Λειψυδρία στην Κάρπαθο

Rodiaki NewsRoom

Διαβάζοντας ότι ο Δήμος θα μεταφέρει καθημερινά 300 κυβικά μέτρα αφαλατωμένου νερού για τις υδρευτικές ανάγκες του Απερίου, νόμισα ότι ξύπνησα από ένα παράξενο όνειρο. Η μνήμη μου πήγε πάνω από 80 χρόνια πίσω, όταν μετακομίσαμε στο Απέρι για να αποφύγουμε τους βομβαρδισμούς του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και αργότερα όταν φοιτούσα στο Γυμνάσιο.

Συχνά, με άλλα παιδιά, πηγαίναμε στην πηγή της Βλύας να παίξουμε νεροπόλεμο με το κρυστάλλινο νερό που έτρεχε ασταμάτητο μέσα από τρεις πετρόκτιστες «χολέτρες» (υδρορροές) και έφτανε μέχρι την Κολυμπήθρα, και σε όλη αυτή την διαδρομή του κινούσε πάνω από 20 νερόμυλους και πότιζε κήπους και αμπέλια με οπωροφόρα δέντρα και λαχανικά.

Εκτός της Βλύας υπήρχε και η πηγή κάτω από τα πλατάνια δίπλα στο μεγάλο γεφύρι, η πηγή στου Κυρκαλού και άλλες πιο μικρές πηγές. Επίσης στους Λώρους υπήρχε μια μικρή υπόγεια πηγή που το νερό της συγκεντρωνόταν σε μια περτόκτιστη γούρνα που την ονόμαζαν Λίμνη. Επίσης, η κοινότητα για να διευκολύνει τους κατοίκους για προμήθεια νερού οικιακής χρήσης, δημιούργησε υδρευτικό δίκτυο με πέντε δημόσιες βρύσες: στους Λώρους κοντά στο σπίτι της Ειρήνης Ματσάκη και δεύτερη κοντά στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, στον Άγιο Βασίλη, στην Βαλαντού κοντά στην εκκλησία του Χριστού και στο σχολικό προαύλιο.

Οι υδροφόρες πηγές της Καρπάθου επεκτείνονταν σε όλη την Κάρπαθο. Η πηγή της Αρκάσας με ημερήσια ροή 2000 κυβικών μέτρων, μετρημένη επί Αγγλοκρατίας, ήταν η μεγαλύτερη της Καρπάθου, κινούσε 15 νερόμυλους και πότιζε αρκετές δεκάδες αμπέλια που τα λαχανικά τους έφταναν μέχρι την Κάσο. Μια άλλη πηγή υπήρχε μεταξύ Αρκάσης και Μενετών, στους Κάτω Γύρους. Στις Μενετές λίγο πιο κάτω από τον αυτοκινητόδρομο υπήρχε μια υδρευτική πηγή και μια αρδευτική στο Λάι.

Όταν τα Πηγάδια άρχισαν να αναπτύσσονται, η πιο κοντινή πηγή βρισκόταν στα Βρουλίδια, όπου έκτισαν το «Τούρκικο υδραγωγείο» για να αποθηκεύουν το νερό στο διάστημα της νύχτας, και μια δεύτερη πηγή για ύδρευση υπήρχε στο «παράκαιρο» στην Δαματρία. Για το πότισμα των ζώων οι βοσκοί της περιοχής χρησιμοποιούσαν πηγάδια από τα οποία τα Πηγάδια πήραν το όνομα τους. Επίσης, για το πότισμα των ζώων, οι βοσκοί χρησιμοποιούσαν τις πηγές στο Μέρτος και στην Βαργάρα. Στην Γλυφά, κοντά στην θάλασσα, υπήρχε πηγή με υφάλμυρο νερό του το χρησιμοποιούσαν στο κτίσιμο των οικοδομών.

Στο διάστημα της Ιταλοκρατίας κατασκευάσθηκε υδραγωγείο στο οποίο κατέληγε το νερό της πηγής της Μύλης και δημιουργήθηκε υδρευτικό δίκτυο. Τρεις δημόσιες βρύσες υπήρχαν προτού φτάσει το νερό στο υδραγωγείο (στο εκκλησάκι της Κυράς Παναγιάς, κοντά στο μηχανουργείο του Νικολάου Παχούντη και μπροστά στο σπίτι του Νικήτα Ζαβόλα) και άλλες επτά από το υδραγωγείο στο λιμάνι (μπροστά στο σπίτι του Αριστείδη Ματσάκη, δίπλα στου Μελισσιανού το καφενείο, κοντά στου Αλέξη Μανωλάκη το μαγαζί, δίπλα στου Μιχάλη Μακρή το μαγαζί, μπροστά στο σπίτι της Σοφία του Λάμπρου στο Ρυάκι, μπροστά στο σπίτι του Νίκου Σταματάκη και μπροστά στο σπίτι του Γιανναγά στο λιμάνι), συνολικά δέκα βρύσες. Το ίδιο δίκτυο εξυπηρετούσε το Διοικητήριο και την Αστυνομία.

Σε όλα τα άλλα χωριά υπήρχαν πηγές με τρεχούμενο νερό μέσα στο χωριό και στα μετόχια για ύδρευση και άρδευση. Στην Βωλάδα υπήρχαν πηγές στο Πίνι και στο οροπέδιο της Λάστου, στην Ταυτούα στο Πάνω Κούρι και στον Άη Γιάννη στο Κάτω Κούρι. Στο Όθος η κεντρική πηγή ανέβλυζε μέσα στο χωριό κάτω από την εκκλησία της Παναγίας, υπήρχαν και άλλες πηγές στις Στες, στον Έλοθα και στον Άη Γιώργη στις Βάσσες. Στις Πυλές η κεντρική πηγή μέσα στο χωριό ανέβλυζε κάτω από την εκκλησία του Σταυρού και στο Ακρωτήρι έρεε ασταμάτητη μια από τις μεγαλύτερες πηγές της Καρπάθου, ημερήσιας ροής 600 κυβικών μέτρων, μετρημένη επί Αγγλοκρατίας. Από αυτή την πηγή, ο Βασίλης Λυριστής πότιζε ένα μεγάλο αμπέλι με οπωροφόρα δέντρα και λαχανικά και κινούσε και ένα νερόμυλο. Σχεδόν όλο το νερό κατέληγε στην θάλασσα. Λίγο πιο πέρα από το Ακρωτήρι υπήρχε μια μικρή πηγή με θεραπευτικές ιδιότητες.

Ξεκινώντας από το Απέρι προς την κεντρική Κάρπαθο συναντούσες μια μικρή πηγή στο Σταυρί και μια πιο μεγάλη στο Κατώδιο που πότιζε τα αμπέλια της περιοχής. Στο Μερτώνα υπήρχε μια μεγάλη πηγή κάτω από τα πλατάνια που έτρεχε μέσα από πετρόκτιστες χολέτρες, είχε τόσο πολύ νερό που κινούσε νερόμυλους. Στο Μερτώνα υπήρχαν και άλλες δυο πιο μικρές πηγές, η μια κοντά στο εκκλησάκι της Πάνω Παναγιάς και άλλη στον Πέρα Μερτώνα. Με αυτές τις τρεις πηγές ποτίζονταν όλα τα αμπέλια μέσα στην κοιλάδα που κατέβαινε προς την θάλασσα.

Δεξιά του κεντρικού δρόμου των Σπόων βρίσκεται η κεντρική πηγή που εξυπηρετούσε τις υδρευτικές ανάγκες των κατοίκων του χωριού και πότιζε και μερικά αμπέλια που βρίσκονταν στην ίδια περιοχή. Άλλη πηγή υπήρχε στον Άγιο Νικόλα και σε άλλα μετόχια των Σπόων, όπως στις τοποθεσίες: Καλαμάγρα, Κυρτός, Αφή Σκαλί και Καλαμιώνας.

Φθάνοντας στο Μεσοχώρι ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από την Πηγή της Βρυσιανής που τρέχει μέσα από τρεις μαρμάρινες χολέτρες κάτω από την εκκλησία και απαθανάτισε η Ευδοξία Λύκου-Διάκου: «Ποιος έχει τέτοια Παναγιά, να βγάζει απ’ τα θεμέλια/ νερό, να πίνει το χωριό, και να ποτίζει αμπέλια». Στο Μεσοχώρι υπήρχε και η πηγή του Πικάπου, που είχε τόση μεγάλη ροή που κινούσε νερόμυλους. Οι δυο αυτές πηγές με την πηγή του Μαστρομηνά πότιζαν τα αμπέλια με οπωροφόρα και λαχανικά που άρχιζαν πάνω από το χωριό κατεβαίνοντας προς την θάλασσα.

Η Όλυμπος, το μεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσμό χωριό της Καρπάθου, διέθετε τις περισσότερες πηγές. Αρκετές απ’ αυτές έρεαν από τις πλαγιές του Προφήτη Ηλία όπου ήταν κτισμένη η Όλυμπος. Μια απ’ αυτές, η Μέσα Βρύση, βρισκόταν πολύ κοντά στον οικισμό και τη χρησιμοποιούσαν για ύδρευση, ενώ οι άλλες (Βρυσούλλι του Χριστού, Φραγκούλλη, Φλέα, Πραστίος, Γυντζουράς, Κάτω Βλύστης, Κλήματος, Αποσκίνου, Αλάπατος, Κάτω Βρύση, Λευκαντείος, Κοριακόνι, του Χαρκιά το πηάι) βρίσκονταν έξω από το χωριό. Από τον ορεινό όγκο Κορύφι προέρχονταν και οι πηγές Αλεμονήτρια, Βαθύς Ποταμός, Καμαράκι, το Καλοκαιρινό Νερό, που βρίσκονταν και αυτές κοντά στο χωριό. Από το νερό που έτρεχε στον ποταμό της Ολύμπου, κυρίως από τις πηγές της Μέσα Βρύσης, του Φραγκούλλη και της Φλέας, κινούνταν δεκατρείς νερόμυλοι.

Μεταξύ των άλλων, στην ευρύτερη περιοχή της Ολύμπου υπήρχαν οι πηγές Καλάμια, Άγγελος, Μεσιακές, Απόλλωνα, Πυλάι, Καλαμώνας, Νερόμυλος τ’ Ασπρούλλη, Σεσεμές, Επικαρίοι, Λέκκυφος καθώς και η πηγή της Βανάντας, λίγο βορειότερα από το Διαφάνι. Στα νότια της Ολύμπου, στην ευρύτερη περιοχή του Αγρέλλη, υπήρχαν πολλές διάσπαρτες πηγές μέσα στα πευκοδάση, όπου μπορούσε κανείς να συναντήσει και τον ενδημικό βάτραχο της Καρπάθου, Οι διαμένοντες στον γεωργικό συνοικισμό της Αυλώνας, που δεν υπήρχε πηγή, υδρεύονταν από «λατσίες», δεξαμενές που συγκέντρωναν το βρόχινο νερό.

Εκτός από τις ονομαζόμενες πηγές υπήρχαν αρκετές δεκάδες άλλες σε όλη την Κάρπαθο, που ένας περιηγητής επηρεαζόμενος απ’ αυτές έγραψε το «Κάρπαθος με τα κρύα νερά …». Τώρα προβάλλει το ερώτημα, τι συνέβη και σε λιγότερο από ένα αιώνα, οι πιο πολλές πηγές στέρεψαν και αυτές που έμειναν λιγόστεψε η ροή τους. Απάντηση: η πυρκαγιές και αποψίλωση των δασών, η σχεδόν πλήρης εγκατάλειψη της γεωργίας και η κλιματική αλλαγή.

Πριν από ένα αιώνα το 50% της Καρπάθου καλυπτόταν από πευκοδάση και δάση χαμηλής βλάστησης. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι το πευκοδάσος στον Αγρέλλη της Ολύμπου ήταν τόσο πυκνό που από μέσα του δεν μπορούσε να περάσει ούτε φίδι. Τα δάση καθυστερούσαν την ροή του νερού προς την θάλασσα και βοηθούσαν στην απορρόφησή του από το έδαφος. Το ίδιο και οι αγροί στα πεδινά και στις πλαγιές των βουνών και των λόφων που στηρίζονταν με ξερολιθιές και καλλιεργούνταν.

Οι Ιταλοί, στο διάστημα της Ιταλοκρατίας, φρόντισαν για την προστασία των δασών. Κατά διαστήματα έκοβαν τα δέντρα που φύτρωναν μέσα στα ρυάκια και σε περίπτωση που έπιανε πυρκαγιά σε ένα μέρος του δάσους η φωτιά δεν μεταδιδόταν στο διπλανό. Επέτρεπαν στους ξυλοκόπους να ξυλεύουν τους θάμνους που φύτρωναν μεταξύ των πεύκων, σε περίπτωση πυρκαγιάς η φωτιά προχωρούσε πιο γρήγορα χωρίς να καίγονται τα πεύκα.

Τώρα φτάσαμε και βρισκόμαστε στην αφαλάτωση που γίνεται με την τεχνική της ηλεκτρόλυσης, της αντίστροφης ώσμωσης και με άλλες τεχνολογίες που παράγουν υψηλής ποιότητας νερό σε μεγάλες ποσότητες. Τέτοιες εγκαταστάσεις άρχισαν να δημιουργούνται και στην Κάρπαθο.

πηγή: anamniseis.net