Το Χρέος μας στην Ιστορία της Σύμης

Rodiaki NewsRoom

Του
Θανάση Γεράκη*
Δρ. Χημικού

Πριν από 45 περίπου χρόνια, οι οικισμοί της Σύμης χαρακτηρίστηκαν παραδοσιακοί. Είχε προηγηθεί υπουργική απόφαση του 1971 με την οποία η Σύμη χαρακτηρίστηκε «Ιστορικός Τόπος χρήζων ιδιαιτέρας Προστασίας». Παρ' όλες τις δυσκολίες εφαρμογής, εκείνες οι αποφάσεις ήταν θετικά ορόσημα στην μετεξέλιξη του νησιού σε τουριστικό προορισμό διεθνούς εμβέλειας.

Όμως Σύμη δεν είναι μόνο το μικρό νησί με τα πανέμορφα πολύχρωμα σπίτια. Οι οικισμοί του νησιού είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, που δεν είναι άλλο από το μοναδικό φυσικό περιβάλλον του. Σύμη είναι τα βουνά και οι παραλίες, τα βράχια που την σκεπάζουν και οι βραχονησίδες που την περιβάλλουν. Σύμη είναι η χαμηλή βλάστηση που καλύπτει το νησί, το μοναδικό δάσος από κυπαρίσσια, τα ψάρια που κολυμπούν στα νερά τριγύρω, τα ερπετά της γης της, και τα πουλιά που πετούν στον ουρανό της.

Αξιόλογη μελέτη για την πανίδα της Σύμης, αποτελεί το βιβλίο της συμπατριώτισσας μας Ελένης Μαμαλίγκα, το οποίο εκδόθηκε το 2011 από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή: „Πουλιά στη Σύμη και τις νησίδες της“, όπου ο αναγνώστης παίρνει μια μοναδική εικόνα των πουλιών μέσα από τα βιώματα των ανθρώπων της Σύμης. Άλλη μια ένδειξη του μοναδικού πλούτου της Συμαϊκής χλωρίδας είναι ότι μόνο στο νησί αυτό φυτρώνει το Allium Symiacum, ένα φυτό που δεν υπάρχει σε κανένα άλλο μέρος του πλανήτη; (Willdenowia 47(2):107-113. 2017, βλ. ΡΟΔΙΑΚΗ 30/09/2017).

Ξεκινώντας με την μοναδικότητα αυτή, θα ήθελα να παρουσιάσω μερικές διαπιστώσεις και προτάσεις για άμεση δράση, με αφορμή την πρόσφατη καταστροφική πλημμύρα που έπληξε το νησί το Νοέμβριο που μας πέρασε.
1. Το 2017 ήταν έτος ορόσημο για το νησί, μιας και φάνηκε ξεκάθαρα ποιό είναι το αδύνατο σημείο του: παρόλο που ένας δυνατός σεισμός έσεισε την περιοχή στα μέσα Ιουλίου οι ζημιές ήταν ασήμαντες. Αντίθετα οι ποσότητες του νερού της θεομηνίας του Νοεμβρίου προξένησαν ζημιές ανάλογες με ένα ισχυρότατο σεισμό.
2. Ευτυχώς δεν θρηνήσαμε συμπολίτες μας, κάτι που δυστυχώς συνέβη σε άλλα μέρη της Ελλάδας (Μάνδρα 23 νεκροί).

3. Καταστράφηκαν υποδομές, σπίτια, περιουσίες (αυτοκίνητα, καταστήματα κα). Η καταστροφή κόστισε, αλλά ακόμη δεν ξέρουμε πόσο. Αλήθεια, πόσο μπορεί να κοστολογήσει κανείς την μερική καταστροφή μιας παραλίας σαν την Νανού, ή την καταστροφή στη Νύμο; Πόσο στοιχίζει να μείνει ένα νησί σαν την Σύμη χωρίς γήπεδο ποδοσφαίρου (όσο γρήγορα κι αν αυτό ξαναφτιαχτεί).
4. Δεν μπορούμε να ανταποκρινόμαστε συχνά σε τόσο μεγάλο κόστος της αποκατάστασης υλικών ζημιών. Δεν είναι θέμα μόνο χρημάτων αλλά και κοινωνικών αντοχών. Είναι πέρα από τις δυνατότητες οποιασδήποτε κοινωνίας.

5. Το φαινόμενο ήταν καθ’ομολογία πρωτόγνωρο και με μεγάλη πιθανότητα μπορεί να αποδοθεί στο φαινόμενο του θερμοκηπίου ή της "υπερθέρμανσης της γης“, η μέση θερμοκρασία της οποίας έχει αυξηθεί κατά περίπου 0.6°C από το 1960 και μετά. Η ασήμαντη αυτή αύξηση έχει προκαλέσει μια διαταραχή στην ατμόσφαιρα, η οποία προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα που θα γίνονται ολοένα και πιο συχνά: έντονες ξηρασίες ακολουθούμενες από καταρρακτώδεις νεροποντές, κοκ. Επομένως το απίστευτο φαινόμενο που χτύπησε το νησί μας μπορεί και να μην είναι το τελευταίο που θα βιώσουμε όσο ζούμε. Όλοι θυμόμαστε άλλωστε το θλιβερό γεγονός με τον θάνατο της συμπολίτισσας μας πριν από 10 χρόνια περίπου, από μια μικρότερης έντασης νεροποντή.

6. Μπορούμε να κάνουμε κάτι για την „υπερθέρμανση του πλανήτη“; Η απάντηση είναι μονολεκτική: ΟΧΙ. Για το φαινόμενο του θερμοκηπίου η μικρή μας κοινωνία μπορεί δυστυχώς να κάνει ελάχιστα. Το θέμα είναι πολιτικό, και υπάρχουν τεράστια γεωπολιτικά συμφέροντα πίσω από αυτό. Τις συνέπειες όμως αυτών των καταστροφικών καιρικών φαινομένων τις υφιστάμεθα όλοι. Τέτοια έντονα καιρικά φαινόμενα θα είναι όλο και συχνότερα στο μέλλον για αυτό και πρέπει να θωρακίσουμε το νησί μας κατάλληλα.

Όπως οι προηγούμενες γενιές των Συμιακών ανέλαβαν την Ιστορική Ευθύνη και έσωσαν την πολιτιστική κληρονομιά των οικισμών του νησιού, έτσι και εμείς οι νεώτεροι κάτοικοι και φίλοι της Σύμης οφείλουμε να προασπίσουμε την Φύση της Σύμης. Πρέπει να είμαστε μπροστά από τα γεγονότα. Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε κι άλλες καταστροφές, για να δούμε εάν και πότε θα κινηθεί η Πολιτεία για να μας προτείνει λύσεις, και εκ των υστέρων να προστρέχει για την κάλυψη των καταστροφών.

Τα ποτάμια λάσπης και πέτρας, η διάβρωση του εδάφους, και η ανεξέλεγκτη βόσκηση σχετίζονται. Μια σόμπα ή ένα ψυγείο, ή οικοδομικά μπάζα που ρίχνονται σε ένα ρέμα γίνονται εμπόδια για την κανονική ροή του νερού όταν βρέχει, και για το λόγο αυτό η επεξεργασία των απορριμμάτων είναι απαραίτητη.

Όμως λύσεις αποσπασματικές και χωρίς κοινωνική συμμετοχή δεν είναι ποτέ επιτυχημένες. Αυτό που κατά τη γνώμη μου λείπει από την Σύμη είναι μια Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Διαχείριση και παράλληλα η δέσμευση όλων μας για να δράσουμε Άμεσα, Προληπτικά και Αποτελεσματικά. Ό,τι δεν κατέστρεψε η νεροποντή ας μην το καταστρέψει η άγνοια και η απραξία μας.

Επιπλέον, είναι προς το οικονομικό συμφέρον όλων μας η προστασία της Φύσης του νησιού μας. Η εμπειρία μάλιστα από άλλα νησιά και τόπους στην Ελλάδα (βλ. Αλόννησο, Αμοργό, Τήλο) έχει δείξει ότι η προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, δίνει πρόσθετη αξία στον Τουρισμό (το διασημότερο προϊόν του νησιού μας), και έλκει επισκέπτες με υψηλότερη οικονομική επιφάνεια που αναζητούν προορισμούς με υπέρτερο φυσικό κάλλος, κάτι που η Σύμη διαθέτει απλόχερα.

Πρόταση Ανακήρυξης από το Δήμο Σύμης του 2018 ως "Έτους Συμαϊκής Φύσης"
Με επίσημο χαρακτήρα και με διάχυση της πληροφορίας σε πανελλαδικής και διεθνούς εμβέλειας μέσα ενημέρωσης προτείνω να ανακηρυχθεί από τον Δήμο Σύμης το 2018 Έτος αφιερωμένο στην Συμαϊκή Φύση.

Με κεντρικό συντονιστή και υπό την αιγίδα του Δήμου Σύμης θα μπορούσαν να λάβουν χώρα ποικίλες δράσεις, όπως:
• Εκδηλώσεις στα σχολεία του νησιού με θέμα το περιβάλλον της Σύμης, ώστε να ξεκινήσει η ευαισθητοποίηση της επόμενης γενιάς των Συμιακών.
• Να αφυπνιστεί η ούτως ή άλλως έμφυτη αγάπη των Συμιακών και των φίλων της Σύμης για την Φύση του νησιού με εκδηλώσεις αφιερωμένες στο περιβάλλον, όπως εκθέσεις φωτογραφίας, κινηματογραφικά αφιερώματα, συναυλίες.
• Να γίνει συστηματικότερη ενημέρωση των κατοίκων για τα πολλαπλά οφέλη της ορθής διαχείρισης των απορριμμάτων και της σημασίας για την ανακύκλωση συσκευασιών (γυαλί, πλαστικό, μέταλλο). Μέχρι πότε θα αντέχει η γη της Σύμης την απόθεση χωρίς καμιά πρόνοια όλων των απορριμμάτων; Είναι θέμα τύχης που δεν έχουμε πάρει φωτιά ακόμη.

• Θα πρέπει να ξεκινήσει μια ανοιχτή συζήτηση με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη για την βιώσιμη διαχείριση της κτηνοτροφίας και των βοσκοτόπων.
• Να οργανωθεί συμβολική αναδάσωση σε κατάλληλες τοποθεσίες που θα υποδειχθούν από το Δασαρχείο Ρόδου και με τις συμβουλές ειδικών.
• Είναι πρώτης τάξης ευκαιρία να πιεστεί το Πυροσβεστικό Σώμα για την ίδρυση τοπικού πυροσβεστικού σταθμού και την πρόσληψη επιτόπιου προσωπικού.

• Τέλος, μπορεί να οργανωθεί μια Διεθνής Συνάντηση αφιερωμένη στην Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Διαχείριση της Σύμης. Στη συνάντηση αυτή θα μπορούσαν να εμπλακούν πανεπιστήμια, επιχειρήσεις, η κοινωνία των πολιτών και η τοπική ηγεσία. Στόχος της συνάντησης θα πρέπει να είναι η εύρεση ρεαλιστικών λύσεων στα ακανθώδη καθημερινά προβλήματα που σχετίζονται με την Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Διαχείριση του νησιού. Θα μπορούσαν π.χ να συζητηθούν θέματα όπως η εξασφάλιση της ελεύθερης απορροής των όμβριων υδάτων, η διάβρωση της γης, η συντήρηση, προστασία και ανάδειξη του μοναδικού δάσους της Σύμης, το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων, της χωροθέτησης και διάνοιξης δρόμων, της διάθεσης άχρηστων οικοδομικών υλικών (μπάζα), της διαχείρισης των βοσκοτόπων, της κατεργασίας των λυμάτων, του τακτικού καθαρισμού των ρεμάτων, της συντήρησης των μικροφραγμάτων, κα.

• Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμηθούμε κάτι βασικό: το μεγάλο πλεονέκτημα της Σύμης είναι το ανθρώπινο δυναμικό της που την αγαπά, ακόμη και πέρα από τους ορίζοντές της. Υπάρχουν άνθρωποι με πολύ υψηλή κατάρτιση και γνώσεις που κατοικούν στη Σύμη, κατάγονται από τη Σύμη, επιχειρούν στη Σύμη, αγαπούν τη Σύμη. Με τέτοιο πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό, το νησί μπορεί να ανταποκριθεί και με το παραπάνω στην πρόκληση του μέλλοντός του.
• Για το κόστος των προτεινόμενων εκδηλώσεων θα μπορούσε να ζητηθεί χορηγία από την Πολιτεία, αλλά και την ιδιωτική πρωτοβουλία (ακτοπλοϊκές και αεροπορικές εταιρίες, κινητή τηλεφωνία, κοινωφελή ιδρύματα, εκπαιδευτικούς οργανισμούς κλπ).

Αν η κοινωνία της Σύμης εκπέμψει τα θετικά μηνύματα:
“Η Σύμη έχει φίλους“
“Η Κοινωνία της Σύμης κοιτά μπροστά και δρα συλλογικά για να εξασφαλίσει το βιώσιμο μέλλον του νησιού“
“Στην δύσκολη ώρα αποδείχτηκε ότι η Συμαϊκή Κοινωνία είναι μια κοινωνία αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας“
“Με θετικές προτάσεις η τοπική κοινωνία προσπαθεί να εγγυηθεί το μέλλον του νησιού για τις επόμενες γενιές των Συμιακών“
το ενδιαφέρον θα είναι δεδομένο. Αυτό από μόνο του συνιστά ελκυστική διαφήμιση για τις τουριστικές προοπτικές του νησιού αποτελώντας αφήγημα μιας επιτυχημένης ιστορίας. (για την πρόσφατη καταστροφή είχαν γίνει ανταποκρίσεις ακόμη και στην Washingtοn Post των ΗΠΑ, άρα η διεθνής προσοχή είναι μεγάλη, δεν είμαστε μόνοι και μην αμελούμε αυτόν τον παράγοντα)

Είμαστε ευγνώμονες για τις προηγούμενες γενιές των συμπατριωτών μας, τους πατεράδες και τις μανάδες μας δηλαδή, που παρά τα προβλήματα εφάρμοσαν με ζήλο τις δύσκολες και δαπανηρές αποφάσεις για την διατήρηση της παραδοσιακότητας του νησιού μας, και έτσι μας παρέδωσαν την μοναδική κληρονομιά των οικισμών της Σύμης.
Χρέος όλων μας τώρα είναι να αντιληφθούμε την κρισιμότητα των νέων δεδομένων και την αξία της μοναδικής Συμαϊκής Φύσης.

Πρέπει να δράσουμε προληπτικά, αλληλέγγυα, και αποτελεσματικά, για να μπορέσουμε και εμείς με υπερηφάνεια να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές αυτό που κληρονομήσαμε και που τώρα κινδυνεύει, δηλαδή τη Φύση της Σύμης, έχοντας κατά νου μια διαπίστωση:
Άλλη Σύμη δεν υπάρχει σε ολόκληρο
το σύμπαν.
Το Νησί της Σύμης είναι κυριολεκτικά
και μεταφορικά ΜΟΝΑΔΙΚΟ.

*Ο Θανάσης Γεράκης κατάγεται από τη Σύμη και είναι στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.