Γιάννης Σαμαρτζής: Η προσφορά και η ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος στην οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Είναι γνωστό ότι σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος είναι συνάρτηση της ποσότητας και, κυρίως, της ποιότητας της προσφοράς του, σε σχέση με την τιμή του παρεχόμενου προϊόντος, σε συνθήκες έντονου διεθνούς ανταγωνισμού.

Το τουριστικό προϊόν περιλαμβάνει: τις ξενοδοχειακές – σε κτήρια και εγκαταστάσεις - υπηρεσίες, τις επισιτιστικές υπηρεσίες, τις μεταφορικές υπηρεσίες, τις υπηρεσίες πρακτόρευσης (Tour Operator), τις υπηρεσίες ξενάγησης και διασκέδασης, κ.α.
Πρωτίστως, το τουριστικό προϊόν περιλαμβάνει τον παράγοντα επιχείρηση – επιχειρηματικότητα, αλλά και τον ανθρώπινο παράγοντα της εξειδικευμένης μισθωτής εργασίας.

Ο τουριστικός τομέας εντάσσεται στον τομέα των διεθνώς εμπορεύσιμων υπηρεσιών και χαρακτηρίζεται από μία δυναμική αναπτυξιακή πορεία. Επομένως, το τουριστικό προϊόν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξωστρέφεια και τις συνέργειες, καθώς και από το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της κοινωνικής υποδομής της κάθε χώρας.

Τόσο η ποσότητα του τουριστικού προϊόντος, από την άποψη των καταλυμάτων – κτιριακών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων – όσο και η ποιότητά του, από την άποψη της φυσικής ομορφιάς και της ιστορικής κληρονομιάς, θεωρείται ότι είναι υψηλού επιπέδου στη χώρα μας.

Για να θεωρείται θετική (επικερδής) η τιμή του τουριστικού προϊόντος, θα πρέπει να εξασφαλίζει αρχικά την κάλυψη του κόστους παραγωγής, και κατόπιν μια ικανοποιητική απόδοση στους μετόχους της τουριστικής επιχείρησης.
Βέβαια, το μέσο κόστος της τουριστικής παραγωγής σε ετήσια βάση, επηρεάζεται από την εποχικότητα λειτουργίας της επιχείρησης και, ειδικότερα, από τον αριθμό των ημερών κατά τις οποίες λειτουργεί, υπολειτουργεί ή βρίσκεται εκτός λειτουργίας η επιχείρηση.

Δεδομένου ότι ο τουρισμός στη χώρα μας βασίζεται στους παραθεριστικούς προορισμούς, λειτουργεί ουσιαστικά μόνο 4–5 μήνες, με αποτέλεσμα η τιμή του προϊόντος να προσδιορίζεται σε τέτοιο επίπεδο, ώστε να καλύπτει το κόστος της επιχείρησης για ολόκληρο το έτος.

Συνεπώς, όταν η τουριστική δραστηριότητα στη χώρα μας επικεντρώνεται σε ορισμένες νησιωτικές περιοχές και για λίγους μόνο μήνες, συνήθως, τους Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο και, κυρίως, όταν απαιτείται εξειδικευμένη εργασία, με υψηλό κόστος εργασίας, αυτό συνεπάγεται κατακόρυφη αύξηση του κόστους υπηρεσιών (προϊόντος) που προσφέρει.

Ο τουριστικός, όμως, τομέας είναι ένας ευπαθής τομέας, που επηρεάζεται αρνητικά από έκτακτα γεγονότα - όπως π.χ. αυτά της περιόδου της πανδημίας, και της εμπόλεμης κατάστασης στην Ουκρανία, ενώ, παράλληλα, παρουσιάζει ιδιαίτερη ευαισθησία και στις οικονομικές μεταβολές.

Το χαρακτηριστικό αυτό οφείλεται στο ότι το τουριστικό προϊόν δεν αποτελεί προϊόν πρώτης ανάγκης, αλλά εντάσσεται στα αγαθά των οποίων, σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η ελαστικότητα ζήτησης του τουριστικού προϊόντος ως προς την τιμή είναι υψηλή (θετική), δηλαδή μεγαλύτερη της μονάδας. Συνεπώς, μία αύξηση της τιμής του τουριστικού προϊόντος στη χώρα μας, στρέφει εύκολα τους τουρίστες προς άλλες περισσότερο ανταγωνιστικές (φθηνότερες) αγορές.

Επίσης, το τουριστικό προϊόν παρουσιάζει υψηλή (θετική) ελαστικότητα ζήτησης και ως προς το εισόδημα. Δηλαδή, μία δυσμενής οικονομική συγκυρία στις χώρες προέλευσης, όπως π.χ. μία οικονομική ύφεση, αυτή επηρεάζει αρνητικά την τουριστική δαπάνη των επισκεπτών. Επομένως, όταν η απόλυτη τιμή της ελαστικότητας ζήτησης (εδώ, του τουριστικού προϊόντος) είναι θετική, δηλαδή μεγαλύτερη της μονάδας, η ζήτηση είναι ελαστική. Ενώ, όταν είναι αρνητική, δηλαδή μικρότερη της μονάδας, είναι ανελαστική.

Γενικώς, στα πολυτελή αγαθά, στα οποία εντάσσεται και ο τουρισμός, η εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης είναι θετική. Αντίθετα, στα αγαθά πρώτης ανάγκης η εισοδηματική ελαστικότητα είναι αρνητική.

Επομένως, όταν το κόστος παραγωγής (προϊόντος) αυξάνεται στη χώρα μας με ταχύτερους ρυθμούς από ότι στις άλλες ανταγωνίστριες γειτονικές μας χώρες, π.χ. της βαλκανικής, της ανατολικής Μεσογείου και της βόρειας Αφρικής κ.ά, και μάλιστα σε περιόδους όπου παρουσιάζεται ανατίμηση του ευρώ, μέσω της διολίσθησης των ασθενέστερων νομισμάτων - με αποτέλεσμα το τουριστικό προϊόν στις ανταγωνίστριες, δηλαδή στις εκτός Ευρώ χώρες να είναι πολύ φθηνότερο -, τότε η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων επιβαρύνεται σημαντικά.

Η προσπάθεια, από πλευράς των τουριστικών επιχειρήσεων, να καλύψουν το υψηλό κόστος παραγωγής με αύξηση της τιμής των προσφερόμενων υπηρεσιών, οδηγεί αναπόφευκτα σε επιπρόσθετη μείωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.

Τελευταία, παρατηρούνται στη χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως, έντονες πιέσεις για συγχωνεύσεις και εξαγορές μεγάλων επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου, με την είσοδο ισχυρών ξενοδοχειακών ομίλων, κυρίως μέσω άμεσων ξένων επενδύσεων, με σκοπό την αύξηση του μεγέθους τους και τη βελτίωση της οργανωτικής τους δομής, και την εφαρμογή σύγχρονων συστημάτων αυτοματοποίησης κλπ., γεγονότα, τα οποία διασφαλίζουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ενώ, παράλληλα, συμβάλλουν θετικά στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.
Είναι προφανές, ότι ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες για την περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού κλάδου, αποτελεί ο βαθμός ανάπτυξης της οικονομικής και της συγκοινωνιακής υποδομής της χώρας μας.

Δηλαδή, αποτελεί προϋπόθεση η αναβάθμιση των υποδομών στις μεταφορές, όπου συμπεριλαμβάνονται το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, τα λιμάνια, οι μαρίνες, τα αεροδρόμια, κ.α. Οι ακτοπλοϊκές και αεροπορικές συγκοινωνίες, εγχώριες και διεθνείς, αποτελούν την απαραίτητα προϋπόθεση για την ανάδειξη συγκεκριμένων νησιωτικών περιοχών της χώρας μας σε αξιόλογους τουριστικούς προορισμούς.

Η βελτίωση, λοιπόν, των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, καθώς και η ενίσχυση των εγχώριων αεροπορικών μεταφορών που εξυπηρετούν πολλούς τουριστικούς προορισμούς, ιδιαίτερα στα νησιά της χώρας μας, συμβάλλουν αισθητά στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού μας τομέα.

Σημαντικό, επίσης, ρόλο στην ανάπτυξη του τουριστικού κλάδου και, επομένως, στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στη χώρα μας, έχουν και οι αναβαθμισμένες υποδομές στις τηλεπικοινωνίες, καθώς και οι νέες τεχνολογίες, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί σημαντικά.

Μεγάλη, ακόμη, συμμετοχή στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος προσφέρουν ο σύγχρονος εξοπλισμός και οι εγκαταστάσεις προστασίας και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος των τουριστικών μονάδων.
Τέτοια έργα είναι ο εξοπλισμός περιορισμού της ρύπανσης του εδάφους, του υπεδάφους, των υδάτων και της ατμόσφαιρας, ο εξοπλισμός για την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κ.α.

Ωστόσο, στα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που καθιστούν το ελληνικό τουριστικό προϊόν ανταγωνιστικό συμπεριλαμβάνονται ακόμη : ο ασφαλής τουριστικός προορισμός, η παροχή υψηλού επιπέδου ξενοδοχειακών υπηρεσιών και η διεθνής ανταγωνιστικότητα σε επίπεδο τιμών.

Επί πλέον, συμπεριλαμβάνονται, η γεωγραφική θέση της χώρας μας, που βρίσκεται μεταξύ τριών ηπείρων, και η πολιτιστική και ιστορική μας κληρονομιά, στοιχεία, τα οποία αποτελούν υπεροχή έναντι των ανταγωνιστριών μας χωρών, σε συνδυασμό με τον άρτιο εκσυγχρονισμό των ξενοδοχειακών υποδομών, των υψηλού επιπέδου προσφερόμενων καταλυμάτων και της αναβαθμισμένης ξενοδοχειακής μας αγοράς.

Ήδη, ο τουρισμός, που θεωρείται στη χώρα μας η «βαριά βιομηχανία», είναι μία ισχυρή και ανερχόμενη δύναμη, που συμβάλλει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, με τις τουριστικές εισπράξεις να κινούνται το 2023 στα 24 δισ. ευρώ, προσφέροντας έτσι μία άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ κατά 11,5% ποσοστιαίες μονάδες (σε συνολικό ΑΕΠ 235 δισ. ευρώ περίπου)

. Ωστόσο, η συνολική συμβολή της τουριστικής οικονομίας στο ΑΕΠ - συμπεριλαμβανομένων και των άλλων συναφών επαγγελμάτων, όπως π.χ. της εστίασης, της διασκέδασης, των μεταφορών, των τουριστικών καταστημάτων, κ.λπ. - κυμαίνεται στο 20% περίπου, ενώ η απασχόληση στην τουριστική οικονομία επί του συνόλου των εργαζομένων στη χώρα μας, κυμαίνεται γύρω στο 22%.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων ( ΙΝΣΕΤΕ), διεθνείς αεροπορικές αφίξεις, Νοέμβριος 2023, είχαμε τις περισσότερες αφίξεις στους προορισμούς :

Αθήνα 6.695.901
Ηράκλειο 3.564.828
Ρόδος 2.627.805
Θεσ/νίκη 2.212.992
Κέρκυρα 1.833. 064

Χανιά 1.407.134
Κως 1.305.506
Ζάκυνθος 991.097
Μύκονος 546.311

Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, από όλους τους παραγωγικούς τουριστικούς φορείς ότι, στη σημερινή εποχή του έντονου διεθνούς ανταγωνισμού, η φιλοσοφία της ποιότητας αποτελεί το κύριο εκσυγχρονιστικό και υγιές μέσο, τόσο για την οργάνωση και τη διοίκηση της επιχείρησης όσο και για τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ενώ παράλληλα, αποτελεί το βασικό συστατικό στοιχείο που μπορεί να μειώσει το κόστος, να αυξήσει την παραγωγικότητα και, επομένως, να συμβάλλει περισσότερο στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Αλλά και στη Διεθνή Έκθεση Τουρισμού (ΙΤΒ) του 2024 που διοργανώθηκε στο Βερολίνο πρόσφατα (5-7/3) - που αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες διοργανώσεις του Τουριστικού Κλάδου παγκοσμίως, όπου συμμετείχαν 190 χώρες -, μεταξύ άλλων διατυπώθηκαν : οι αυξανόμενες προκλήσεις στην προώθηση της ψηφιοποίησης, οι ελλείψεις εξειδικευμένου προσωπικού, τα φιλικά προς το κλίμα βιώσιμα ταξίδια και οι νέες δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης.

Οφείλει, λοιπόν, και η πολιτεία, για τη βελτίωση και την αναβάθμιση του τουριστικού τομέα να αποδεχθεί ότι ο τουρισμός - με τις πάνω από 30 εκατ. αφίξεις του 2023, και τα 24 δισ. ευρώ -, είναι «βιομηχανία» εθνικής σημασίας και, επομένως, τομέας εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής, που συμβάλλει δυναμικά στη μεγέθυνση του ΑΕΠ και στην αύξηση της απασχόλησης.