Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Κορίανδρον το εδώδιμον (Coriandrum sativum), κοινώς κορίανδρο, κόλιαντρο, κούλιαντρο

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Γράφει o
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων

Το «Κορίανδρον» το εδώδιμον (Coriandrum sativum), κοινώς κορίανδρος, κορίαντρος, κόλιαντρος, κύλιανδρος, κόλιαστρος, κούλιαντρος, κοριός, κουτβαράς, κινέζικος μαϊντανός κλπ., είναι φυτό το οποίο ανήκει στη συνομοταξία Αγγειόσπερμα (Angiosperms), στην ομοταξία Δικοτυλήδονα (Magnolipsida), στην τάξη Σελινώδη (Apiaceae), στην οικογένεια Απιίδες (Apiideae) ή Σκιαδοφόρα ή Ουμπελίφερα (Umbelliferae), στο γένος Κορίανδρον (Coriandrum) και στο είδος ΄Ημερον (Sativum).

Ετυμολογία
Η ονομασία του φυτού αυτού είναι προελληνική αποτελεί γλωσσικό κατάλοιπο αρχαιότατου πολιτισμού, ο οποίος ήκμασε στην Ελλάδα, πριν από την κάθοδο των πρώτων ελληνικών φύλων στην βαλκανική χερσόνησο.

Σε πήλινη πινακίδα, που ανακαλύφθηκε κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές της Πύλου και η οποία περιέχει κείμενο γραμμένο στην συλλαβική, Γραμμική γραφή Β της Μυκηναϊκής Εποχής (δεύτερο μισό της δεύτερης π. Χ. χιλιετηρίδας), αναφέρονται ορισμένα φυτά, τα οποία εχρησιμοποιούντο τότε για την παρασκευή αρωμάτων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και το ko-ri-ja-da-na. Από την λέξη αυτή προήλθε η ονομασία στα αρχαία ελληνικά κορίαννον και κορίανδρον.

Στα λατινικά η αντίστοιχη ονομασία είναι coriandrum, στα μεσαιωνικά γαλλικά coriandre, στα αγγλικά του 14ου αι. απαντά η ονομασία coriander, στα ισπανικά cilandro κλπ.

Το «Κορίανδρον» το εδώδιμον (Coriandrum sativum) απαντά ως ιθαγενές φυτό σε περιοχές που εκτείνονται από την Νότια Ευρώπη και την Βόρεια Αφρική έως την Νοτιοδυτική Ασία. Πρόκειται για φυτό ποώδες, μονοετές (ύψους περίπου 0,30-0,50 μ.), με λεπτούς, όρθιους, λείους και κάθετα γραμμωτούς, διακλαδιζόμενους βλαστούς. Τα φύλλα αυτού είναι μεταβλητά στο σχήμα, με πλατείς λοβούς στη βάση του φυτού και λεπτούς και πτεροειδείς λοβούς στους ανθοφόρους κλάδους.

Τα άνθη αυτού είναι χρώματος λευκού έως ελαφρώς ροζ και είναι διατεταγμένα κατά μικρού σχήματος σκιάδια. Τα περιφερειακά άνθη είναι μεγαλύτερα από τα κεντρικά.
Τα φύλλα του «Κορίανδρου» όταν τρίβονται, αναδίδουν μία πολύ χαρακτηριστική και ευχάριστη οσμή, το ίδιο και τα σπέρματα αυτού. Οι καρποί του Κορίανδρου είναι σφαιρικοί κατά το σχήμα, μικρών διαστάσεων (διαμ. 3-5 χιλιοστά του μέτρου) και έχουν περίπου το μέγεθος των σπόρων του μαύρου πιπεριού.

Αυτοί χρησιμοποιούνται, είτε ως καρύκευμα σε διάφορα φαγητά, σε σούπες, σαλάτες κλπ., είτε ως πρόσθετο συστατικό σε διάφορα τρόφιμα. Επίσης χρησιμοποιούνται για τον αρωματισμό ενός είδους μπύρας.
Επειδή το «Κορίανδρον» το εδώδιμον και οι καρποί του έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες χρησιμοποιούνται και στην φαρμακευτική, όπως θα αναφερθεί κατωτέρω.

Συστατικά
Οι σπόροι του Κορίανδρου περιέχουν περίπου 0,4 -1,8 % πτητικό έλαιο, ούτως ώστε χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για την παρασκευή αιθερίου ελαίου. Τα φύλλα του φυτού αυτού είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνη Α, C και Κ, με μέτρια περιεκτικότητα σε διαιτητικά ορυκτά. Αν και οι σπόροι αυτού έχουν γενικά χαμηλότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνες, όμως περιέχουν σημαντικές ποσότητες διαιτητικών ινών, ασβέστιο, σελήνιο, σίδηρο, μαγνήσιο και μαγγάνιο, στοιχεία πολύτιμα για την υγεία του ανθρώπου.

Ιστορία
Το «Κορίανδρον» το ήμερον είναι γνωστό στον άνθρωπο και χρησιμοποιείται από αυτόν ως καρύκευμα και ως φάρμακο ήδη από την Προϊστορική Εποχή. Στην Ελλάδα εκαλλιεργείτο και εχρησιμοποιείτο ευρύτατα τουλάχιστον από την δεύτερη χιλιετηρίδα π. Χ. Κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και στο στρώμα των Σιταγρών ανευρέθησαν μεταξύ άλλων και σπόροι «Κοριάνδρου».

Το Κορίανδρον εχρησιμοποιείτο στην αρχαία Ελλάδα, την Ρώμη, στο Βυζάντιο και στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, είτε ως καρύκευμα σε διάφορα φαγητά, είτε ως φάρμακο. Από του έτους 1670 το Κορίανδρον μετεφέρθη και άρχισε να καλλιεργείται στις βρετανικές αποικίες της βόρειας Αφρικής.

Χρήσεις
Όλα τα μέρη του Κολίανδρου είναι βρώσιμα, αλλά τα νωπά φύλλα και οι αποξηραμένοι καρποί αυτού είναι τα μέρη εκείνα, τα οποία παραδοσιακά χρησιμοποιούνται στην μαγειρική και κατέχουν ιδιαίτερη θέση στις κουζίνες της Ασίας, της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής κλπ.

Ο «Κολίανδρος», όπως και πολλά άλλα μπαχαρικά, περιέχει φυτοχημικά, τα οποία μπορούν να αποτρέψουν ή να καθυστερήσουν την αλλοίωση των τροφίμων, που καρυκεύονται από αυτά.

Φαρμακευτικές ιδιότητες Αρχαία Ελληνική Γραμματεία
Α) Θεόφραστος ο Ερέσιος
1)«Γυμνοσπέρματα δε των τε λαχάνων πολλά, καθάπερ άνηθον, κορίαννον, άννησον, κύμινον, μάραθον και έτερα πλείω».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1, 11, 2).

2)«Εισί δη τρεις άροτοι πάντων των κηπευομένων, εν οις έκαστα διαιρούντες ταις ώρις…του χειμειρνού μεν γαρ αρχή μετά τροπάς θερινάς του Μεταγειτνιώνος μηνός, εν ω σπείρουσι ράφανον, ραφανίδα, γογγυλίδα, και τα καλούμενα επίσπορα. Ταύτα δ΄ έστι τεύτλιον, θριδακίνη, εύζωμον, λάπαθον, νάπυ, κορίαννον, άνηθον, κάρδαμον».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 7, 1, 2).

3)«Των δε σπερμάτων τα μεν εστίν ισχυρότερα, τα δε ασθενέστερα προς διαμονήν. Ισχυρότερα μεν οίον κορίαννον, τεύτλιον, πράσον, κάρδαμον, νάπυ, εύζωμον, θύμβρα, απλώς τα δριμέα πάντα».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας, 7, 5, 5).
Β) Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή ο Αναζαρβεύς
«63 RV : Κορίαννον ή κόριον, Αιγύπτιοι όχιον, ΄Αφροι γοίδ.

63 : Κόριον. Ψυκτικήν έχει δύναμιν, όθεν καταπλασσόμενον μετά άρτου ή αλφίτου ερυσιπέλατα και έρπητες ιάται, συν μέλιτι δε και σταφίδι επινυκτίδας και διδύμων φλεγμονάς και άνθρακας θεραπεύει, μετά ερεγμού δε χοιράδας και φύματα διαλύει. Το δε σπέρμα ολίγον μεν μετά γλυκέος ποθέν έλμινθας εκβάλλει και σπέρματος έστι γεννητικόν, πλείον δε ληφθέν κινεί την διάνοιαν επικινδύνως, όθεν δει φυλάσσεσθαι την πλείονα και συνεχή πόσιν αυτού. Ο δε χυλός συν αψινθίω ή λιθαργύρω και όξει και ροδίνω καταχριόμενος ωφελεί τας κατά την επιφάνειαν φλεγμονάς τας πυρώδεις».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής ΙΙΙ, 63).

Λαϊκή ιατρική
«Περί δυσεντερίας, ήτοι φλούσος
Μαστίχη, μοσχοκάρυδον, ντζίτζεβρον, πιπέρι, κύμινον, κόλιαντρον κοπάνησον, βράσον με νερόν, έως να μείνη το μισόν και δος του (του ασθενούς) να πίνη».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα, [Ρέθυμνο 2001], σ. 109-110).

Προσοχή
Κατά την χρήση του Κοριάνδρου και των παραγώγων αυτού απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, ειδικά από άτομα τα οποία εμφανίζουν ευαισθησία σε αλλεργίες, διότι αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις, σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία, είναι δυνατόν να προκαλέσει αλλεργικού χαρακτήρα αντιδράσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ΄ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Εγκυκλοπαιδεία ΝΕΑ ΔΟΜΗ, τ. 14 (Αθήνα, αν. χρ. εκδ.), σ. 323.
Μυρσ. Λαμπράκη, Τα Χόρτα (Αθήνα 2000).

Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνο 2001).
Ευ. Κ. Φραγκάκι, Η δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Φυτολογία, Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).

Η. Baumannn, Die Griechische Pflanzenwelt (Muenchen 1999).
Koenemann, Botanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1997).
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana, Volksausgabe, Edition Kentavros, (Hamburg 2017).