Η συναρπαστική ιστορία του εργοστασίου Κεραμικών της Ρόδου Icaro – Ίκαρος

Rodiaki NewsRoom

Συνέντευξη στη Δέσποινα Ζευκιλή
στο Αθηνόραμα

Ο Γιάννος Θ. Ιωαννίδης μας μιλά για την ιστορική εταιρεία που συνδέθηκε με την κεραμική στη Ρόδο λίγο πριν η πορεία της ζωντανέψει μέσα τη συλλογή του σε μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη.

Νησί δεμένο με την κεραμική, η Ρόδος γοητεύει με την ιδιαίτερη παρουσία των κεραμικών, είτε φερμένων από το εξωτερικό όπως τα περίφημα κεραμικά του Ιζνίκ, είτε φτιαγμένα από την ιστορική εταιρείας ICARO που ιδρύθηκε από τους Ιταλούς και πέρασε στη συνέχεια σε ελληνικά χέρια φτάνοντας να αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο εργοστάσιο κεραμικών στην Ελλάδα. Τη συναρπαστική ιστορία της μας διηγείται η έκθεση «Icaro – Ίκαρος. Το Εργοστάσιο Κεραμικών της Ρόδου (1928 - 1988)» στο Μουσείο Μπενάκη από τις 28/9 ως τις 19/11. Η έκθεση βασίζεται στην έρευνα και τη συλλογή του Γιάννου Ιωαννίδη, ο οποίος μας δίνει μια πρώτη γεύση.

Πιάτο της ελληνικής περιόδου του εργοστασίου, με υπογραφή ΙΚΑΡΟΣ ΡΟΔΟΣ (c. 1950-55)

Ποια είναι η κεραμική παράδοση της Ρόδου και ποια η ιστορία των ξενόφερτων κεραμικών που υπάρχουν στο νησί;
Η κεραμική παράδοση της Ρόδου περιελάμβανε κυρίως χρηστικά αντικείμενα για την καθημερινότητα του νοικοκυριού. Στα Ροδίτικα αγγειοπλαστεία οι τεχνίτες έφτιαχναν πιθάρια, στάμνες, βυτίνες και βυτινάρια (αποθηκευτικά αγγεία), λαήνια, μπρίκια, πιατέλες κ.ά. Όμως, η Ρόδος απέκτησε μεγάλη φήμη για τους πιατελότοιχους (ή σκουτελότοιχους), δηλαδή συλλογές από ξενόφερτα κεραμικά τα οποία στολίζουν ακόμη και σήμερα αρκετά λαϊκά σπίτια στα χωριά του νησιού, αλλά και αρχοντόσπιτα στην πόλη και στην περιοχή της Λίνδου.

Τα κεραμικά αυτά χρονολογούνται μεταξύ του 16ου και του 19ου αιώνα και προέρχονταν από τα μεγάλα κεραμουργικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Ιζνίκ, Κιουτάχεια, Τσανάκκαλε) και της Ιταλίας (Φαένζα, Πέζαρο, Νάπολι, κ.ά.). Ειδικά στην περιοχή της Λίνδου συναντάμε σχεδόν αποκλειστικά, περίφημα κεραμικά του Ιζνίκ (16ος-17ος αι.) σε ιδιαίτερα μεγάλες ποσότητες, ώστε τον 19ο αιώνα χαρακτηρίστηκαν από ευρωπαίους συλλέκτες και μουσεία με το όνομα Ροδιακά, λόγω της λανθασμένης εντύπωσης ότι κατασκευάστηκαν στην Ρόδο.

Πιάτο με υπογραφή ICARO Rodi της ιταλικής περιόδου του εργοστασίου (c. 1935)

Τα κεραμικά του Ιζνίκ διατηρούν μέχρι σήμερα πολύ υψηλή συλλεκτική αξία, με τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες συλλογές να βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Σημαντική συλλογή Ιζνίκ βρίσκεται και στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, η οποία προέρχεται από την προσωπική συλλογή του ιδρυτή του, Αντώνη Μπενάκη.

Πότε ξεκινάει η ιστορία της εταιρείας ICARO;
Την περίοδο της Ιταλοκρατίας (1912-1947), καταβλήθηκε προσπάθεια τα Δωδεκάνησα να γίνουν πρότυπο και παράδειγμα των κτήσεων της Ιταλίας. Στο πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης των νησιών, ιδρύθηκαν στην Ρόδο, μεταξύ άλλων, βιομηχανίες όπως η TEMI (Καπνός/Τσιγάρα - 1926), η CAIR (Αγροτικά Προϊόντα/Ποτά - 1928) και η ICARO (Κεραμικά - 1928).

Τα εξαιρετικά δημοφιλή κεραμικά του Ιζνίκ, που βρίσκονταν στην Λίνδο, υπήρξαν η πηγή έμπνευσης όταν στις 19.12.1928 ιδρυόταν στη Ρόδο η εταιρία I.C.A.R.O. (Industria Ceramiche Artistiche Rodio Orientali - Βιομηχανία Καλλιτεχνικών Κεραμικών Ροδιοανατολικής Τέχνης), με αντικείμενο την βιομηχανική παραγωγή και το εμπόριο καλλιτεχνικών κεραμικών. Από καλλιτεχνική άποψη η εταιρεία ICARO επιδίωξε, με αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα, να αντιγράψει τα κεραμικά του Ιζνίκ της Λίνδου, σε μια σειρά από είδη παραγωγής, που περιελάμβαναν διακοσμητικά πιάτα, βάζα, κανάτια, σερβίτσια, πλακίδια, μπιμπελό κ.ά.

Εργαζόμενοι μπροστά από το εργοστάσιο του ΙΚΑΡΟΥ το 1949

Σε ποιες ιστορικές φάσεις διακρίνεται η παραγωγή της;
Η Ιταλική περίοδος της εταιρείας ξεκινάει με την ίδρυση της ICARO τον Δεκέμβριο του 1928. Η παραγωγή κεραμικών καθώς και οι πωλήσεις και οι εξαγωγές, ακμάζουν την δεκαετία 1930-40 ενώ η εταιρεία κατορθώνει να επιβιώσει την περίοδο του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα και την αποχώρηση των Ιταλών, η εταιρία πωλείται στον Ρόδιο επιχειρηματία Κωνσταντίνο Δ. Χατζηκωσταντή. Ο Χατζηκωσταντής εκμεταλλεύεται την αύξηση του τουρισμού και την ανάπτυξη του νησιού δημιουργώντας υπό την επωνυμία ΙΚΑΡΟΣ, το δεύτερο μεγαλύτερο εργοστάσιο κεραμικών στην Ελλάδα μετά τον "ΚΕΡΑΜΕΙΚΟ" στην Αθήνα.

Στα 40 χρόνια της ελληνικής περιόδου (1948-88) που λειτούργησε το εργοστάσιο, περίπου 400-500 κυρίως νέα παιδιά θα δουλέψουν στο σχέδιο, στο χρωματισμό ή σε κάποια άλλη φάση της διαδικασίας παραγωγής των κεραμικών. Η παραγωγή καλλιτεχνικών κεραμικών, ειδικά μετά το 1965-70, γίνεται από τις βασικές δραστηριότητες στην Ρόδο. Το 1969, σε επιτόπια έρευνα θα καταγραφούν, εκτός του ΙΚΑΡΟΥ, άλλα 11 εργαστήρια κεραμικής, από τα οποία τα 10 έχουν ξεκινήσει από πρώην εργαζομένους του εργοστασίου ΙΚΑΡΟΣ. Ο ΙΚΑΡΟΣ γίνεται σημείο αναφοράς στην συνείδηση των κατοίκων της Δωδεκανήσου, ενώ το εργοστάσιο θα λειτουργήσει μέχρι το τέλος της ζωής του Χατζηκωσταντή από ατύχημα το 1987, οπότε και η εταιρία διέκοψε οριστικά (1988) την λειτουργία της.

Η Ελένη Κουτούνη χρωματίζει ένα μεγάλο πιάτο (υπογραφή ΙΚΑΡΟΣ ΡΟΔΟΣ - μέσα δεκαετίας 1950)

Ποια είναι μερικά από τα πιο ξεχωριστά κεραμικά που θα δούμε στο Μουσείο Μπενάκη;
Σκοπός της έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη (28 Σεπτ – 19 Νοε) και της έκδοσης του βιβλίου με τίτλο “ICARO – ΙΚΑΡΟΣ” είναι η ολοκληρωμένη παρουσίαση της ιστορίας του εργοστασίου, τόσο κατά την ιταλική όσο και κατά την ελληνική περίοδο. Η συλλογή που παρουσιάζεται περιλαμβάνει αντικείμενα όλων των σχεδίων και ειδών. Ανάμεσα τους πλακίδια και πιάτα με την εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου, οκτώ κεραμικές γυναικείες φιγούρες ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές της Δωδεκανήσου, ειδικές παραγγελίες όπως πιάτο με το έμβλημα του Ιερού Λόχου, μεγάλο βάζο που χρησιμοποιήθηκε το 1938 στο περίπτερο των ιταλικών νησιών του Αιγαίου στην έκθεση της Νέας Υόρκης ή πλακίδιο το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως επίσημο δώρο το 1943, από τον τότε διοικητή Inigo Campioni για την έλευση της νέας χρονιάς. Επίσης σπάνιο αρχειακό υλικό όπως τα πρακτικά της Γενικής Συνέλευσης της 29.04.1948, πρώτης συνέλευσης στην ενσωματωμένη με την Ελλάδα, Ρόδο, συμφωνητικά μεταβίβασης μετοχών από τους Ιταλούς στον Κ. Χατζηκωσταντή, φωτογραφίες, κ.α.

Πιάτο της ελληνικής περιόδου του εργοστασίου, με υπογραφή ΙΚΑΡΟΣ ΡΟΔΟΣ (c. 1950-55)

Πως ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για την κεραμική και την συγκεκριμένη συλλογή;
Το πρώτο αντικείμενο της συλλογής είναι ένα μικρό βάζο με υπογραφή ‘IKAROS RHODES – Ποτοποιία Τριανταφύλλου, το οποίο αγόρασα ο ίδιος σε ηλικία 15 ετών, σε μια επίσκεψη με τους γονείς μου στο εργοστάσιο του ΙΚΑΡΟΥ το 1987, λίγο πριν κλείσει. Τότε δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μετά από 30 περίπου χρόνια θα κατέγραφα και θα παρουσίαζα την ιστορία του εργοστασίου στο Μουσείο Μπενάκη.

Όσον αφορά τα κεραμικά, παρόλο που το ενδιαφέρον μου για την "λαική" τέχνη από την Ελλάδα, την Τουρκία και τον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο είναι μεγάλο, ο ενθουσιασμός και η συναισθηματική φόρτιση από την ανακάλυψη ενός ακόμη κομματιού για τη συμπλήρωση της συλλογής κεραμικών και η ικανοποίηση από την κατάκτηση της γνώσης γύρω από το συγκεκριμένο αντικείμενο, εξακολουθεί να είναι για μένα πάντοτε μια μοναδική εμπειρία.

Πρακτικές πληροφορίες

H έκθεση «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ. Το εργαστήριο κεραμικών της Ρόδου, 1928» έρχεται σε διάλογο με την έκθεση «Η Μαγεία των κεραμικών Ιζνίκ», που λαμβάνει χώρα την ίδια χρονική περίοδο στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης (Αγίων Ασωμάτων 22 & Διπύλου 12).

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Κουμπάρη 1 & Βασ. Σοφίας, Αθήνα,

ΔΙΑΡΚΕΙΑ:
28/09/2017 - 19/11/2017
ΕΓΚΑΙΝΙΑ:
27/09/2017, 20:00
ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ:

Τετάρτη, Παρασκευή: 9:00 - 17:00
Πέμπτη, Σάββατο: 9:00 - 00:00
Κυριακή: 9:00 - 15:00

ΑΠΟ 04.10.2017 ΤΟ ΩΡΑΡΙΟ ΑΛΛΑΖΕΙ:

Τετάρτη, Παρασκευή: 10:00-18:00

Πέμπτη, Σάββατο: 10:00-00:00

Κυριακή: 10:00-16:00

ΕΙΣΙΤΗΡΙA: € 7, € 5

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ:
ΕΠΙΜΕΛΗΤHΣ Γιάννος Θ. Ιωαννίδης

HASHTAG ΕΚΘΕΣΗΣ:
#IcaroBM