Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Ορίγανον η μαγιοράνα (Origanum majorana), κοινώς σάψυχος, αμάρακος, μαντζουράνα

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Γράφει ο
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Το Ορίγανον η μαγιοράνα (Origanum mαjorana), κοινώς σάψυχος, αμάρακος, μαγιοράνα, μαντζουράνα κ.λπ. είναι φυτό της συνομοταξίας των Αγγειοσπέρμων (Magnoliophyta), της ομοταξίας των Δικοτυληδόνων (Magnoliopsida), της τάξεως των Λαμιωδών (Lamiates), της οικογενείας των Χειλανθών (Lamiaceae), του γένους ορίγανον (Origanum) και του είδους μαγιοράνα (Majorana).

Πρόκειται για φυτό, το οποίο καλλιεργείται ως διακοσμητικό σε γλάστρες και κήπους, αλλά και για τα ευωδιαστά άνθη και τα φύλλα του. Το είδος αυτό είναι ιθαγενές της Βορείας Αφρικής και της Νοτιοδυτική Ασίας. Το φυτό αυτό κατά την αρχαιότητα ονομάζετο «Αμάρακον, το».

Το Αμάρακον η μαγιοράνα σήμερα καλλιεργείται σε όλες τις παρά τη Μεσόγειο Θάλασσα χώρες και ειδικότερα: στη Γαλλία, την Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ελλάδα, Τουρκία, Συρία, Αίγυπτο κ.λπ., τόσο για τα φύλλα του, όσο και για το αρωματικό έλαιο, το οποίο παράγεται από αυτά. Η μαντζουράνα είναι φυτό ποώδες, πολυετές και αγαπά εδάφη πετρώδη και ξηρά. Φέρει βλαστούς όρθιους, αποξυλωμένους στη βάση των και διακλαδιζόμενους (ύψους 0,20-0,50 μ. περίπου) Τα φύλλα του είναι μικρά, αντίθετα, ωοειδή, μαλακά, χνουδωτά, γλαυκοπράσινα, με οσμή έντονη και ευχάριστη.

Καλλιεργείται στην ύπαιθρο και σε χωράφια σε μεγάλη κλίμακα για την βιομηχανική εκμετάλλευση του αιθερίου ελαίου, που λαμβάνεται με απόσταξη των βλαστών, των φύλλων και των ανθέων αυτού. Το αιθέριο αυτό έλαιο είναι χρήσιμο στην φαρμακευτική, ως αντισηπτικό και αντισπασμωδικό και στην αρωματοποιία. Πρόκειται για το γνωστό “Origan”. Χρησιμοποιείται επίσης στη μαγειρική ως άρτυμα. Το αφέψημά του συνιστάται σε κρυολογήματα και σε παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος. Η μαντζουράνα είναι φυτό συγγενές προς την ρίγανη (Ορίγανον το κοινόν – Origanum vulgare).

Το Ορίγανον η μαγιοράνα (Origanum majorana) ήταν φυτό ήδη γνωστό από την αρχαιότητα, τόσο στους Έλληνες και τους Ρωμαίους, όσο και στους λαούς της Μέσης Ανατολής και το εχρησιμοποιούσαν τόσο ως φαρμακευτικό, όσον και ως αρωματικό. Ειδικότερα στη Συρία παρεσκευάζετο ένα πολύτιμο άρωμα για γυναίκες υψηλής οικονομικής και κοινωνικής τάξεως, το «αμαράκινον μύρον», το οποίον εξήγετο και ήταν περιζήτητο.

Αρχαία Γραμματεία
Α) Θεόφραστος
1)«Των μεν ουν δένδρων ταύτα. Των δε θαμνωδών κιττός, βάτος, ράμνος… των δε φρυγανικών και ποιωδών πήγανον, ράφανος, ροδωνία, ιωνία, αβρότονον, αμάρακον, έρπυλλος, ορίγανον, σέλινον, ιπποσέλινον, μήκων και των αγρίων ειδών».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1, 9, 4).

2)«Φύεται δε πάντα από του σπέρματος ένια δε και από παρασπάδος και κλωνός και ρίζης. Από μεν παρασπάδος η ράφανος. Δει γαρ τε και ριζώδες προσλαβείν. Από δε των βλαστών πήγανον, ορίγανον, ώκιμον».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 7,2, 1).

Β) Διοσκουρίδης
1)«Σάμψουχον. Κράτιστον το Κυζικηνόν και Κύπριον, δευτερεύει δε τούτου το Αιγύπτιον. Καλείται δε υπό Κυζικηνών και των εν Σικελία αμάρακον. Πόα δέ εστι πολύκλωνος, έρπουσα επί γης, φύλλα δασέα και περιφερή έχουσα, όμοια τοις της λεπτοφύλλου καλαμίνθης, σφόδρα ευώδης και θερμαντική, πλεκομένη και εις στεφάνους.

Αρμόζει δε το αφέψημα αυτής πινόμενον επί αρχομένων υδρωπικών και δυσουρούντων και στροφουμένων.

Ξηρά δε τα φύλλα επιπλασθέντα μετά μέλιτος αίρει υπώπια και έμμηνα άγει εν προσθέτω. Προς δε σκορπίου πληγήν μετά αλών και όξους καταπλάσσεται, προς δε στρέμματα μετά κηρωτής αναληφθέντα επιτίθεται και προς οιδήματα ομοίως αναληφθέντα κηρωτή και προς οφθαλμών φλεγμονάς καταπλάσσεται μετά πάλης αλφίτου. Μείγνυται δε και ακόποις και μαλάγμασι προς το θερμαίνειν».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής ΙΙΙ, 39).

2)«Παρθένιον, οι δε αμάρακον… Δύναται δε ξηρά συν οξυμέλιτι ή συν αλσί ποθείσα ως το επίθυμον φλέγμα και χολήν άγειν κάτω και τους ασθματικούς ωφελεί και μελαγχολικούς. Η δε πόα χωρίς του άνθους ωφελίμως επί λιθιώντων και ασθματικών ποτίζεται, το δε αφέψημα αυτής εγκάθισμα υστέρας εσκληρυμένης και φλεγμαινούσης. Καταπλάσσεται δε και προς ερυσιπέλατα και φλεγμονάς συν άνθεσι».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής III, 138).

3)«Αμαράκινον <μύρον> δε εν Κυζίκω κάλλιστον γένεται. Σκευάζεται δε διά τε ομφακίνου ελαίου και βαλανίου, στυφομένων ξυλοβαλσάμω, σχοίνω, καλάμω, ηδυνομένων δε αμαράκω, κύστω, αμώμω, νάρδω, κασσία, καρπώ βαλσάμου και σμύρνη. Οι δε πολυτελέστερον αυτό ποιούντες μίσγουσι και κινάμωμον. Παραλαμβάνεται δε μέλι και οίνος εις την των αγγείων χρίσιν και φύρασιν των κεκομμένων αρωμάτων.

΄Εστι δε θερμαντικόν, καρωτικόν, μαλακτικόν, αναστομωτικόν, πυρωτικόν, ουρητικόν, ευχρηστούν είς τε τας σήπας και σύριγγας και υδροκήλας μετά τας χειρουργίας, περιρρήττει τε τας εσχάρας και τα τεθηριωμένα έλκη, προς τε δυσουρίαν αρμόζει περιχριόμενον του δακτυλίου και προς τας φλεγμονάς αυτού και αιμορροΐδων αναστόμωσιν περιχριόμενον, έμμηνά τε κινεί προστιθέμενον τη μήτρα και σκληρίας και οιδήματα εν υστέρα διαφορεί και προς τα μυότρωτα και νευρότρωτα συμφέρει εν πιλήμασιν αραιοίς βρεχόμενον και επιτιθέμενον.

Το δε μεγάλλειον «μύρον» καλούμενον πάλαι μεν ποτε εσκευάζετο, εκλέλοιπε δε νυν…
Και το καλούμενον δε ηδύχρουν «μύρον», σκευαζόμενον εν Κω, της αυτής έχεται δυνάμεώς τε και σκευασίας τω αμαρακίνω, ευωδέστερον δε τυγχάνει».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής, 58, 1-3).

Γ) Γαληνός ο Περγαμηνός
Ο Γαληνός συνιστά το αφέψημα της ματζουράνας ως χωνευτικό.
«Μεθ΄ υσσώπω και οριγάνω μετρίω εψηθέντων».
(Γαληνός, Περί των εν τροφαίς δυνάμενων. De alimentorum facultatibus, Libri III, 6.655. 14).

Λαϊκή Ιατρική
«Εις ανορεξίαν ανθρώπου, όπου δεν τρώγει.
Νεράντζη όξυνον κόψε από πάνο, έπειτα βάλε μέσα μαντζοράνα, κίμινον, μέλι και βάρσαμον και κρασί και βάλε πάλι το καπάκι του και τίληξέτο με κορκίδα, έπειτα βάλετο στην αθάλι, να ψηθή και σχίσετο, βάλε απάνο στο στομάχην του «πάσχοντος».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα, Ρέθυμνο 2001, σ. 138).

Χρήση
Τα φύλλα και τα άνθη του Οριγάνου η μαγιοράνα χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως. Αφ΄ ενός μεν για τις φαρμακευτικές, αφ΄ ετέρου δε για τις αρωματικές του ιδιότητες. Το αφέψημα της μαντζουράνας χρησιμοποιείται ως μαλακτικό, αποχρεμπτικό, αντισηπτικό, αντιμικροβιακό, αντισπασμωδικό, χωνευτικό κ.λπ.
Στη μαγειρική χρησιμοποιείται σε σαλάτες, σε σούπες, σε κρέας, ψάρι κ.λπ.

Αντενδείξεις
1) Οι γυναίκες κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, θα πρέπει να αποφεύγουν τα συμπληρώματα και το αφέψημα της μαντζουράνας, λόγω της επιρροής της στην ορμονική δραστηριότητα.

2)Η μαντζουράνα και τα παράγωγα αυτής δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται από εκείνους, οι οποίοι λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα ή πάσχουν από σχετικές με την πήξη του αίματος παθήσεις.

3) Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η χρήση της μαντζουράνας από εκείνους οι οποίοι υποφέρουν από διάφορες μορφές του σακχαρώδους διαβήτου, διότι επιδρά στην ποσότητα του σακχάρου στον ανθρώπινο οργανισμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μυρσ. Λαμπράκη, Τα Χόρτα (Αθήνα 2000).
Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνο 2001).
Ευ. Κ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Φυτολογία, Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
Η. Baumannn, Die Griechische Pflanzenwelt (Muenchen 1999).
Koenemann, Botanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1997).
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana. Volksausgabe, Edition Kentavros (Hamburg 1017).

Fr. W. Sieber, Ταξίδι στη νήσο Κρήτη του Ελληνικού Αρχιπελάγους κατά το έτος 1817, Λειψία 1823. Μετάφραση από τα Γερμανικά στα Ελληνικά υπό Δρ. Ιω. Ηλ. Βολανάκη, Αρχαιολόγου, (Αθήναι 2022).