Αντρέ Σιφρίν: «Εκδόσεις χωρίς εκδότες» η νέα εποχή του βιβλίου

Αποτελεί άραγε το βιβλίο πάντοτε ένα ασφαλές καταφύγιο ενημέρωσης, στοχασμού, αυτογνωσίας και αισθητικής απόλαυσης; Είναι ένα προϊόν με αδιαμφισβήτητες εγγυήσεις, που μας βοηθάει να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε καλύτερα τον κόσμο τριγύρω μας, ή υπόκειται, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, στους άτεγκτους νόμους της αγοράς, έχοντας μεταβληθεί σε στυγνό εμπόρευμα και πηγή θηριώδους κέρδους; Ο Αντρέ Σιφρίν(Andre Schiffrin), γιος του ιδρυτή των εκδόσεων La Pleiade στο Παρίσι (ο πατέρας του δημιούργησε ένα θρυλικό εκδοτικό όνομα στην προπολεμική Ευρώπη), αλλά και επιτυχημένος εκδότης ο ίδιος σήμερα στις ΗΠΑ, απαντά με απερίφραστο τρόπο: η εποχή κατά την οποία το βιβλίο αποτελούσε φάρο της γνώσης και της τέχνης έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Οι παραδοσιακοί εκδότες, οι άνθρωποι που διάλεγαν την πρωτοπορία της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας, για να τη φέρουν σε επαφή με το μεγάλο μορφωμένο κοινό και να ενσταλάξουν τα πορίσματά της στη συνείδησή του, τείνουν να εκλείψουν θεαματικά από το τοπίο της σύγχρονης βιβλιοπαραγωγής αφού τη θέση τους έχουν καταλάβει οι γιγαντιαίες, απρόσωπες εταιρείες (εταιρείες οι οποίες παράγουν και εμπορεύονται τα πάντα) και ο ένας και μοναδικός τους κανόνας: η απαίτηση για δραστική μείωση (ή και εξαφάνιση) του οποιουδήποτε ποιοτικού στάνταρντ προκειμένου να εισρεύσει ανεμπόδιστα το χρήμα στα ταμεία τους. Ο Αντρέ Σιφρίν, που θα βρίσκεται το Σάββατο στην 9η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, για να συζητήσει με την κριτικό λογοτεχνίας της εφημερίδας «Le Monde» Φλοράνς Νουαβίλ και την πεζογράφο Σοφία Νικολαϊδου (20.00-21.00, αίθουσα Νικηφόρος Βρεττάκος, περίπτερο 13), είναι γνωστός στην Ελλάδα χάρη σε δύο βιβλία του: τις «Λέξεις και το χρήμα», που κυκλοφόρησαν την περασμένη χρονιά σε μετάφραση ʼρη Λασκαράτου από την «Αιώρα», και τις «Εκδόσεις χωρίς εκδότες», που κυκλοφόρησαν προ ολίγων ημερών σε μετάφραση Κίττυς Ξενάκη και πάλι από την «Αιώρα» (το βιβλίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 1999 από τις εκδόσεις «Πόλις» ενώ για τη σημερινή του επανέκδοση ο συγγραφέας έχει φροντίσει να γράψει έναν καινούργιο πρόλογο). Στις «Εκδόσεις χωρίς εκδότες», ο Σιφρίν καταγράφει την εμπειρία του από τον οικογενειακό εκδοτικό οίκο «Pantheon Books», τον οποίο έστησε ο πατέρας του στην Αμερική όταν αναγκάστηκε ως Ρωσοεβραίος να εγκαταλείψει τη Γαλλία, που ετοιμαζόταν να παραδοθεί στο μένος του ναζισμού. Ο Σιφρίν διηύθυνε με επιτυχία τον πατρικό οίκο, βγάζοντας ιστορικούς όπως ο Ε.Π.Τόμπσον και ο Ζορζ Ντιμπί, φιλοσόφους και ερευνητές όπως ο Μισέλ Φουκό και συγγραφείς όπως η Mαργκερίτ Ντυράς και η Σιμόν ντε Μποβουάρ. Αυτά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας, οπότε και ήρθε σε σύγκρουση με τους καινούργιους ιδιοκτήτες του «Random House», που είχε εξαγοράσει τα προηγούμενα χρόνια τον «Pantheon Books», αλλά είχε δεχτεί αδιαμαρτύρητα τις επιλογές του. Εν συνεχεία ο Σιφρίν έφτιαξε έναν δικό του εκδοτικό οίκο, τον «New Press», ο οποίος κάνει μέχρι και τις ημέρες μας σοβαρές κυκλοφοριακές επιτυχίες, αποφεύγοντας παρόλα αυτά να ξεπέσει στη λογική της κερδοσκοπίας (έχει εκδώσει, μεταξύ άλλων Ερικ Χομπσμπάουν και Νοαμ Τσόμσκι. Το τελευταίο δεν θα προικίσει τον Σιφρίν με την παραμικρή αισιοδοξία. Το μέλλον του βιβλίου, γράφει στις «Εκδόσεις χωρίς εκδότες», είναι ούτως ή άλλως ζοφερό. Οι μεγάλες εκδοτικές εταιρείες απαιτούν για το βιβλίο ετήσια κέρδη από 10% έως και 25% και παράλληλα εκτίθενται σε τρομακτικά ποσά, καταβάλλοντας στους συγγραφείς τους κολοσσιαίες προκαταβολές: προκαταβολές για βιβλία δίχως την παραμικρή αξία, που επιπλέον πατώνουν κατόπιν κυκλοφοριακά. Οι αλυσίδες των βιβλιοπωλείων, από την άλλη μεριά, αγωνίζονται να εξαφανίσουν τους ανεξάρτητους βιβλιοπώλες, επιβάλλοντας ρυθμούς εντελώς ξένους για το είδος του προϊόντος το οποίο διακινούν. Η πραγματικότητα έχει, βέβαια, σήμερα επικυρώσει πανηγυρικά τις προβλέψεις του Σιφρίν πριν από μία και πλέον δεκαετία. Όσο για τον ελληνικό εκδοτικό κόσμο, άρχισε τα δύο τελευταία χρόνια να παίρνει εξαιτίας της κρίσης την κατιούσα, χωρίς να προλάβει να ζήσει τον μαζικό εφιάλτη τον οποίο περιγράφει ο Σιφρίν (οι βιβλιοπωλικές αλυσίδες έσβησαν εν τη γενέσει τους, οι προκαταβολές δεν υπήρξαν ποτέ και τα κέρδη δεν ήταν σε καμία περίπτωση εκθαμβωτικά). Και ίσως, λόγω του περιορισμένου μεγέθους του, να μην κατορθώσει, ακόμα κι όταν θα έρθει η ανάκαμψη, να τον ζήσει ποτέ. Ουδέν κακόν αμιγές καλού.