Αποτυχία της Τουρκίας στο SAFE: Η Άγκυρα προσκρούει στις «κόκκινες γραμμές» της Αθήνας

Rodiaki NewsRoom

Σε επιχείρηση παράκαμψης και εξουδετέρωσης των όρων που θέτει η Αθήνα για τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE έχει επιδοθεί η Άγκυρα, αναζητώντας στήριξη από σημαντικούς Ευρωπαίους εταίρους και προβάλλοντας τον γεωπολιτικό ρόλο που της αναγνωρίζει ο πρόεδρος Τραμπ.

Η Αθήνα, με δηλώσεις τόσο του πρωθυπουργού όσο και του ΥΠΕΞ Γιώργου Γεραπετρίτη, με εντελώς απόλυτο τρόπο έχει διαμηνύσει ότι παραμένουν και μάλιστα με ανελαστικό τρόπο, οι όροι για άρση του casus belli και εγκατάλειψη της θέσης περί «γκρίζων ζωνών», προκειμένου να μπορέσει η Τουρκία να συμμετάσχει μέσω της ειδικής συμφωνίας που απαιτείται στο SAFE των 150 δισ. ευρώ.

Και στη Σύνοδο Κορυφής την Πέμπτη ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αλλά και ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης επανέλαβαν τη θέση αυτή στους Ευρωπαίους ομολόγους τους.

Παρά το γεγονός ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες υποστηρίζουν αναφανδόν την εμπλοκή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα και στο SAFE, είναι δύσκολο να αποκρουστούν τα επιχειρήματα τόσο της Αθήνας όσο και της Λευκωσίας. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια σε μια χώρα η οποία αμφισβητεί την κυριαρχία κράτους-μέλους, το απειλεί με πόλεμο, ενώ κατέχει και έδαφος άλλης χώρας-μέλους.

Η Τουρκία και οι χώρες που την υποστηρίζουν, προκειμένου να αποτραπεί ένα σοβαρό αδιέξοδο τις επόμενες εβδομάδες όταν θα πρέπει να διαμορφωθούν οι προτάσεις της Κομισιόν για τα προγράμματα του Κανονισμού SAFE, αναζητούν τρόπους ώστε να αποτραπεί ένα βέτο στη συμμετοχή της.

Μετά την εκλογική διαδικασία στο Ψευδοκράτος και τη νίκη του ηγέτη της αντιπολίτευσης Τουφάν Ερχιουρμάν, δημιουργήθηκε κλίμα αισιοδοξίας επειδή ο νέος ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας, τουλάχιστον σε ύφος, είναι πιο μετριοπαθής από τον Ερσίν Τατάρ, ενώ έχει ταχθεί υπέρ της χαλαρής ομοσπονδίας, μιας λύσης που τείνει περισσότερο προς τη συνομοσπονδία.

Δείγμα γραφής

Ο κ. Ερχιουρμάν σύντομα θα δώσει δείγμα γραφής στην προσπάθεια του Γενικού Γραμματέα Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτιέρες για επανέναρξη των συνομιλιών στην επόμενη Πενταμερή, κάτι που δεν είχε καταστεί δυνατό μέχρι τώρα λόγω της επιμονής Τατάρ, με τη στήριξη της Τουρκίας, στη λύση των δύο κρατών.

Αυτό το νέο κλίμα, το οποίο βεβαίως κάθε άλλο σημαίνει παρά ότι οδηγεί σε αλλαγή στάσης και της Τουρκίας, θα αξιοποιηθεί από την Τουρκία αλλά και την Κομισιόν ώστε να υποστηριχτεί ότι ανοίγει ευκαιρία για το Κυπριακό και πως θα πρέπει και η Λευκωσία να κάνει κινήσεις στο θέμα του SAFE, προκειμένου να διαφυλαχτεί αυτό το κλίμα.

Στα θέματα που αφορούν την Ελλάδα, στο casus belli και τις «γκρίζες ζώνες», η Αγκυρα επικαλείται το κλίμα των «ήρεμων νερών» και την απουσία εντάσεων τους τελευταίους μήνες, καθώς και τη διάθεση διαλόγου με την Ελλάδα για την επίλυση των «προβλημάτων». Έτσι, επιχειρείται να αποδυναμωθεί το ελληνικό επιχείρημα περί απειλής πολέμου και να βρεθεί κάποιο παράθυρο για την παράκαμψη του ελληνικού βέτο στη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τούρκος ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν εμφανίστηκε «διαλλακτικός» στη συνέντευξή του στο Ulke TV, με την αναφορά ότι μπορούν οι δύο χώρες να συζητήσουν ώστε να γεφυρωθεί η διαφορά μεταξύ των 12 ναυτικών μιλίων που επιδιώκει η Ελλάδα και της διατήρησης των 6 ν.μ. που θέλει η Τουρκία. Αρκετοί, μάλιστα, έσπευσαν να ερμηνεύσουν τις δηλώσεις αυτές ως υπαναχώρηση από το casus belli, σε μια ερμηνεία που ούτε η ίδια η Άγκυρα έχει επιχειρήσει.

Πάντως, δεν είναι η πρώτη φορά που ο Τούρκος ΥΠΕΞ αναφέρει ότι το θέμα του εύρους των ελληνικών χωρικών υδάτων μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, κάτι που έχει συμβεί και στην πράξη κατά τη διάρκεια των διερευνητικών επαφών, οι οποίες είχαν φτάσει, μάλιστα, σε προχωρημένο σημείο.

Η ιστορία του casus belli

Το casus belli έχει μακρά ιστορία, καθώς για πρώτη φορά ακούστηκε από την Τουρκία το 1975. Ωστόσο, από το 1995 έχει λάβει «θεσμική» μορφή, ως απόφαση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, μετά την κύρωση από την Ελλάδα της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία προβλέπει το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων έως τα 12 ν.μ., αλλά και το δικαίωμα των νησιών σε πλήρεις θαλάσσιες ζώνες.

Η απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης ανέφερε:

«...Η Τουρκία έχει ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο. Η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση ελπίζει ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν θα πάρει απόφαση να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο πέραν των 6 μιλίων, κατά τρόπο που να διαταράξει την ισορροπία που καθιέρωσε η Λωζάννη. Σε περίπτωση, όμως, που υπάρξει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, προκειμένου να προστατεύσει και να υπερασπιστεί τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας μας, η κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας εξουσιοδοτείται με το παρόν να ασκήσει όλες τις εξουσίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που κρίνονται στρατιωτικά αναγκαίες...».

Η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί άσκηση κυριαρχίας και είναι μονομερές δικαίωμα, εκτός των περιπτώσεων όπου απαιτείται οριοθέτηση, σε περιοχές μικρότερες των 24 ν.μ. μεταξύ αντικείμενων ακτών.

Η θέση της Τουρκίας παραμένει αμετάβλητη από το 1995, καθώς ουσιαστικά απαιτεί από την Ελλάδα να παραιτηθεί του μονομερούς δικαιώματος επέκτασης των χωρικών της υδάτων. Και πάντως, οποιαδήποτε επέκταση, σύμφωνα με την Άγκυρα, θα πρέπει να γίνει σε συνεννόηση και με την έγκριση της Τουρκίας, κάτι που επιχειρήθηκε επί μακρόν κατά τη διάρκεια των διερευνητικών επαφών.

Η διαδικασία αυτή, όπως έχουν αποκαλύψει πρωταγωνιστές της, όπως ο Χρίστος Ροζάκης, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, αλλά και ο Τούρκος διπλωμάτης Ντενίς Μπουλούκμπασι, είχε επικεντρωθεί όχι τόσο στη διερεύνηση τρόπων οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, όσο στην αναζήτηση συμβιβαστικών προτάσεων για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, μια συζήτηση που μπορούσε να γίνει μόνο ατύπως καθώς η σχετική απόφαση αφορά την κυριαρχία και όχι κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους.

Στο βιβλίο του «Η αποβάθρα του ΥΠΕΞ» (2017), ο πλέον σημαντικός και έμπειρος διπλωμάτης-εμπειρογνώμονας της Τουρκίας, υποστηρίζει ότι στις διερευνητικές επαφές η Ελλάδα είχε δεχθεί, σε ορισμένες περιοχές, τα χωρικά ύδατα να είναι 12 ν.μ., ενώ σε άλλες να παραμείνουν στα 6 ν.μ. (τις οποίες περιγράφει αναλυτικά σε επτά κατηγορίες).

Αποκάλυψη Ροζάκη

Ο κ. Ροζάκης έχει αποκαλύψει ότι στις διερευνητικές επαφές η Τουρκία είχε αποδεχθεί τα 12 ν.μ. για τα ελληνικά ηπειρωτικά εδάφη και μια διαφοροποιημένη αιγιαλίτιδα ζώνη για τα νησιά, αλλά υπαναχώρησε από τη θέση αυτή σε μεταγενέστερο στάδιο.

Ο κ. Βενιζέλος (σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή») έχει, επίσης, επισημάνει ότι το πραγματικό αντικείμενο των διερευνητικών επαφών έως το 2013 ήταν η αναζήτηση συμφωνίας για την έκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Μάλιστα, όπως αναφέρει, όταν ανέλαβε τα καθήκοντα του αντιπροέδρου της κυβέρνησης και υπουργού Εξωτερικών, τον Ιούνιο του 2013, «είχε ήδη προταθεί να συζητηθεί το ζήτημα των χωρικών υδάτων επιμερισμένο γεωγραφικά σε ΒΑ, ΒΔ, ΝΑ και ΝΔ Αιγαίο».

Ο κ. Βενιζέλος έθεσε τέλος σε αυτή τη συζήτηση ώστε «να στραφούν οι διερευνητικές επαφές όχι στα χωρικά ύδατα που συνιστούν τμήμα της επικράτειας και ο καθορισμός των οποίων αποτελεί άσκηση εθνικής κυριαρχίας και απαιτεί οριοθέτηση μόνο όταν η απόσταση με απέναντι χώρα είναι μικρότερη των 24 ν.μ., αλλά στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, επί των οποίων το παράκτιο κράτος δεν ασκεί εθνική κυριαρχία, αλλά κυριαρχικά δικαιώματα που προϋποθέτουν οριοθέτηση με γειτονικά κράτη».

Οι διερευνητικές, έως τη διακοπή τους το 2016, είχαν επανέλθει, επί ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛ., στο θέμα του εύρους των ελληνικών χωρικών υδάτων.

Για την Τουρκία είναι σαφής ο στόχος ήδη από το 1975, όταν είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται το πλαίσιο της Συνόδου για τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας: να περιοριστούν, όσο το δυνατόν περισσότερο, τα ελληνικά χωρικά ύδατα στο Αιγαίο, να περιοριστεί στο απόλυτο η επήρεια των νησιών και, συνεπώς, να παραμείνει προς διαμοιρασμό το μεγαλύτερο δυνατό μέρος της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου.

Ωστόσο, ακόμη και αν κατόρθωνε η Τουρκία να περιορίσει τα ελληνικά χωρικά ύδατα στα 6 ν.μ., το πρόβλημά της θα παρέμενε ο μεγάλος αριθμός των ελληνικών νησιών, που ακόμη και με χωρικά ύδατα 6 ν.μ. φέρνουν την Ελλάδα σε εξαιρετικά πλεονεκτική θέση. Για τον λόγο αυτό προέκυψε και η θεωρία των «γκρίζων ζωνών», ώστε η Τουρκία, με διπλό μοχλό πίεσης, να επιχειρήσει να ανατρέψει το πλεονέκτημα της χώρας μας.

Έτσι, είναι απολύτως ορθή η επιλογή να τεθούν οι δύο αυτοί όροι για την ένταξη της Τουρκίας στο SAFE, καθώς το casus belli και οι «γκρίζες ζώνες» είναι αλληλοσυμπληρούμενα ζητήματα.

Η Τουρκία, πολλές φορές στο παρελθόν, κατά τη μακρά θητεία του κ. Ερντογάν, έχει επιχειρήσει να υποβαθμίσει το casus belli, καθώς δέχεται συχνά κριτική από την Ε.Ε. αλλά και από τις ΗΠΑ για τη διατήρηση της απειλής πολέμου εναντίον της Ελλάδας. Όμως ουδέποτε προχώρησε, ούτε τυπικά, στην κατάργησή του. Αντιθέτως, το casus belli έχει επαναβεβαιωθεί και επισήμως και το 2018 έγινε επίκλησή του κατά τη διάρκεια διαβήματος προς τον Έλληνα πρεσβευτή στην Άγκυρα, ενώ σχετικές αναφορές έχουν υπάρξει και από τον πρώην ΥΠΕΞ κ. Τσαβούσογλου.

Επικαιροποίηση

Παράλληλα, οι «γκρίζες ζώνες» επικαιροποιήθηκαν πρόσφατα με τις επίσημες αντιδράσεις και ανακοινώσεις του τουρκικού ΥΠΕΞ σχετικά με τα Θαλάσσια Πάρκα και τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό.

Και ο ίδιος ο κ. Φιντάν είχε αναφερθεί και πάλι στη δυνατότητα συζήτησης επί του εύρους των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στην συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό A Haber (15/11/2024), μετά την επίσκεψή του στην Αθήνα, εξηγώντας τη διαδικασία των συνομιλιών που είχε εγκαινιάσει με τον Έλληνα ομόλογό του, λέγοντας χαρακτηριστικά:

«Συζητούνται επί του παρόντος ορισμένα θέματα με ανοιχτό και ειλικρινή τρόπο, με στόχο να μην αυξάνεται η ένταση. Διότι στο Αιγαίο δεν έχουμε μόνο ένα πρόβλημα - έχουμε πολλά προβλήματα. Πρέπει να συζητήσουμε αυτά τα ζητήματα με πολύ εξειδικευμένο τρόπο και να βρούμε μια λύση. Είναι το θέμα της συνέχισης του εξοπλισμού των νησιών που έχουν καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης. Η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα... Υπάρχουν πολλά ζητήματα, όπως οι σχηματισμοί που δεν έχουν σαφές καθεστώς, το ζήτημα του εναέριου χώρου, η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη».

Το επόμενο διάστημα, είτε σε διμερές επίπεδο είτε στο πλαίσιο κάποιας εκκολαπτόμενης πρωτοβουλίας, η Τουρκία θα επιδιώξει να εμφανίσει τον προτεινόμενο διάλογο επί του θέματος που αφορά την ελληνική κυριαρχία σε σχέση με το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, ως «παροπλισμό» του casus belli, αποφεύγοντας την κατάργησή του με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο θεσπίστηκε. Συγχρόνως, όμως, η επισημοποίηση ενός τέτοιου διαλόγου θα ήταν ακριβώς η επιβεβαίωση και ο θρίαμβος της πολιτικής του casus belli, που θα έθετε υπό την έγκριση και τον έλεγχο της Τουρκίας την απόφαση της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών υδάτων της.

Πηγή: protothema.gr

Φωτογραφια: Getty mages/ideal image