Παλιοί φωτογράφοι της Ρόδου Φιλήρατος και Αντώνης Πάχος

Του Συμεών Μ. Δοντά, οδοντιάτρου Η νεότερη φωτογραφική ιστορία της Ρόδου ξεκινάει από τη Σύμη. Εκεί οι πρώτοι ερασιτέχνες φωτογράφοι είδαν τη ζωή μέσα από το φωτογραφικό φακό και κατέγραψαν πότε συνειδητά και πότε ασυνείδητα όλες τις μικρές και μεγάλες καθημερινές στιγμές του τόπου. Ο καθένας με τον τρόπο του και την ευαισθησία του, αποτύπωσε πάνω στο φιλμ την ιστορία της Ρόδου, φωτογραφίζοντας πρόσωπα, τοπία, εκδηλώσεις. Μια ιστορία που την είδαν καθαρή όπως την φωτίζει ο ήλιος και πρώτοι αυτοί ανάμεσα σε άλλους είδαν τη Ρόδο του περασμένου αιώνα να αλλάζει και να μεταμορφώνεται. Ο Φιλήρατος Πάχος, το δεύτερο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας Πάχου, σε μικρή ηλικία εργάστηκε στον εμπορικό οίκο του πατέρα του, που αργότερα μετονομάστηκε σε «Κ. Πάχος και Υιοί». Καλλιτέχνης από φύση ο Φιλήρατος, εκπαιδεύτηκε στην καινούργια “τέχνη” από το 1913, όταν ένας φραγκοσμυρνιός που δούλευε στο ταχυδρομείο της Σύμης, του έδωσε κάποια βιβλία και συμβουλές για την πρώτη του μηχανή. Τα επόμενα χρόνια ο Φ. Πάχος στράφηκε επαγγελματικά στη φωτογραφία ανοίγοντας το μοναδικό φωτογραφείο στη Σύμη που αριθμούσε τότε 22.000 κατοίκους. Το πρώτο του “ατελιέ” το έστησε στην υπαίθρια αυλή πίσω από το σπίτι του και στα 1925 πλέον, δημιούργησε το πρώτο παραδοσιακό φωτογραφείο με φωτισμό ημέρας. Ο Φιλήρατος Πάχος θεωρείται από τους πρωτοπόρους της φωτογραφίας στα Δωδεκάνησα και κοντά του μαθήτευσαν ο Παναγιώτης Σακελλαρίδης, ο Αλέξανδρος Γιαλλουράκης, ο Βασίλης Κοζάς του οποίου ήταν γαμπρός και ο Νικόλαος Κυραμαριός. Ο γιος του Φιλήρατου Πάχου και της Μαγδαληνής Παντελιάδη, ο Αντώνης, γεννήθηκε στη Σύμη το 1925. Μαθητεύοντας από μικρός κοντά στον πατέρα του άρχισε από το 1935, σε ηλικία δέκα χρονών, να εμφανίζει και να εκτυπώνει μόνος του τις φωτογραφίες του, με τα πρωτόγονα εργαλεία της δουλειάς, ένα φανάρι και μια λάμπα πετρελαίου. «Ήμουνα παιδάκι 10 χρονών, όπου φωτογραφίζαμε, καταστολισμένες, τις υποψήφιες νύφες για τους μετανάστες γαμπρούς στην Αμέρικα. Κυριολεκτικά ονειρευόμουνα τη μέρα, που θα μπορούσα κι εγώ να φωτογραφίσω», λέει ο Αντώνης Πάχος, και παρόλο που έπαιζε βιολί από μικρός η τέχνη της φωτογραφίας τον κέρδισε αμέσως. Αφού τελείωσε το δημοτικό σχολείο της Σύμης, κατόπιν φοίτησε στο Πανορμίτειο γυμνάσιο. Ενώ βρισκόταν στην τρίτη τάξη ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος το 1940 και, όπως ήταν επόμενο, έκλεισαν τα σχολεία. Το 1946 εγκαταστάθηκε στη Ρόδο. Εκεί εργάστηκε και εκπαιδεύτηκε για ένα χρόνο κοντά στον Παναγιώτη Σακελλαρίδη. Το 1947 άνοιξε δικό του φωτογραφείο στην πλατεία Σπόργιτα, στον ʼγιο Νικόλαο με την επωνυμία Φώτο Ραντάρ (Foto Radar), και το 1948 μετακόμισε στην τότε έρημη σημερινή πλατεία Κύπρου, δημιουργώντας φωτογραφείο με πώληση μουσικών οργάνων. Λίγο μετά την προσάρτηση των Δωδεκανήσων εξέδωσε σειρά καρτών με τίτλο «Δώδεκα εκλεκτά τοπία Ρόδου», καθώς και ένα πολύπτυχο με 11 φωτογραφίες με τίτλο «Εκλεκτά τοπία Φιλερήμου». Παρών στην νεότερη ιστορία της Ρόδου, ο κυρ Αντώνης απαθανάτισε όλα τα μικρά και μεγάλα γεγονότα της ιστορίας του νησιού. Από το φακό του πέρασαν οι πρωταγωνιστές της παράδοσης της Δωδεκανήσου, της Ενσωμάτωσης, της δημιουργίας του κράτους του Ισραήλ μέχρι οι πρωθυπουργοί της σύγχρονης Ελλάδας. Ακόμη, τραγουδιστές, αστέρες του κινηματογράφου, άνθρωποι της τέχνης, μεγιστάνες αλλά και άνθρωποι του μόχθου και της καθημερινότητας. Ο Αντώνης Πάχος δεν σταμάτησε ποτέ να εξελίσσεται ως φωτογράφος. Το 1962-63 πήρε μαθήματα φωτογραφίας στην Πράγα και αργότερα η ΕΡΤ τον έστειλε για μαθήματα κινηματογραφίας στο τηλεοπτικό κανάλι RAI της Ιταλίας. Από τη χειροκίνητη μηχανή και το σκοτεινό θάλαμο, πέρασε στην έγχρωμη φωτογραφία και αργότερα στην ψηφιακή. Όπως είχε πει ο ίδιος, έχει τραβήξει συνολικά πάνω από ενάμισι εκατομμύριο φωτογραφίες, ενώ έχουν διασωθεί γύρω στις 300.000. Ο Α. Πάχος τιμήθηκε από την Πολιτεία για την αντιστασιακή του δράση, από το Δήμο Ροδίων με το αργυρό μετάλλιο της πόλης, καθώς και από το Δήμο Αθηναίων, κατέχοντας μία ξεχωριστή θέση στη γενέτειρά του τη Σύμη, στο νησί της Ρόδου, αλλά και στα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου, όπου έδρασε και δημιούργησε. Αλλά πιο πολύ τιμήθηκε με την αγάπη και την εκτίμηση με την οποία τον περιέβαλαν όλοι οι συμπολίτες μας. Ο Αντώνης Πάχος έφυγε από τη ζωή το 2010, καταξιωμένος κοινωνικά και επαγγελματικά, καταγράφοντας μια ιστορία 70 και πλέον ετών στην φωτογραφία. Λίγο πριν πεθάνει ευτύχησε να δει τυπωμένο το λεύκωμα με τις φωτογραφίες του «Η Ρόδος με το φακό του Αντώνη Πάχου».