Θάνος Ζέλκας: Στη σκιά της Χιροσίμα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Θάνος Ζέλκας

Κάθε φορά που η λέξη «πυρηνικά» επιστρέφει στη δημόσια συζήτηση, ο κόσμος μοιάζει να κρατά την ανάσα του. Δεν πρόκειται απλώς για θέμα στρατηγικής ή γεωπολιτικής ισορροπίας. Είναι η επανεμφάνιση ενός φόβου που ποτέ δεν έσβησε πραγματικά. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ για επανέναρξη πυρηνικών δοκιμών και του Βλαντιμίρ Πούτιν για νέα «ανυπέρβλητα» όπλα δεν συνθέτουν μια απλή πολιτική αντιπαράθεση. Ανασύρουν στη μνήμη τον αιώνα που γνώρισε τι σημαίνει να παίζει κάποιος με την απόλυτη ισχύ.

Οι πόλεις της Χιροσίμα και της Ναγκασάκι δεν είναι κάποιες σελίδες στα βιβλία της Ιστορίας. Είναι σημεία αναφοράς για τα όρια της ανθρώπινης λογικής. Η στιγμή που το φως έγινε σκιά, η στιγμή που η τεχνολογία ξεπέρασε τη συνείδηση. Όσοι επέζησαν, κουβαλούν ακόμη την υπενθύμιση πως ο κόσμος μπορεί να χαθεί μέσα σε ένα λεπτό. Οι μεταγενέστερες γενιές, όσο κι αν μεγάλωσαν με εικόνες ειρήνης, ζουν κάτω από εκείνη τη σκιά. Μια σκιά που όσο κι αν απομακρύνεται, πάντα προκαλεί ένα «σφίξιμο στο στομάχι».

Και έπειτα ήρθαν τα πυρηνικά ατυχήματα της ειρηνικής εποχής, για να θυμίσουν ότι η ραδιενέργεια δεν ξεχωρίζει τις προθέσεις σε αγνές και δόλιες. Το Τσερνόμπιλ το 1986 και η Φουκουσίμα το 2011 αποκάλυψαν ότι ακόμη κι όταν η τεχνολογία υπηρετεί την ενέργεια, μπορεί να γεννήσει τρόμο. Δεν χρειάζεται πόλεμος για να υπάρξει καταστροφή. Αρκεί μια αστοχία, ένα κύμα, ένα δευτερόλεπτο καθυστέρησης. Οι εικόνες των εγκαταλελειμμένων σπιτιών, των απαγορευμένων ζωνών και των ανθρώπων που δεν γύρισαν ποτέ πίσω είναι ό,τι απέμεινε από το όνειρο της «ακίνδυνης προόδου».

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι σημερινές δηλώσεις Τραμπ και Πούτιν ακούγονται όχι απλώς επικίνδυνες αλλά και προκλητικά ανεύθυνες. Διότι επαναφέρουν στο προσκήνιο τη λογική του φόβου ως μέσο πολιτικής ισχύος. Η πυρηνική απειλή δεν είναι μόνο στρατιωτικό εργαλείο. Είναι ψυχολογικό όπλο. Κι όταν η απειλή επαναλαμβάνεται, αρχίζει να μοιάζει φυσιολογική. Ο κίνδυνος τότε δεν είναι η χρήση των πυρηνικών, αλλά η εξοικείωση με την ιδέα τους.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι μεγάλες καταστροφές δεν ξεκινούν πάντα από πρόθεση. Ξεκινούν συχνά από αλαζονεία, από παρερμηνεία, από μια στιγμή υπεροψίας. Μια «δοκιμή» που ξεφεύγει, ένα λάθος σήμα, ένα ανθρώπινο σφάλμα, αρκούν για να αλλάξει ο κόσμος κυριολεκτικά σε μια στιγμή. Το Τσερνόμπιλ και η Φουκουσίμα το απέδειξαν χωρίς βόμβες, μόνο με τη δύναμη του απρόβλεπτου.

Αυτό που λείπει σήμερα δεν είναι η τεχνολογία ελέγχου. Είναι μάλλον η συλλογική μνήμη. Η μνήμη ότι πίσω από κάθε αριθμό, πίσω από κάθε στρατηγική επιλογή υπάρχουν άνθρωποι. Παιδιά που δεν θα ξαναπαίξουν σε αυλές, πόλεις και χωριά που δεν θα ξανακατοικηθούν, οικοσυστήματα που δεν θα επανέλθουν ποτέ. Αυτή η μνήμη είναι που κρατά τις κοινωνίες προσεκτικές, κι όταν σβήνει, ο κίνδυνος μεγαλώνει.

Ο πλανήτης δεν έχει ξεχάσει, απλώς έχει μάθει να απορροφά τους φόβους του με ησυχία. Όμως κάθε φορά που δύο ηγέτες χρησιμοποιούν τη λέξη «πυρηνικά» σαν εργαλείο διαπραγμάτευσης, το μέλλον όλων γίνεται λίγο πιο αβέβαιο. Οι σκιές της Χιροσίμα και του Τσερνόμπιλ επιστρέφουν. Όχι πλέον ως ιστορία, αλλά ως προειδοποίηση.

Γιατί στο τέλος, η δύναμη δεν μετριέται σε όπλα αλλά σε μνήμη. Όσοι θυμούνται τι μπορεί να προκαλέσει η αλαζονεία, κρατούν ακόμη τον κόσμο όρθιο. Οι υπόλοιποι απλώς παίζουν με τη σκιά της καταστροφής.