Ελευθερία Φτακλάκη: Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι - Η ανάγκη για ένα νέο ευρωπαϊκό αφήγημα και ο ρόλος της Ελλάδας

Rodiaki NewsRoom

Το στρατηγικό Momentum της Ελληνικής Προεδρίας: Η ανάγκη για ένα νέο ευρωπαϊκό αφήγημα

Γράφει η Ελευθερία Φτακλάκη (MS.c-Ph.D-PostDoc)
Διεθνολόγος/Πολιτικός Επιστήμων
Διδάκτωρ ευρωπαϊκών σπουδών και διεθνούς πολιτικής
Σύμβουλος σε θέματα Foresight

Στο διεθνές περιβάλλον, η παρατεταμένη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, ο στρατηγικός ανταγωνισμός ΗΠΑ–Κίνας και η αυξημένη αυτονομία μεγάλων περιφερειακών δρώντων (π.χ. BRICS+) αναδιατάσσουν το σύστημα. Η ΕΕ αντιμετωπίζει «μάχη αφηγήσεων» στον Παγκόσμιο Νότο, όπου η αξιοπιστία της κρίνεται από τη συνέπεια μεταξύ αξιών και πρακτικών (κυρώσεις, χρέος, κλίμα, σύγκρουση στη Γάζα, μετανάστευση). Χωρίς αναβάθμιση της πολιτικής της προς τον Νότο — με επενδύσεις, καθεστώτα πρόσβασης στην αγορά και θεσμικό διάλογο — η Ένωση κινδυνεύει να παγιώσει την εικόνα «περιφερειακού παίκτη» σε έναν πολυπολικό κόσμο.

• Στροφή σε agenda ασφαλείας και άμυνας

Σε αυτό το V.U.C.A. (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) γεωπολιτικό σκηνικό, η ΕΕ εισέρχεται σε φάση ανοιχτής «ασφαλειοποίησης» (securitisation) της πολιτικής της: από την εσωτερική αγορά και την πράσινη μετάβαση μετατοπίζεται σε ζητήματα άμυνας, οικονομικής/τεχνολογικής ασφάλειας και ανθεκτικότητας κρίσιμων αλυσίδων αξίας. Η Επιτροπή έχει ήδη θέσει τον βηματισμό: η Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική (EDIS) εγκαινιάζει μια μόνιμη βιομηχανική λογική για άμυνα (EDIP, ASAP, EDIRPA, EDF), ενώ προωθείται συστηματικός έλεγχος των επενδυτικών κενών και της προόδου ανά εξάμηνο, σηματοδοτώντας διαρκή πολιτικοποίηση του τομέα σε επίπεδο Ένωσης. Παράλληλα, με τη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα και σχέδια όπως το ReArm Europe/Readiness 2030 και το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE (Security Action for Europe), επιδιώκεται η κινητοποίηση άνω των 800 δισ. ευρώ μέσω κρατικών, ενωσιακών και ιδιωτικών επενδύσεων έως το 2030, ενισχύοντας το συντονισμό, τη συμπαραγωγή και τη στρατηγική αυτονομία στον αμυντικό τομέα της ΕΕ.

Η ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το State of the Union (Τετάρτη, 10.09.2025) αναμένεται να σηματοδοτήσει μια σαφή μετατόπιση της ευρωπαϊκής πολιτικής προτεραιότητας: η έμφαση απομακρύνεται από το περιβάλλον και την κοινωνική συνοχή και επικεντρώνεται στην άμυνα και στην ασφάλεια.

• Το ΠΔΠ 2028–2034: διατυπώνοντας τις νέες προτεραιότητες

Στο επίκεντρο της νέας στρατηγικής βρίσκεται η διαπραγμάτευση για το ΠΔΠ 2028–2034. Είναι σημαντικό να καταστεί σαφές πως το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι κάτι περισσότερο από ένας προϋπολογισμός: δεν καθορίζει μόνο τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, αλλά και το επίπεδο φιλοδοξίας της να καταστεί ένας πραγματικά παγκόσμιος παράγοντας. Ο νέος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός ξεπερνά τα 2 τρισ. ευρώ (1,26% του ΑΕΠ), καταδεικνύοντας φιλόδοξη στόχευση για εξωστρέφεια, άμυνα και ανταγωνιστικότητα — χωρίς όμως να εγκαταλείπει αξίες όπως η κοινωνική συνοχή και τα παγκόσμια δημόσια αγαθά. Η ενίσχυση της εξωτερικής δράσης (€200 δισ.) υπακούει σε δίπολο: γεωπολιτική αποτελεσματικότητα έναντι διατήρησης της παραδοσιακής αναπτυξιακής ταυτότητας της Ένωσης. Η εργαλειοποίηση της βοήθειας (ιδίως στο μεταναστευτικό και στη στρατηγική για τον Παγκόσμιο Νότο) απειλεί τον αναπτυξιακό προσανατολισμό του NDICI–Global Europe.

• Συνοχή και Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση ή Εθνικοποίηση των Πόρων;

Η πρόταση της Επιτροπής για «National & Regional Partnership Plans» επιχειρεί τη συγχώνευση κονδυλίων (συνοχής, αγροτικής ανάπτυξης, μετανάστευσης) σε ενιαία εθνικά σχέδια. Ενώ αυτό υπόσχεται ευελιξία και απλούστευση, αναδύονται σοβαροί κίνδυνοι αποδυνάμωσης της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Η εμπειρία του Ταμείου Ανάκαμψης έδειξε ότι η κεντρική διαχείριση από τα κράτη-μέλη συχνά απέκλεισε τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, οδηγώντας σε ετεροβαρή κατανομή πόρων. Η Επιτροπή των Περιφερειών αντιδρά έντονα, ζητώντας θεσμικές εγγυήσεις για τη συμμετοχή των περιφερειών, τη διατήρηση αυτόνομων προγραμμάτων και τη διαφάνεια μέσω μηχανισμών παρακολούθησης. Η πολιτική συνοχής δεν είναι απλώς εργαλείο οικονομικής αναδιανομής• αποτελεί κεντρικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και προϋπόθεση για την κοινωνική και εδαφική συνοχή. Η υποβάθμισή της θα έθετε σε κίνδυνο το ίδιο το αίσθημα συμμετοχής των πολιτών στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

• Η ευρωπαϊκή συμβολή υπό αμφισβήτηση

Η νέα ενοποιημένη λογική υπέρ της ευελιξίας και της ταχείας ανταπόκρισης ενδέχεται να ενισχύσει τη λειτουργικότητα του μηχανισμού, αλλά χωρίς σαφείς εγγυήσεις κινδυνεύει να διαβρώσει τη συνοχή της ευρωπαϊκής αναπτυξιακής πολιτικής. Η ολοένα στενότερη σύνδεση της βοήθειας με την εξωτερική πολιτική διευκολύνει βραχυπρόθεσμα γεωπολιτικά οφέλη, αλλά θολώνει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αναπτυξιακή συνεργασία και στη στρατηγική ισχύ, με μακροπρόθεσμο κόστος για την εικόνα της ΕΕ ως πρωταθλητή της βιώσιμης ανάπτυξης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

• Η στρατηγική αντίφαση στο τρίπτυχο «Άμυνα – Ανάπτυξη – Δημοκρατία»

Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ευρύτεροι ακαδημαϊκοί και πολιτικοί κύκλοι εκφράζουν ανησυχία για τις πιθανές δημοσιονομικές μετατοπίσεις: η αύξηση κονδυλίων στην άμυνα ενδέχεται να αποδυναμώσει παραδοσιακούς πυλώνες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως η κοινωνική συνοχή, η περιβαλλοντική πολιτική και η αναπτυξιακή συνεργασία. Η συζήτηση αγγίζει μια βαθύτερη παραδοξότητα: ενώ η ενίσχυση της άμυνας παρουσιάζεται ως αναγκαία για την προστασία της ειρήνης και της ασφάλειας, μπορεί παράλληλα να περιορίσει την ικανότητα της ΕΕ να επενδύσει σε μακροπρόθεσμες ειρηνευτικές και αναπτυξιακές δράσεις.

Ο κίνδυνος είναι ότι η ΕΕ θα μετατοπιστεί από την εικόνα της ως παγκόσμιου ειρηνοποιού (peacebuilder) σε έναν περισσότερο «κλασικό» δρώντα ασφαλείας, με όρους realpolitik. Αυτό μπορεί να ενισχύσει την επιχειρησιακή της ικανότητα, αλλά να αποδυναμώσει την ιδιαίτερη κανονιστική ταυτότητα που αποτέλεσε το κύριο γνώρισμα της ευρωπαϊκής διεθνούς παρουσίας. Με λίγα λόγια, το θέμα ενσωματώνει μια στρατηγική αντίφαση: η ενίσχυση της άμυνας ως προϋπόθεση ειρήνης μπορεί να έρθει σε σύγκρουση με τις ίδιες τις πολιτικές που θεμελιώνουν τη βιώσιμη ειρήνη – την κοινωνική ανάπτυξη, την ανισότητα, την κλιματική σταθερότητα και τη συνεργασία με τρίτες χώρες.

• Το διακύβευμα για το νέο αφήγημα και ο ρόλος της Ελληνικής Προεδρίας

Το διακύβευμα για την ίδια την ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι διπλό. Από τη μία, η «στροφή στην ασφάλεια» υπόσχεται ταχύτερες αποφάσεις, κλίμακα και βιομηχανική δυναμική• από την άλλη, εγκυμονεί κινδύνους παραγκωνισμού της Πράσινης Συμφωνίας και της κοινωνικής πολιτικής, αλλά και διολίσθησης σε αμυντικό προστατευτισμό που θα υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητα και τις συμμαχίες της ΕΕ. Χωρίς προσανατολισμό στην καινοτομία, διαλειτουργικότητα και ανοικτές αγορές, μια «κλειστή» αμυντική βιομηχανική στρατηγική μπορεί να καταστεί αντιπαραγωγική. Η ισορροπία θα κριθεί από το πώς το νέο ΠΔΠ 2028–2034 θα κλειδώσει (ring-fence) κοινωνικές/πράσινες ροές, ενώ θα βάζει σαφείς, μετρήσιμους στόχους για άμυνα και οικονομική ασφάλεια.

Η χρονική σύμπτωση της τελικής έγκρισης του ΠΔΠ με την ελληνική Προεδρία του Συμβουλίου προσφέρει στρατηγικό momentum για την Ελλάδα. Η χώρα μπορεί να λειτουργήσει ως «γέφυρα» μεταξύ βόρειων και νότιων κρατών-μελών, ως εγγυητής ότι η Πράσινη Συμφωνία και οι κοινωνικές πολιτικές δεν θα θυσιαστούν στον βωμό της στρατηγικής αυτονομίας, και να προωθήσει μια ευρωπαϊκή συζήτηση για πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και ενίσχυση της πολιτικής συνοχής με επίκεντρο το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τον Ευρωπαίο Πολίτη. Παράλληλα, μπορεί να δρομολογήσει διαδικασίες για τα επόμενα βήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης στο πεδίο της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι που υποχρεώνει τα κράτη-μέλη της να απαντήσουν με σαφήνεια σε θεμελιώδη ερωτήματα:

• Ποια Ευρωπαϊκή Ένωση θέλουμε;
• Ποια πρέπει να είναι η θέση και ο ρόλος της ΕΕ στο διαμορφούμενο διεθνές σκηνικό;

Αναλυτικότερα ολόκληρο το άρθρο είναι διαθέσιμο στο blog μου στην εξής διεύθυνση:
https://www.eftaklaki.gr/i-eyropi-se-stayrodromi-i-anagki-gia-ena-neo-eyropaiko-afigima-kai-o-rolos-tis-elladas/