Το πρόβλημα του ευτροφισμού

Σίγουρα υπάρχουν θάλασσες όπου οι διάφορες ανθρωπογενείς και όχι μόνο δραστηριότητες έχουν υποβιβάσει το οικοσύστημα.

Σίγουρα υπάρχουν θάλασσες όπου οι διάφορες ανθρωπογενείς και όχι μόνο δραστηριότητες έχουν υποβιβάσει το οικοσύστημα, και αυτό γίνεται μέσω αλλαγών των βιοτικών(εισαγωγή/ανταγωνισμός ή και εξαφάνιση ειδών από ένα συγκεκριμένο βιότοπο) και αβιοτικών παραμέτρων (συγκεντρώσεις θρεπτικών ενώσεων, διαλυμένο οξυγόνο, φωτεινότητα, pH, ύπαρξη σωματιδίων, συγκεντρώσεις ρυπογόνων ουσιών, αλλαγές στην αλατότητα, και θαλάσσια ρεύματα). Ένα παράδειγμα υποβίβασης παράκτιων οικοσυστημάτων, είναι το φαινόμενο του ευτροφισμού, στο οποίο παρατηρείται αύξηση οργανικής ύλης και συγκέντρωση πέραν του φυσιολογικού ορίου θρεπτικών νιτρικών και φωσφορικών ενώσεων, απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών και του πλαγκτού (η βάση της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας). Πηγές αυτών των ενώσεων είναι κυρίως από τα γεωργικά λιπάσματα, περιττώματα ζώων από αγροτικές/γεωργικές περιοχές, μέσω απορροών ακατέργαστων απόβλητων, καθώς επίσης από τα ανθρώπινα λύματα και απορροές των επιχειρήσεων. Με την υπερβολική εισροή/συγκέντρωση τους σε κλειστές θάλασσες, ποτάμια και λίμνες, τα βακτήρια και οι άλγες (algae, μικροσκοπικά φύκια-φυτοπλαγκτόν) αυξάνονται σημαντικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι οργανισμοί έχουν την τάση να σχηματίζουν επικάλυμμα στις υδάτινες επιφάνειες, προκαλώντας σκίαση στο νερό κάτω από την επιφάνεια. Χωρίς φως, οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στον πυθμένα (φύκια και φανερόγαμα φυτά, οι λεγόμενες φυκιάδες/θαλάσσια λιβάδια ποσειδωνιών, Posidonia oceanic και άλλα είδη) θανατώνονται, προσφέροντας έτσι ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής σε άλλα βακτήρια, που συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Καθώς ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται, η κατανάλωση του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου αυξάνεται δραματικά (λόγω της διαδικασίας της αποσύνθεσης της αυξανόμενης οργανικής ύλης), ενώ η παραγωγή οξυγόνου ελαττώνεται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετό (υποξικό περιβάλλον) ή και καθόλου (ανοξικό). Επίσης, αυτό μπορεί να συνοδεύονται και με την παραγωγή υδρόθειου μέσω των αναερόβιων διαδικασιών. Είναι γνωστό ότι το υδρόθειο (Η2S) είναι τοξικό για πολλούς θαλάσσιους οργανισμούς. Ως συνέπεια, πολλοί από αυτούς πεθαίνουν, π.χ. ψάρια σε λίμνες, ή κάτω από άλλες συνθήκες ΄΄μεταναστεύουν΄΄ σε άλλους ποιο ’’υγιείς’’ βυθούς. Καταλαβαίνουμε τώρα, ότι τα αποτέλεσμα του ευτροφισμού είναι 1. Αυξημένη βιομάζα του φυτοπλαγκτού, 2. Τοξικά και μη βρώσιμα από τους θαλάσσιους οργανισμούς είδη φυτοπλαγκτού, 3. αυξήσεις ζελατινώδους ζωοπλαγκτού (μέδουσες, σκυφόζωα, κτλ), 4. Μειωμένη βιομάζα βενθικών (οργανισμοί που ζουν στον βυθό της θάλασσας), 5. Αλλαγές στην αφθονία και την ύπαρξη μακροφύτων και βιομάζας, 5. Αυξημένη θολερότητα του νερού, 6. Χρώμα, οσμή και προβλήματα επεξεργασίας υδάτων, 7. Μείωση διαλυμένου στο νερό οξυγόνο, 8. Αυξημένες περιπτώσεις θνησιμότητας των ψαριών, 9. Απώλεια επιθυμητών ειδών ιχθύων, 10. Μειώσεις στην αλίευση οστρακοειδών και ψαριών, 11. Μειώσεις στην αντιληπτή αισθητική αξία των υδάτων και ακτών για αναψυχή, καθώς πολλές φορές η δυσοσμία και το χρώμα του νερού (πράσινο, καφετί, κίτρινο ή και κόκκινο, αναλόγως τα είδη φυκιών και φυκοχρωστικών που αναπτύσσονται σε αυτά) είναι εντελώς απωθητικό για τους λουόμενους. Ο ευτροφισμός έχει αναγνωριστεί από τα μέσα του 20ου αιώνα ως ένα πρόβλημα μόλυνσης στις λίμνες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Έρευνες έδειξαν ότι το 54% των λιμνών στην Ασία είναι ευτροφικές, στην Ευρώπη, το 53% Στη Βόρεια Αμερική, 48% Στη Νότια Αμερική, το 41% και 28% στην Αφρική. Ο ευτροφισμός όπως είδαμε δρα αρνητικά στο περιβάλλον. Ωστόσο, υπάρχουν και εξαιρέσεις. π.χ. οι εκβολές των ποταμών τείνουν συνήθως να είναι και φυσικά ευτροφικές, λόγω του ότι μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά στην ανοιχτή θάλασσα, δίνοντας αυξημένη παραγωγικότητα και τροφή στα ψάρια και σε άλλους οργανισμούς. Δεν είναι τυχαίο ότι σημαντικά θαλάσσια αλιευτικά πεδία βρίσκονται κοντά σε περιοχές με εκβολές ποταμών (Βόρειο Αιγαίο, Θρακικό πέλαγος, κτλ). Επίσης, θα πρέπει να πούμε ότι ο εμπλουτισμός θρεπτικών συστατικών στην ανοιχτή θάλασσα γίνεται και μέσω ανάβλυσης, βαθιών υδάτινων μαζών (πλούσιων σε θρεπτικά συστατικά) προς τα παράκτια / επιφανειακά ύδατα. Το φαινόμενο αυτό λέγεται στην διεθνή επιστημονική ορολογία ως upwelling. Αυτό, στην ανοιχτή θάλασσα και σε αντίθεση με τις αβαθείς, κλειστές περιοχές, προωθεί σε θετικά για την αλιεία επίπεδα, την αύξηση του φυτοπλαγκτού/παραγωγικότητας (είναι το λεγόμενο phytoplankton ‘’bloom’’). Μεγαλύτερη παραγωγικότητα σημαίνει και περισσότερη τροφή για τα ψάρια και ως συνέπεια, μια παραγωγικότερη αλιεία. Αυτό παρατηρείται στις δυτικές ακτές των ηπείρων, π.χ. Νότια Αμερική – Περού, Δυτικές ακτές Αφρικής, κτλ. Στην Ελλάδα, μέχρι και στα μέσα της δεκαετίας του 90, τα περισσότερα απόβλητα κατάληγαν στην θάλασσα ανεπεξέργαστα. Η πρακτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση συγκεντρώσεων θρεπτικών ουσιών, και την συσσώρευση μετάλλων στα παράκτια οικοσυστήματα. Θα πρέπει να τονίσω ότι το Ιόνιο και το Αιγαίο, είναι σε γενικές γραμμές ολιγοτροφικά, με το χαρακτηριστικό των ζεστών νερών, την ποικιλία θαλάσσιων οργανισμών, την χαμηλή βιομάζα και την ύπαρξη εύκρατων θαλάσσιων φυτών όπου και χαρακτηρίζονται ως περιοχές μείζονος σημασίας για την αναπαραγωγή ψαριών και καταφύγιο πολλών οργανισμών. Γενικά, όσο ποιο γαλάζια και κρυστάλλινα είναι τα νερά, τόσο λιγότερο πλαγκτόν υπάρχει στα επιφανειακά ύδατα, παράδειγμα είναι και οι τροπικές θάλασσες. Εκεί, η πρωτογενής παραγωγή/φωτοσύνθεση εκτελείται κυρίως από μία συμβιωτική άλγη (φύκος) που ζει μέσα στα κοράλλια (ζωικοί οργανισμοί), καθώς επίσης και από θαλάσσια φυτά (φανερόγαμα – seagrasses) και σημαντικά λιγότερο από το φυτοπλαγκτόν. Αντιμετώπιση Ο ευτροφισμός αποτελεί πρόβλημα στους ανθρώπους. Η μείωση του πρέπει να αποτελεί βασικό μέλημα κατά την εξέταση της μελλοντικής πολιτικής, καθώς και για μια βιώσιμη λύση για όλους, συμπεριλαμβανομένων των γεωργών και των κτηνοτρόφων, όπου αυτό φαίνεται εφικτό. Ο βιολογικός καθαρισμός των αποβλήτων, ο έλεγχος στις αγροτικές και γεωργικές απορροές/ακατέργαστα απόβλητα συμβάλουν σημαντικά στην μείωση αυτού του φαινομένου. Ενώ ο ευτροφισμός έχει δημιουργήσει προβλήματα, οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η φυσική απορροή (που προκαλεί εξάρσεις του φυτοπλαγκτού στη φύση) είναι κοινή σε οικοσυστήματα, και δεν θα πρέπει να αντιστραφεί σε συγκεντρώσεις των θρεπτικών αλάτων πέραν του φυσιολογικού επιπέδου. Θα χρειαστούν τρομερά ποσά ενέργειας για να επανέλθει ένα οικοσύστημα στην αρχική του ισορροπία. Καταστρέφοντας το είναι σαν να κατεβαίνουμε έναν ουρανοξύστη με τις σκάλες. Αντίθετα, επαναφέροντας ένα οικοσύστημα στο original, υγειές επίπεδο του, είναι σαν να ανεβαίνουμε φορτωμένοι τον ουρανοξύστη με τις σκάλες. Στην φύση, δεν υπάρχουν ανελκυστήρες, η καταστροφή κάποιων οικοτόπων και η εξαφάνιση οργανισμών μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη. * Του Ιωσήφ Μακρή Βιολόγος-Ωκεανογράφος