Σπύρος Συρόπουλος: "Δωριέας: Ο αρχιτέκτονας του πολιτικού μεγαλείου μιας διαχρονικής πόλης"

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Σπύρος Συρόπουλος

Πόσες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας μπορούν να γιορτάσουν τα γενέθλιά τους;

Πόσες από αυτές μπορούν να κατονομάσουν το γεννήτορά τους; Η Αθήνα ανάγει την ίδρυσή της στον μύθο και στην ηγετική έμπνευση του Θησέα ο οποίος «τους ανάγκασε να έχουν μια κοινή πολιτεία, την Αθήνα». (Θουκυδίδης 2. 15).

Η περίπτωση της Ρόδου είναι ακόμη πιο συναρπαστική γιατί μπορεί να τεκμηριώσει με ιστορικά στοιχεία τις συνθήκες ενός συνοικισμού όχι εξαναγκαστικού, όπως στην περίπτωση του Θησέα, αλλά ως αποτέλεσμα οξυδερκούς συνεκτίμησης των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής, υποδειγματικής διαχείρισης της τοπικής πολιτικής και αποτελεσματικής εκμετάλλευσης της γεωμορφολογίας αλλά και της στρατηγικής θέσης της νέας πόλης και του ίδιου του νησιού.

Η μυθολογική παράδοση θέλει τις τρεις αρχαιότερες ισχυρές πόλεις του νησιού να συνδέονται με δεσμούς συγγένειας αν και όχι αρμονικής συνεργασίας. Οι γιοί του Ήλιου ζήλευαν τον μικρό αδελφό τους, Τενάγη, συνωμότησαν και τον δολοφόνησαν και διασκορπίστηκαν στη Μεοσόγειο (Λέσβο, Κω, Καρία, Αίγυπτο). Στο νησί έμεινε να βασιλεύσει ο Όχιμος και ο Κέρκαφος που τον διαδέχθηκε. Όταν πέθανε ο Κέρκαφος, τον διαδέχθηκαν οι τρεις γιοι του: o Ιάλυσος, o Kάμειρος και ο Λίνδος (Διόδωρος, Ιστορική βιβλιοθήκη, 5.57) που με τη σειρά τους διαχώρισαν τη διοίκηση στα τρία (Ιλιάδα (Β 653). Ωστόσο, αυτό που ο μύθος αποτύπωσε ως αδυναμία συνεργασίας στη διοίκηση, η ιστορία το μετέτρεψε σε διαχρονικό παράδειγμα οραματικής πολιτικής στη μορφή του Ιαλύσιου αθλητή Δωριέα, γιου του περιοδονίκη Διαγόρα, τρεις φορές συνεχόμενες νικητή σε Ολυμπιακούς αγώνες στο παγκράτιο, οκτώ φορές νικητή στα Ίσθμια, επτά στα Πύθια και τέσσερεις φορές στα Πύθια, εκτός από νίκες στα Παναθήναια, στα Ασκληπιεία στην Επίδαυρο, στα Εκατομβαία στο Άργος, και στα Λύκαια στην Αρκαδία. (Ξενοφών, Ελληνικά).

Σαν τους απόγονους του Ήλιου, οι Ρόδιοι συνέχισαν να έχουν έριδες στο νησί. Παρά την πανελλήνια φήμη της, η ισχυρή οικογένειά είχε ήδη εξοριστεί μία φορά όταν ανέλαβαν οι δημοκρατικοί στο νησί και είχαν καταφύγει στην αποικία Θούριοι στον κόλπο του Τάραντα το 424 π.Χ. (Παυσανίας, Ηλιακά, Β’7. 6, 6.7.4, Ωστόσο, συνέχισαν να κυριαρχούν στην πολιτική ζωή και ο Δωριέας αναφέρεται να οδήγησε ως ναύαρχος μία μοίρα δέκα πλοίων από τους Θούριους προς βοήθεια των Σπαρτιατών στους ιονικούς πολέμους (Θουκυδίδης, 8.35.1, 84.2), Ο Παυσανίας (6.7.4) αναφέρει ότι στα 411 είχε ήδη πρωτοστατήσει στην αποσκίρτηση της Ρόδου από την Αθηναϊκή συμμαχία, μαζί με τον ανιψιό του, Πεισίρροδο, αλλά απέτυχε και κατέφυγε στη Σικελία. Φυσικά οι Αθηναίοι τον δίκασαν εν απουσία του και τον καταδίκασαν σε θάνατο με την κατηγορία προδοσίας. Ο Δωριέας συνέχισε να προασπίζεται τα συμφέροντα της Ρόδου και αναφέρονται σε πολλές πηγές οι στρατιωτικές επιτυχίες του σε συνεργασία με τους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης.

Κύριο μέλημά του ήταν πάντα η δημιουργία μίας ισχυρής νησιωτικής πόλης που θα μπορούσε να αντιταχθεί στην επέκταση των Αθηναίων. Σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη (Ιστορίαι 13. 75) το έτος της 93ης Ολυμπιάδας (408 π.Χ.) αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της Ρόδου, καθώς οι πολίτες της Ιαλυσού, της Καμείρου και της Λίνδου πραγματοποιούν τον λεγόμενο συνοικισμό χτίζοντας την πόλη της Ρόδου, η οποία εφεξής γίνεται το κέντρο μιας νέας, ισχυρότερης πολιτείας που δημιουργείται με την ένωση των τριών παλαιών κρατών. Πρωτοστάτης του συνοικισμού ήταν ο Δωριέας. Εκμεταλλευόμενος το κύρος του από τις πανελλήνιες νίκες του και τις πολιτικές καταβολές του οίκου του, ο Δωριέας έπεισε τους εκπροσώπους των τριών ισχυρότερων πόλεων του νησιού να εκχωρήσουν μέρος των διοικητικών εξουσιών τους και να συνεργαστούν για τη δημιουργία της πόλης στο σημείο που βρίσκεται σήμερα. Η αρχιτεκτονική της πολιτικής από τον ίδιο ήταν πιο σημαντική ακόμη και από την πολεοδομική αρτιότητα της νέας πόλης. Η υπό την ηγεσία των εμπνευσμένων διοικήσεων και χάρη σε μία πολιτική προσεκτικά επιλεγμένης ουδετερότητας και στήριξης των μικρότερων πόλεων-κρατών στην ευρύτερη Μεσόγειο, η Ρόδος άκμασε και σύντομα απέκτησε τη φήμη του διπλωμάτη του Αιγαίου, συχνά διαμορφώνοντας τη διεθνή πολιτική και οικονομική σκηνή της Μεσογείου.

Στα 407 π.Χ. οι Αθηναίοι τον συνέλαβαν στα αλήθεια αυτή τη φορά ενώ βρισκόταν εν πλω. Εκκρεμούσε ήδη η θανατική καταδίκη του από το 411. Όταν όμως εμφανίστηκε για να του ανακοινωθεί η ποινή θανάτου, οι Αθηναίοι τον άφησαν ελεύθερο, εντυπωσιασμένοι από το παράστημά του, τις πανελλήνιες νίκες του και την καταγωγή του. Ίσως, κάποια ελπίδα μελλοντικής συμμαχίας υπαγόρευσε την απόφασή τους, η οποία ήταν αρκετά περίεργη, αφού δεν το επιβλήθηκε ούτε κάποια ελάχιστη χρηματική ποινή ως εγγύηση (Ξενοφών Ελληνικά 1.5.19). Το τέλος του Δωριέα φαίνεται να ήλθε από τους πρώην υποστηρικτές του. Στα 396 οι Αθηναίοι έδιωξαν τους αριστοκρατικούς από το νησί. Ο Δωριέας εγκατέλειψε το νησί και κατέφυγε στους Λακεδαιμόνιους. Έναν χρόνο μετά, εάν συμφωνήσουμε με τον ιστορικό Ανδροτίωνα (ο Παυσανίας 6.7.6-7, αμφισβητεί την πληροφορία) οι Λακεδαιμόνιοι τον καταδίκασαν σε θάνατο και τον εκτέλεσαν. Ίσως θεώρησαν περίεργο ότι αφέθηκε ελεύθερος από τους Αθηναίους ενώ οι ίδιοι τον είχαν καταδικάσει σε θάνατο. Ο θάνατός του δεν αναιρεί τις ισχυρές βάσεις συνεργασίας στις οποίες βάσισε την ίδρυση της πόλης και που έμελλαν να διαμορφώσουν την πολιτική ταυτότητά της.

Η πρωτοποριακή πολιτική διανόηση του Δωριέα μαρτυρεί τις αρετές τις συναντίληψης, της συνέργειας και της σύμπλευσης που οδήγησαν στον συνοικισμόν του 408 π.Χ. Χάρη σε αυτόν δημιουργήθηκε μία πόλη που έμελλε να αποτελέσει διπλωματικό παράγοντα και διαμορφωτή της πολιτικής στη Μεσόγειο για περισσότερο από 200 χρόνια. Ακόμη και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, η πόλη συνέχισε να αποτελεί λίκνο πολιτισμού χάρη στις ρητορικές σχολές και τους επιστήμονες που έδρασαν εδώ (Ποσειδώνιος, Ίππαρχος, Απολλώνιος Ρόδιος).

Ως φορείς της ιστορίας μας οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε την καταλυτική δύναμη της δημιουργίας της πόλης μας: τη συνέργεια. Με τον τρόπο αυτό ως γνήσιοι Διαγορίδες θα τιμήσουμε την προτροπή του Πινδάρου (Πίνδ. Ολυμπ. Ζ’, 40), η οποία αποτελεί και έμβλημα της 95 ΑΔΤΕ «Διαγοριδών»: φυλάξασθαι χρέος.

Σπύρος Συρόπουλος, καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών πανεπιστημίου Αιγαίου, τ. αντιπρύτανης παν/μίου Αιγαίου, αν. μέλος του τοπικού συμβουλίου Μνημείων και Αρχαιοτήτων (υπ. Πολιτισμού) και μέλος της επιστημονικής επιτροπής Σχολών Ξεναγών (υπ. Τουρισμού).

(Σχετικές δημοσιεύσεις: Richard Berthold, H Ρόδος στην Ελληνιστική Εποχή (μτφ. Σ. Συρόπουλος & Λ. Σορωνιάτης, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2010· Σ. Σ. Συρόπουλος, «Η πολιτική της παρεμβατικής ουδετερότητας στην αρχαία Ρόδο», στο Σ. Ντάλης & Μ. Στεφανάκης επιμ. Επετηρίδα τμήματος Μεσογειακών Σπουδών, εκδ. Παπαζήση 2021, σελ. 55 67· Σ. Συρόπουλος, «Η διπλωματία των σεισμών στην αρχαία Ρόδο», η Ρόδος μου, εκδ. mgk, Μάρτιος 2023, σελ. 26-29).