Παιδί και διάβασμα

Γράφει η Μαρία Καρίκη Ψυχολόγος Το παιδί από τη στιγμή που αποκτά συνειδητότητα απέναντι στον κόσμο αρχίζει να εξερευνά το καθετί γύρω του και να δείχνει περιέργεια για ό,τι δεν καταλαβαίνει ή για ό,τι του κάνει εντύπωση. Προκειμένου να κατανοήσει «απορροφά» κάθε λέξη και κάθε εικόνα. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την αυξημένη φαντασία του και τη δική του μοναδική “παιδική” λογική δομή συνθέτουν τον μικρόκοσμό του. Έτσι, ξεκινάει σιγά σιγά η σχέση του παιδιού με τη “γνώση”. Στην αρχή είναι «δίψα», «ανάγκη», περιέργεια, παιχνίδι, φαντασία. Με αυτό τον τρόπο συντελείται η υγιής μύηση στον κόσμο της γνώσης. Τα εκπαιδευτικά διαδραστικά παιχνίδια, τα παραμύθια είναι η πιο κατάλληλη επιλογή γι’αυτή τη μύηση. Τι συμβαίνει όμως στην πορεία; Σε ποιο σημείο το παιδί αντί να συνεχίζει να χαίρεται για την αλληλόδρασή του με τη γνώση, αρχίζει να βαριέται, να ασφυκτιά, να πνίγεται; Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σηματοδοτεί την έναρξη μιας πιο τυπικής, προκαθορισμένης, οριοθετημένης μορφής της γνώσης. Το παιχνίδι αφήνει τη θέση του στα βιβλία και στα τετράδια, στις ασκήσεις και στην ορθογραφία. Τα παιδιά βιώνουν αντιφατικά συναισθήματα: από τη μια χαίρονται γιατί όλοι τους λένε ότι τώρα «μεγάλωσαν» και έγιναν πια μαθητές, αλλά από την άλλη αισθάνονται ότι η ανεμελιά και η πιο ελεύθερη δημιουργικότητα του “παλιού” τους σχολείου δεν υπάρχουν πια. Αρχίζουν να ακούν όλο και περισσότερο το «πρέπει να διαβάσεις», «πρώτα θα διαβάσεις και μετά θα παίξεις», «τι θα πει η δασκάλα σου;», «ακόμα να τελειώσεις;», «ακόμα δεν το κατάλαβες;», «πρόσεξε γιατί θα σε εξετάσει η κυρία». Έτσι, ξεκινάει το παιδί να αντιλαμβάνεται ότι «πρέπει» να διαβάσει και αρχίζει να έρχεται σε επαφή με την έννοια της “αξιολόγησης” που μέχρι πρότινος του ήταν άγνωστη ή ασήμαντη. Σε αυτό το σημείο είναι ακριβώς που η σχέση του παιδιού με τη γνώση θα διαμορφωθεί με τον τρόπο εκείνο που θα τον ακολουθεί για όλη τη σχολική του ζωή. Αν οι γονείς, κυρίως η μαμά, εστιάσουν στο βαθμό, στην αξιολόγηση, στο «ποιος είναι ο καλύτερος μέσα στην τάξη», στο «ποιος άλλος πήρε καλύτερο βαθμό», τότε δυστυχώς το παιδί δεν θα βλέπει τη γνώση ως μέσο αυτοβελτίωσης, αυτοπραγμάτωσης, ως μέσο κατανόησης του κόσμου, αλλά ως μέσο ανταγωνισμού και διάκρισης, ως υποχρέωση για να αποφεύγει συγκρούσεις και “τιμωρίες” από τους γονείς. Με αυτό τον τρόπο χάνεται ο αυτοσκοπός της μάθησης και όλα γίνονται ωφελιμιστικά. Για να ικανοποιήσει το παιδί αρχικά τους γονείς, στη συνέχεια τον εκπαιδευτικό και τέλος τον εαυτό του γιατί έμαθε να προσδιορίζει την αυτοαξία του μέσα από τους βαθμούς που παίρνει. Πολλοί ερμηνεύουν τους βαθμούς του σχολείου ως αποκλειστικό και αμερόληπτο δείκτη ευφυϊας. Φυσικά και δεν είναι έτσι. Παίζει ως ένα σημείο ρόλο ο δείκτης ευφυϊας, αλλά ο πιο σημαντικός παράγοντας που αντικατοπτρίζεται μέσα από τους βαθμούς είναι η ποσότητα της μελέτης και ίσως ακόμα (δυστυχώς) το ταλέντο της αποστήθισης, της παπαγαλίας. Φαίνεται λοιπόν ότι ένα παιδί που παίρνει καλούς βαθμούς δεν είναι απαραίτητα υψηλής ευφυϊας, αλλά περισσότερο μελετηρό από άλλα. Κι αλήθεια, πόσο αντικειμενικός μπορεί άραγε να είναι ένας βαθμός; Πώς διασφαλίζει κανείς ότι δεν γίνονται διακρίσεις, μεροληψίες, αδικίες; Τι γίνεται επιπλέον με τα παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες, που είναι υπερκινητικά; Τι γίνεται με τα παιδιά αυτά που έχουν πιο αναπτυγμένο το δεξί ημισφαίριο και δεν μπορούν να προσλάβουν τη γνώση έτσι όπως την προσλαμβάνει ο μέσος όρος των παιδιών; Γιατί «ονομάζουμε» τα παιδιά αυτά ως λιγότερο ευφυή και γιατί δεν «ονομάζουμε» τα βιβλία ως ακατάλληλα να μεταδώσουν στα συγκεκριμένα αυτά παιδιά τη γνώση που χρειάζονται με τον τρόπο που μπορούν να την κατανοήσουν; Τι γίνεται επίσης με τα “αντισυμβατικά” παιδιά ή με τα παιδιά που δεν θέλουν μια στεγνή, αδιαμφισβήτητη γνώση, αλλά διαθέτουν καυστική κριτική σκέψη και δεν συμφωνούν με τη δεδομένη ύλη, ως ιδέες και αντιλήψεις; Τέλος, γιατί έρευνες που γίνονται παγκοσμίως και αφορούν στην αναζήτηση των αριστούχων μαθητών μετά από 10 χρόνια από την αποφοίτησή τους, καταθέτουν ότι μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών των μαθητών έγιναν επιτυχημένοι (οικονομικά), καινοτόμησαν, διακρίθηκαν σε κάτι; Ίσως όλα αυτά θα πρέπει να μας προβληματίσουν θετικά, ώστε να φροντίσουμε από την αρχή η σχέση του παιδιού με τη γνώση να είναι ουσιαστική, να του αρέσει απλά να μαθαίνει συνεχώς, να ανακαλύπτει.... κι όχι να διαβάζει μόνο για να ακούσει ένα «μπράβο», να πάρει κάτι ως «αντάλλαγμα» ή αντίθετα για να αποφύγει τη γκρίνια....