΑΝΤΙΜΙΣΘΙΑΣ ΕΝ ΣΥΡΩ 1826».

Το συγκεκριµένο επιτύµβιο επίγραµµα είναι το παλαιότερο που έχει σωθεί και δείχνει το πνεύµα που ακολουθούν και τα µεταγενέστερα επιγράµµατα στους τάφους του νεκροταφείου της Ερµούπολης.

Το νοσοκομείο ονομάστηκε Ελπίς και ήταν δημοτικό. Περιέθαλψε καταδιωκόμενους, τραυματίες και άλλους πολίτες. Το αρχείο του είναι μοναδικό σωζόμενο της περιόδου 1834 – 1850.

Αργότερα (1958), θα χτιστεί το νέο νοσηλευτικό ίδρυμα της πρωτεύουσας της Σύρου, Ερμούπολη, το «Γενικό Νοσοκομείο Σύρου Βαρδάκειο και Πρώιο».

Γρίπη και ευλογιά
Σε αντίθεση με τη Ρόδο, η Σύρος έχει πλούσιο αρχαιακό υλικό για την μετεπαναστατική περίοδο. Έχουμε στη διάθεσή μας, εκθέσεις γιατρών, καταγγελίες κατά γιατρών, θέματα δημόσια υγείας κ.λπ.

«Όλον τον παρελθόντα μήνα 8βριον η λεγόμενη γρίπη, που είναι είδος ψευδοπλερίτιδος κατέστη σχεδόν επιδημική μη φεισθείσα ουδέ ηλικίαν, ουδέ φύλλον, ουδέ επιτήδευμα. Και άνδρες και γυναίκες και παίδες επροσβλήθησαν σχεδόν όλοι.

Κατ’ ευτυχίαν η σφοδρότης αυτής δεν ήτο μεγάλη, και δεν έφερε κανένα δυσάρεστον αποτέλεσμα. Οι πάσχοντες μετά 3 – 5 ημερών ανελάμβανον μετα χειριζόμενοι απλά ιδρωτικά και ενίοτε την φλεβοτομίαν».
[Εφημ. Αίολος, 8.11.1847].

«Ενταύθα εσχάτως συνέβη εν κρούσμα ευλογιάς, αλλά χάρις εις τα δραστήρια μέτρα της αστυνομίας μας το κακόν επρολήφθη αμέσως χωρίς να συμβή κανένα άλλο κρούσμα ευλογιάς, ως συνέβη προσφατως εις Αθήνας».
[Εφημ. Αίολογος, 25.10.1947].

«Προχθες η αστυνομία μας ανεκάλυψε την επιδημίαν της Ευλογίας εις μίαν εκ των συνοικιών όπου προσεβλήθησαν τρεις παίδες, εξ ων ο εις ετών 2 περίπου απέθανεν. Ελήφθησαν ύθεν ευθύς τα αναγκαία προφυλακτικά μέτρα και ελπίζομεν ότι το κακόν αυτό δεν θέλει διαδοθή εις την πόλιν μας».
[Εφημ. Αίολος, 25.11.1847].

Βοηθός υγειονομικής υπηρεσίας
Η εμπορικότερη πόλη της Ελλάδας και το λιμάνι, πρώτος σταθμός από την Ευρώπη προς την Ανατολή, η Σύρος, αιτείται ενός βοηθού υγειονομείου όταν το ελληνικό κράτος κατήργησε για λόγους οικονομικούς τα Υγειονομεία όλης της Ελλάδας.

«Η Κυβερνησις λόγω οικονομίας κατήργησε τα διάφορα του Κράτους Υγειονομεία, κατά συνέπεια και το της Σύρου, εσχάτως δε ανέθετο την υγειονομικήν υπηρεσίαν εις τον οικονομικόν έφορον κ. Ζώρα. […] ένεκαν της πληθύος των ατμοπλοίων και πλοίων, άτινα προσορμίζονται της αρχής γείνωσι ταύτα πρόξενα δυσαρέστων εις τον τόπον συνεπειών.

Ιδού ηκούσθη ότι ενέσκηψεν η χολέρα εν Κάϊρο, ελπίζομεν να μη ήναι αληθές τούτο, το καθήκον όμως επιβάλλει μεγίστην επιτήρησιν εις τας προελεύσεις των μερών εκείνων.

Δεν πρέπει να λησμονή η Κυβέρνησις το πλήθος των εξ επιχολέρων μερών αφιχθέντων εις Σύρον ομογενών κατά το 1865, τα δραστήρα μέτρα, άτινα ελήφθησαν τότε και ότι χάρις εις αυτά τα μέτρα μόνη η Ελλάδα έμεινεν απρόσβλητος.

Ανάγκη λοιπόν η Κυβέρνησις να χορηγήση ένα τουλάχιστον βοηθόν εις τον κ. Ζώρα αδιαφορον αν εν τω προϋπολογισμώ δεν εχορήγησεν η Βουλή πίστωσιν προς τούτο […].

Μαθήματα Υγιεινής στα Λύκεια
Στα 1851, έγινε γνωστό στη Σύρο και στα άλλα γειτονικά νησιά, πως ο εκπαιδευτικός Ευαγγελίδης προτίθεται να εισάγει το μάθημα της Υγιεινής στα σχολεία και συγκεκριμένα στο Λύκειο.
«[…] εάν οι άνθρωποι ακριβώς εμελέτων και ηκολούθουν τα της δημοσίου και μερικής υγιεινής παραγγέλματα, ήθελον είσθαι απηλλαγμένοι πολλών νοσημάτων. Είναι αληθές ότι όσον η υγιεινή προοδεύει και καλλιεργείται τοσούτον η ιατρική αποβάλλει πελατείαν.

Εις τας χρονίους μάλιστα νόσους, εις ας η ιατρική πολλάκις απροστάτευτον εγκαταλείπει τον πάσχοντα, η υγιεινή ανοίγει τας αγκάλας της, αφ ων ο χρονίως πάσχων το υγιεινόν να θηλάση γάλα δύναται[…].

Πεπραγμένα Νοσοκομείου
Ο Λουκάς Σακελαρίδης, γιατρός του Νοσοκομείου Ερμουπόλεως, συνέταξε (1851), έκθεση με τη δραστηριότητα του ιδρύματος, που αφορά το έτος 1850. Ένα απόσπασμα:

«Από 1 Ιανουαρίου μέχρι 31 Δεκεμβρίου 1850 εισήλθον εις το Νοσοκομείον ασθενείς μεν άνδρες 698 γυναίκαις δε 85, το όλον 783. Εξ αυτών εξήλθον με εκ του καταστήματος υγιείς 702 έμειναν δε υπό θεραπείαν την 31 Δεκεμβρίου 30, απέθανον δε 51.

Εκ του αριθμού δε τούτου των 51 αποθανόντων οι μεν 36 απέθανον από οξείας νόσους, οι δε 15 από χρονικάς και αι μεν οξείαι αύται νόσοι ήσαν αποπληξίαι κακοήθεις πυρετοί, περιπνευμονίαι, υδροκέφαλος οξύς, εκ δε των 15 χρονικών, οι 8 ήσαν φθίσις φυματώδης.

Αι δε κατά μεγαλύτερον αριθμόν παρουσιασθείσαι νόσοι εις το Νοσοκομείον κατά το έτος 1850 είναι οι διαλείποντες πυρετοί, οι φλεγμοναί και τα χρονικά εξανθηματα, αλλά επικρατεστέρα πασών φαίνεται ο διαλείπων πυρετός, διότι εκ του ολικού αριθμού 783 των εισελθόντων οι 386 ενόσον με διαλείποντα πυρετόν.

Πηγές:
1.Τσοπανάκης Αγ., Μια γενιά μετά την Απελευθέρωση, στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τόμ. Ζ 1978.
2.Φραγκίδης Ανδρέας, Ιστορία της νήσου Σύρου, (Αθήναι 1975(.
3.Πρωτοψάλτης Εμμ., Η Επανάστασις του 1821 κτλ.,

4.Λογοθέτης Μιλτιάδης, Όψεις του πολιτικού και οικονομικού βίου των Δωδεκανησίων κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας (1821-1912), (Αθήνα 1994).
5. Βακαλόπουλος Κων., Η Επαναστατημένη Ελλάδα, ηπειρωτική και Αιγαίο μεταξύ 1826 -1829, (Θεσσαλονίκη 1976).

6.Εφημερίδα Αίολος, 1844 – 1857.
7.Gosse L. A., Matériaux statistiques de Syra (1827- 1828), Φ. Ms Fr. 2690, Πανεπιστηµιακή Βιβλιοθήκη Γενεύης, από Βακαλόπουλο K., Η Επαναστατηµένη Ελλάδα Ηπειρωτική και Αιγαίο µεταξύ 1826-1829, (Θεσσαλονίκη 1976), σελ. 86.

8. Τραυλός Ι.,Κόκκου Αγγ., Ερµούπολη, Ταφικά µνηµεία, Έκδοση Εµπορικής Τραπέζης της Ελλάδος, (Αθήνα 1980), σελ. 212.
9. Λειβαδάρας Νικ., Το πρώτο νοσοκομείο της επαναστατημένης και ελεύθερης Ελλάδας της Ερμούπολης Σύρου 1825. (Διδακτορική διατριβή) (Θεσσαλονίκη 2012).