Ηλίας Καραβόλιας: Αλήθειες και Άβολες Αλήθειες

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Ηλίας Καραβόλιας

Όλα σχεδόν τα δημοσιονομικά μεγέθη των τελευταίων ετών που ανέφερε σε επενδυτές στο Λονδίνο ο πρωθυπουργός είναι σωστά, να είμαστε δίκαιοι: ΑΕΠ, επενδύσεις, αποκλιμάκωση χρέους, πτώση ανεργίας. Και παραδέχθηκε ότι οφείλονται μεν στο Ταμείο Ανάκαμψης αλλά και στην οικονομική πολιτική (είτε συμφωνεί κανείς με το ιδεολογικό πρόσημο αυτής της πολιτικής είτε όχι).

Είπε όμως και κάτι που είναι κάπου στο ενδιάμεσο μεταξύ «γυμνής στατιστικής» και «πραγματικής ζωής»: ότι εξέτασε τα στοιχεία που δημοσίευσε η Eurostat όσον αφορά στο πραγματικό καθαρό διαθέσιμο εισόδημα. Και τόνισε το «καθαρό» επειδή λέει «έχουμε μειώσει σημαντικά τους φόρους και αφού συνυπολογίσουμε τον πληθωρισμό».

Οπότε και είπε ότι «είχαμε αύξηση 22% (στο πραγματικό καθαρό διαθέσιμο εισόδημα) τα τελευταία έξι χρόνια». Ο πρωθυπουργός δεν «ψεύδεται» εδώ. Αλλά κάνει το γνωστό εσκεμμένο μακροοικονομικό σφάλμα της πανούργας στατιστικής: το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα δεν σταθμίζεται «δίκαια», με βάση την κλίμακα των εισοδημάτων, αφού είναι γνωστή η επίδραση των ανισοκατανομών στις κλίμακες εισοδήματος: τα αυξημένα εισοδήματα στους λίγους από πάνω, «ανεβάζουν» τεχνητά τον μέσο όρο στα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα των πολλών από κάτω.

Και κάτι ακόμη αρκετά «παρατημένο» ως προς τις συγκρίσεις μεταξύ του ποιοι παράγουν, ποιοι πλουτίζουν, ποιοι απολαμβάνουν όντως υψηλή αύξηση καθαρού εισοδήματος. Σε άρθρο τους στα τέλη του 2024, οι μετριοπαθείς και σοβαροί αναλυτές Γιώργος Παλαιοδήμος - Σωτήρης Παπαϊωάννου (του έγκυρου Insider), λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, παραθέτουν αυτούσια την αναφορά της: «Η Ελλάδα έχει μόνο μερικώς καλύψει τις απώλειες της πρόσφατης κρίσης, αφού την πενταετία 2019-2014, το ΑΕΠ ανά κάτοικο (σταθερές τιμές 2021 σε όρους ισοδύναμης αγοραστικής ισοτιμίας) αυξήθηκε κατά 12,5% και υπολείπεται σημαντικά τόσο του αντίστοιχου του 2007 όσο και αυτού του ευρωπαϊκού μέσου όρου».

Μην μπερδευτείτε: το ΑΕΠ ανά κάτοικο δείχνει με την ίδια στατιστική πλάνη, αυτό που δείχνει το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα. Μόνο που ο αυξημένος παραγόμενος πλούτος ανά κάτοικο υπολείπεται κατά 10 μονάδες του αυξημένου διαθέσιμου εισοδήματος - και αυτό είναι μια έμμεση αλλά καθαρή αποτύπωση της ανισοκατανομής και της οικονομικής συσσώρευσης και του ισχυρού πληθωριστικού αποτελέσματος - σε καταναλωτική επίδραση και όχι εισοδηματική - της μεταπανδημικής εποχής.

Όμως, και η αμιγώς πολιτική ερμηνεία του πρωθυπουργού στα καλά δημοσιονομικά μεγέθη είχε ένα (εσκεμμένο προφανώς) λογικό και νοητικό άλμα - από τα γνωστά της πολιτικής εξουσίας. Είπε ότι «η ανάπτυξή μας σήμερα είναι ποιοτικά διαφορετική. Στο τέλος της ημέρας, πρόκειται για μια ιστορία σύγκλισης».

Και δεν έφτανε αυτό, αλλά δικαιολόγησε το προβλεπόμενο μελλοντικό σκηνικό (της προσομοίωσης των αναιμικών αναπτυξιακών μεγεθών που παραδέχονται όλοι και επιβεβαίωσε το υπουργικό συμβούλιο) λέγοντας ότι «θα ανατραπούν λόγω μεταρρυθμίσεων και σταθερότητας, με επιτάχυνση του προγράμματος». Θεμιτό και αυτό, αλλά από πλευράς ενός μακροοικονομικού μελετητή (για μένα λέω) η ανάδυση αυτής της βολικής αλήθειας, αναγκαστικά θα πάρει τη θέση της μέχρι στιγμής ήπιας κριτικής.

Γιατί στο τέλος λέχθηκε κάτι ακόμα: «Η υφιστάμενη δυναμική ανάπτυξης δεν αφορά μόνο τους πραγματικούς ρυθμούς, αλλά και τη σύνθεση της ανάπτυξης. Στο παρελθόν, η Ελλάδα είχε επίσης θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, αλλά ήταν μια ανάπτυξη που τροφοδοτούνταν από την κατανάλωση και χρηματοδοτούνταν με χρέος. Σήμερα αυτό δεν ισχύει πλέον».

Κάπου να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους - για να μην ξεχάσουμε και ότι μάθαμε, ότι ξέρουμε, και ότι βλέπουμε στον οικονομικό βίο της χώρας. Η σύνθεση της ανάπτυξης, το «μίγμα της προόδου» όπως έλεγαν κάποιοι παλιότερα, δεν έχει μονοσήμαντη ανάγνωση. Δεν αντέχει σε «βολικές αλήθειες», αλλά ούτε αστήρικτες γενικές και αόριστες δηλώσεις μόνο για αντίλογο (ότι είμαστε «τουρισμός και real estate»).

Οι επενδύσεις σε ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ - αυτά επικαλέστηκε ο Πρωθυπουργός) έχουν μεταβληθεί συνολικά στην εξαετία όσο ακριβώς είπε, αλλά από αυτή την αύξηση μόνο ένα ποσό τάξης των 5,5 δισ. ευρώ (ούτε το 50%) αφορά σε κεφάλαιο που κατευθύνεται σε παραγωγικές δραστηριότητες (μεταφορικός εξοπλισμός, εξοπλισμός τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνίας, μηχανολογικός εξοπλισμός).

Και δείτε τώρα: τα οπλικά συστήματα πήγαν στα 14,6 δισ. ευρώ το 2024 έναντι 9,1 δισ. ευρώ το 2019. Αυτό λοιπόν το δήθεν νέο μίγμα ανάπτυξης δεν είναι και τόσο παραγωγικό, ούτε φυσικά τόσο βιώσιμο. Και φυσικά δεν αρκεί να λέμε ότι «άλλαξε» (παραμένει στηριγμένο στην ίδια μορφή σύνθεσης: κατανάλωση και μάλιστα «πληθωριστική» πλέον).

Το να λέμε ότι αν συνεχιστεί, θα απαλλάξουμε τον προϋπολογισμό της 5ετίας από τις οριακές παραδοχές, είναι μάλλον ευχολόγια και μόνο. Δείτε τι είπε πέρυσι η Παγκόσμια Τράπεζα: «Η μικρή άνοδος των ιδιωτικών επενδύσεων εξηγείται αφενός από τη ραγδαία άνοδο των κατασκευών και αφετέρου από την αύξηση του ακαθάριστου σχηματισμού παγίου κεφαλαίου ως απόρροια της αυξημένης εγχώριας ζήτησης. Ωστόσο, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι σε συνθήκες ανόδου των τιμών και αυξημένης κερδοφορίας, οι επιχειρήσεις συνεχίζουν να μην αναλαμβάνουν νέα επενδυτικά σχέδια».

Απλά ελληνικά; Κέρδη γεννήθηκαν, επενδύσεις δεν έγιναν. Μην βαφτίζουμε «επενδύσεις» τα δις και τα εκατομμύρια που δήθεν ήλθαν «παραγωγικά» σε συγχωνεύσεις, εξαγορές και data centers (ή σε αγορές σπιτιών με golden visa).

Και κάτι τελευταίο σχετικά με την φράση περί «ιστορίας σύγκλισης» με τον μέσο όρο της ΕΕ. Τι θέλουμε να συγκλίνει ακριβώς σε αυτόν τον τόπο με την Ευρώπη; Τι οικονομικά μεγέθη θέλουμε να εξισώσουμε ή ξεπεράσουμε; Ας μάθουν οι σύμβουλοι του πρωθυπουργού ότι η έννοια της «υπό όρους σύγκλισης» δεν είναι γενική και αόριστη.

Και ότι ο Κώστας Σημίτης, που ο πρωθυπουργός θαύμαζε, συνήθιζε να λέει το ορθολογικό ρητό «Η ανάπτυξη κύριοι, δεν διατάσσεται». Η «υπό όρους σύγκλιση» συνδέεται στενά και αποκλειστικά με το έργο των ακαδημαϊκών οικονομολόγων Robert Barro και Xavier Martin, οι οποίοι μελέτησαν τη σύγκλιση μεταξύ χωρών και περιφερειών, προβλέποντας και την ΟΝΕ τότε, αλλά επεκτείνοντας το υπόδειγμα ανάπτυξης του Solow που ίσχυε για δεκαετίες (βλ. για περισσότερες λεπτομέρειες: Barro, R. J. (1991). Economic Growth in a Cross Section of Countries. The Quarterly Journal of Economics, 106(2) σελ.307-433, αλλά και Barro, R. J., & Xavier Sala-i-Martin (1992). Convergence. Journal of Political Economy, 100(2), σελ. 223–251).

Συμπέρασμα: Επειδή μιλούσε σε θεσμικούς επενδυτές ο πρωθυπουργός (βασικά κερδοσκόποι ήταν παρά «παραγωγικοί επιχειρηματίες») ας γνωρίζει ότι αυτά που παραθέσαμε, τα … γνωρίζουν. Και ότι το «επίπεδο εισοδήματος» (αυτό είναι το συνεχές ζητούμενο) κατά τη μακροχρόνια ισορροπία - το οποίο είναι συγκεκριμένο για κάθε οικονομία - εξαρτάται από τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της οικονομίας (χρέος, πρόσοδοι, μη ανταγωνιστική παραγωγή).

Και δεν θα βάλω ιδεολογικό πρόσημο γιατί κάτι φίλοι οικονομολόγοι, οπαδοί της υπόθεσης ότι «η θεωρία δουλεύει» (αυτή ξέρουν, αυτή εμπιστεύονται, αυτή παραθέτουν ως ευαγγέλιο), μου λένε ότι δεν πρέπει να παίρνει θέση ο οικονομολόγος (!) μπροστά στις θεωρητικές παραδοχές. Ας είναι, θα τους κάνω το χατίρι.

Μόνο ας πουν αυτοί στον πρωθυπουργό και στους υπουργούς οικονομικών, ότι τα εισοδήματα όλων δεν σηκώνονται το ίδιο. Ότι τα αποθέματα όλων και οι δαπάνες όλων δεν είναι οι ίδιες. Ότι οι πρόσοδοι πολλών, και το άκοπο χρήμα πολύ περισσοτέρων, δεν είναι το ίδιο. Ότι το φθηνό και το ακριβό δεν είναι επίσης το ίδιο για τους πολλούς - ποτέ δεν ήτανε.

Η χώρα πηγαίνει «καλά» ως οικονομία, αλλά με εικονική ζήτηση και πληθωριστική άνοδο περιουσιών και εισοδημάτων σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όχι για τους πολλούς όμως, και όχι με βιώσιμα έσοδα και με ανταγωνιστικά προϊόντα/υπηρεσίες, ούτε με παραγωγικά εισοδήματα ή αξιοπρεπείς μισθούς: είναι τα υψηλά ενοίκια που εισπράττουν οι πολλοί ραντιέρηδες ιδιοκτήτες ακινήτων, τα οποία γεννούν πλούτο και «σταθερότητα», βολική ανέχεια στην κανονικότητα των ανισοτήτων που δεν φαίνονται, ειδικά στο shopping και στο φαΐ.

Αλλά όλο αυτό, έχει ημερομηνία λήξης. Δεν θα καταστραφούμε, δεν θα πεινάσουμε. Κάποιοι πολλοί όμως θα υποφέρουν πολύ περισσότερο από τώρα - και εδώ δεν χωράει το «ας πρόσεχαν». Άλλος πρέπει να προσέξει για αυτό, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά και τους περιορισμούς της οικονομίας και την μονοδιάστατη εμμονική της (ταξική) πολιτική...