Αγαπητός Ξάνθης: Μία «προσωπική ιστορία» για την πολυπρόσωπη Ευρώπη της ελευθερίας, που μας αφορά

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o Αγαπητός Ξάνθης*

Αρχιτέκτονας Η Ευρώπη αποτελεί για τη χώρα μας, το ασφαλές γεωπολιτικό καταφύγιο που προσέφερε ένα πλήθος υποστηρικτικών πολιτικών από την εποχή της ένταξης ης Ελλάδας μέχρι και τα σήμερα.

Η χώρα μας που συγκαταλέγεται στις αναπτυσσόμενες, δεν έχει εκείνη την οικονομία της αυτάρκειας αλλά και της παραγωγικής εξωστρεφούς πολιτικής για να μπορεί να αποτελέσει μία (υπερ)δύναμη.

Όμως η θέση της, η ιστορία της, οι ακάματοι κάτοικοί της, η οδύσσεια πανουργία της, η πεποίθηση της αντοχής έχουν προσφέρει ένα «κουτί» γεμάτο ελπίδα, αισιοδοξία, προσδοκία και στο βάθος η ρήση του Καζαντζάκη «Η Ελλάδα επιζεί ακόμη, επιζεί νομίζω μέσα από τα διαδοχικά θαύματα της». Διαβάζω το βιβλίο του Timothy Garton Ash, (2023).Πατρίδες-μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης, Μτφρ. Δ. Δουλγερίδης. Αθήνα: Ψυχογιός.

Μέσα σ΄αυτό, μπορεί ο αναγνώστης να ανακαλύψει την Ευρώπη της ελευθερίας αλλά και της αυτοκρατορίας (σ.317). Την Ευρώπη των πολλών ταυτοτήτων, την Ευρώπη της αποδοχής της διαφορετικότητας (σ.91), την Ευρώπη του πολιτισμού και των τεχνών.

Αποτελεί ένα σύγγραμμα γεμάτο από θέσεις που διευκρινίζουν το χαρακτήρα της Γηραιάς Ηπείρου βασικά μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως με την πτώση που Τείχους του Βερολίνου που αποτελεί ουσιαστικά και τη λήξη του Πολέμου κατά τοn συγγραφέα (σ.38). Το ταξίδι ξεκινάει από τα κατάλοιπα του μεγάλου Πολέμου (από το1945 και εντέυθεν) για να περάσει με δεξιοτεχνικό τρόπο στην ΕΟΚ (σ.61) παρομοιάζοντας την Ε.Ε. ως το ιδανικό άβαταρ του Άμλετ του Σαίξπηρ (σ.76).

Το «παίξιμο» των λέξεων αλλά και των γεγονότων αφήνουν στον αναγνώστη μια ενδιαφέρουσα νότα που καταλήγει να τοποθετεί το βιβλίο στα ιστορικά αλλά με πολιτική χροιά αλλά και λογοτεχνική σύμπτυξη.

Οι συνομιλίες, οι εμπειρίες του Tomothy Garton Ash με ένα πλήθος ατόμων που έζησαν παραδίδουν μαθήματα για την επιθυμία για μ;iα ειρηνική περιοχή αφήνοντας πίσω τον εφιάλτη του πολέμου (σσ.45,317). Όμως, η πραγματικότητα δεν το επιβεβαιώνει με τον πρόσφατο πόλεμο στην Ουκρανία (σ.382), όπου γίνεται ειδική αναφορά για τη σημασία της αξίας της ελευθερίας (σ.393) που πρεσβεύει η Ένωση, συσχετίζοντας, ότι παρά τις αδυναμίες της παραμένει μια ελκυστική διεθνή δομή όπου γειτνιάζουσες χώρες μέσα από την «Πολιτική Γειτνίασης» επιθυμούν να ενταχτούν στην αγκαλιά της υπάρχουσας Ευρώπης (σ.398).

Το κεφάλαιο «μετανάστευση» κατέχει έναν αρκετό αριθμό σελίδων και σκέψεων με ανάλυση μεταξύ θρησκευτικών ερεισμάτων και πολιτικών διαστάσεων αλλά και της ενσωμάτωσης, της μαντίλας αλλά και της αναγνώρισης των μεταναστών από το ιδιώνυμο των «μετεώρων ανθρώπων» (σ. 267). Μάλιστα επισημαίνεται και ο φόβος της δημιουργίας ενός νέου Τείχους (σσ.373,374,368,407) στο σώμα της Ευρώπης καθιστώντας ουσιαστικά τη Συνθήκη Σέγκεν (σ.403) ανενεργή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Η επαναδημιουργία ενός νέου Σιδηρούν Παραπετάσματος (σσ. 51,93,376,372,407) εγκυμονεί τον κίνδυνο για ένα «Οχυρό-Ευρώπη»(σ.373), με αιτία τον μεταναστευτικό πρόβλημα και την μη συμπαγή πολιτική της Ευρώπης, κτίζει την ανάγκη να βρεθεί άμεσα απάντηση «τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος;» (σ.327).

Και στο δίλημμα «Ευρώπη ή θάνατος» (σσ.372,381) που μπαίνει ωμά από τους μετανάστες η Ευρώπη οφείλει να απαντήσει, όχι με ψηλότερα τείχη αλλά με τον αγώνα για να κλείσει το τεράστιο χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου.

Και αυτός είναι ο πιο ηράκλειος άθλος από όλους μας (σ.381) Το βιβλίο ευωδιάζει από την ψυχή του συγγραφέα που επιδιώκει με πολλούς τρόπους να μεταλαμπαδεύσει την ενότητα της Ευρώπης, την ειρηνική ματιά του κόσμου διατυπώνοντας την πολλαπλότητα των στρωμάτων της Ιστορίας (σ.70), τις αγωνίες της Ευρώπης με τις θέσεις της Ουγγαρίας, της Ρωσίας αλλά και τα απόνερα του Brexit (σ.335) αλλά και της βούλησης της μουσουλμανικής Τουρκίας στον δρόμο της Ένωσης (σ.341).

Το βιβλίο αγγίζει και το θέμα του ενιαίου νομίσματος ως αποτέλεσμα της Συνθήκης του Μάαστριχτ αποδίδοντας το πρώτο βήμα για την πολιτική ένωση μέσα από την ιστορική επωφελή διαπραγμάτευση των τότε μεγάλων ηγετών Κολ και Μιτεράν για τη δημιουργία του ευρώ με αντάλλαγμα την αποδοχή μιας ενιαίας ισχυρής Γερμανίας από τα υπολοίπους της Ένωσης, μετά την κατάρρευση του Τείχους το1989 (σ.252).

Το βιβλίο κάνει ειδική μνεία και για την οικονομική κρίση της Ελλάδας και πώς η Ευρώπη βρέθηκε εκτεθειμένη στην αντιμετώπισή της και στο επείγον κάλεσμα του Δ.Ν.Τ ως μονοδρομική τότε λύση για να μην γίνει το συζητούμενο Grexit.

Από την Ελλάδα του «γύψου» των Συνταγματαρχών (σ.50) στην Ελλάδα της ανάπτυξης αλλά και της οικονομικής κρίσης του 2010, που η όποια πιθανή έξοδος της χώρα μας από την Ευρωζώνη θα προκαλούσε ένα φαινόμενο ντόμινο με τις αγορές να ακονίζουν τα νύχια τους (σ.302) ενάντια της Ένωσης.

Έξαλλου το βιβλίο επισημαίνει τη δύναμη των αγορών στο παγκοσμιοποίημενο πλέον περιβάλλον με τη δυνατότητα, αυτές να υπαγορεύουν στις δημοκρατίες πώς να κινούνται με τις αποφάσεις μη εκλεγμένων διεθνών αξιωματούχων (σ.305).

Το συγγραφικό ταξίδι τελειώνει με κάποιες επισημάνσεις σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης μπροστά στις νέες προκλήσεις, στις σχέσεις της με την Αμερική και με τον υπόλοιπο αναδυόμενο κόσμο, με την Κίνα, με τη Ρωσία και την Ινδία αλλά και με το ΝΑΤΟ αναφέροντας, ότι η όποια πρόβλεψη είναι ταυτόχρονα ανόητη και σοφή (σ.401).

Αυτό όμως δεν κάνει την Ένωση να μην νοιάζεται άμεσα για την πολυπλοκότητα του παγκόσμιου γίγνεσθαι και του διασυνδεδεμένου πλανήτη σε μία φάση που ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκύψει το απρόοπτο ή το ανασφαλές (βλέπε, Covid-19).

Από το 2008, η Ευρώπη οδηγείται σ΄έναν δρόμο καθοδικό από τα αναπτυξιακά κεκτημένα της μεταπολεμικής περιόδου (σ.405) και έτσι είναι ανάγκη να ξαναδούμε την Ευρώπη κάτω από το πρίσμα του δημιουργικού πεσιμισμού, ήτοι εκείνης της δεκαετίας του ’70 που έθεσε τα θεμέλια για την ανοδική στροφή στα τέλη του 1980, η οποία εγκαινίασε μια από τις πιο ελπιδοφόρες περιόδους της ευρωπαϊκής Ιστορίας.

Και αντίστοιχα η αδικαιολόγητη αισιοδοξία της αρχής του 2000 που «χάρισε» μια καθοδική πορείας που ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του 2000 (σ.410). Παρόλα αυτά, καταλήγει ο συγγραφέας, ότι η Ευρώπη σήμερα είναι ο καλύτερος τόπος από εκείνον του ΄70, πόσο μάλλον εκείνου μετά το ’45.

Παραφράζοντας τη ρήση του Τσόρτσιλ για τη δημοκρατία, μπορούμε να πούμε ότι η τωρινή Ευρώπη είναι η χειρότερη δυνατή από όλες εκείνες που έχουν ήδη δοκιμαστεί. Το να υπερασπιστείς, να βελτιώσεις και να επεκτείνεις την ελεύθερη Ευρώπη είναι κάτι που βγάζει νόημα. Ένας ανώτερος σκοπός στον όποιο αξίζει να εναποθέσει κανείς ευρωπαίος τις ελπίδες του (σ.411).

Διαφορετικά, τα λαϊκιστικά κινήματα και φωνές της Λεπέν, του Ορμπάν και της Μελόνι θα διαβρώσουν κάθε πνεύμα ευρωπαϊκής συνοχής υπέρ της διάλυσης και της πιστής αντιγραφής του Brexit (σ.417).