Θάνος Ζέλκας: Μνήμη και αμηχανία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Θάνος Ζέλκας

Κάθε χρόνο η επέτειος του Πολυτεχνείου επιστρέφει με την ίδια τελετουργία. Οι ομιλίες στα σχολεία, οι ανακοινώσεις των πολιτικών και των κομμάτων, οι πορείες στο κέντρο της Αθήνας, οι ίδιες φράσεις που έχουν ακουστεί αμέτρητες φορές. Το Πολυτεχνείο παραμένει ένα ισχυρό σύμβολο. Παρόλα αυτά, όσο τα χρόνια περνούν η επέτειος μοιάζει να φωτίζει όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και μια δυσκολία της σημερινής κοινωνίας. Την αδυναμία της να τοποθετηθεί με σαφήνεια απέναντι στο μήνυμά του.

Η εξέγερση του 1973 είχε απέναντί της έναν καθαρό και ορατό εχθρό. Μια δικτατορία που περιόριζε με ωμό τρόπο τις ελευθερίες των πολιτών. Η σύγκρουση, όσο επικίνδυνη κι αν ήταν, είχε στόχο που μπορούσε να οριστεί. Υπήρχε ένα καθεστώς, μια εξουσία με πρόσωπο, ένας ξεκάθαρος αντίπαλος.

Σήμερα η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Δεν υπάρχει μια ενιαία μορφή καταπίεσης. Υπάρχουν πολλές μικρές που δρουν ταυτόχρονα. Το υψηλό κόστος ζωής, η δυσκολία των νέων να σταθούν οικονομικά, η υποβάθμιση του δημόσιου διαλόγου, η αίσθηση ότι οι θεσμοί λειτουργούν συχνά με βραδύτητα και ασάφεια. Καμία από αυτές τις δυσκολίες δεν έχει την σαφή έννοια της δικτατορίας κι όμως όλες μαζί διαμορφώνουν ένα βάρος που δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Ίσως γι' αυτό η επέτειος των τελευταίων χρόνων προκαλεί μια περίεργη αμηχανία. Από τη μία, τα μηνύματα και οι μνήμες της επετείου είναι αδιαπραγμάτευτα. Από την άλλη, είναι φανερό πως η κοινωνία δεν διαθέτει έναν σαφή τρόπο να μεταφέρει το μήνυμα του Πολυτεχνείου στο σήμερα. Οι πολιτικές δυνάμεις συχνά χρησιμοποιούν την ημέρα για εσωτερική κατανάλωση, τα σχολεία αναπαράγουν λόγους που δεν συζητούνται ουσιαστικά, τα μέσα επικεντρώνονται κυρίως στη δυνατότητα έντασης. Η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το τελετουργικό, όχι όμως γύρω από το περιεχόμενο.

Κι όμως, το περιεχόμενο παραμένει επίκαιρο, ακριβώς επειδή θέτει ερωτήματα που σήμερα δεν απαντώνται εύκολα. Τι σημαίνει ελευθερία σε μια εποχή όπου ο περιορισμός δεν προκύπτει από στρατιωτική επιβολή, αλλά από οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες; Τι σημαίνει δικαιοσύνη όταν τα προβλήματα είναι διάσπαρτα και όχι συγκεντρωμένα; Πώς μπορεί να υπάρξει συλλογική στάση όταν το καθημερινό άγχος απορροφά κάθε ενέργεια;

Αυτά τα ερωτήματα αιωρούνται κάθε 17η Νοεμβρίου. Δεν διατυπώνονται ανοιχτά, αλλά υπάρχουν στο κλίμα της ημέρας. Το Πολυτεχνείο δεν ανήκει μόνο σε όσους το έζησαν. Ανήκει σε μια χώρα που χρειάζεται τρόπους να μεταφράσει το μήνυμα εκείνης της γενιάς στα δικά της δεδομένα. Και αυτό δεν είναι απλή υπόθεση. Απαιτεί σοβαρό δημόσιο λόγο, καθαρή σκέψη και διάθεση να εντοπιστούν οι πραγματικές ανάγκες της εποχής.

Η επέτειος δεν χρειάζεται "φλογερές" διακηρύξεις. Χρειάζεται ουσιαστική συζήτηση. Μια συζήτηση που να αναγνωρίζει τι έγινε τότε, αλλά παράλληλα να τολμήσει να δει τι λείπει σήμερα. Όχι για να συγκριθούν εποχές που δεν συγκρίνονται, αλλά για να αναδειχθεί ότι η δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη και δεν εξαντλείται στις εκδηλώσεις μνήμης. Ζητά επαγρύπνηση και καθαρή ματιά, ακόμη κι όταν οι προκλήσεις δεν εμφανίζονται με τη δραματικότητα του παρελθόντος.

Η 17η Νοεμβρίου υπενθυμίζει πολλά. Το κυριότερο ίσως είναι ότι μια κοινωνία χρειάζεται σταθερά σημεία αναφοράς για να προσανατολίζεται. Το Πολυτεχνείο παραμένει ένα από αυτά. Όχι για να αναπαράγει την εικόνα του χθες, αλλά κυρίως για να βοηθήσει την κατανόηση του σήμερα. Με μέτρο, νηφαλιότητα και χωρίς ανάγκη για υπερβολή. Πράγμα πολύ δύσκολο στη χώρα που η υπερβολή δεσπόζει σε κάθε γωνιά της.