Η πορεία του Σχεδίου “Καλλικράτης” στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Εμμανουήλ Χρύσης Μέλος της Σ.Ε. Δ.Ο. ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ρόδου Διοικητικό Λογιστικό Στέλεχος Πληροφορικής Ο.Τ.Α. (Δήμος Ρόδου) Πρόγραμμα Καλλικράτης, ακριβέστερα Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης, ονομάζεται ο ελληνικός νόμος 3852/2010, με τον οποίο μεταρρυθμίστηκε η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 2011 και επανακαθορίστηκαν τα όρια των αυτοδιοικητικών μονάδων, ο τρόπος εκλογής των οργάνων και οι αρμοδιότητές τους. Ενίοτε απαντάται και ως Σχέδιο Καλλικράτης, από την ονομασία που είχε πριν εισαχθεί προς συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων. Το πρόγραμμα ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή το Μάιο του 2010. Μέρος των διατάξεών του ενεργοποιήθηκε άμεσα με τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 7 Ιουνίου 2010 (ΦΕΚ 87/τ.Α'/2010), ώστε να διεξαχθούν βάσει αυτών οι αυτοδιοικητικές εκλογές του ιδίου έτους. Το Σχέδιο «Καλλικράτης» στην πονεμένη τοπική αυτοδιοίκηση α’ και β’ βαθμού στην Ελλάδα ήταν και είναι μια βαθιά ριζική τομή στα πολιτικά δρώμενα της χώρας, μια τομή που μόνο μια κυβέρνηση ΠΑ.ΣΟ.Κ. θα μπορούσε να εμπνευστεί και να φέρει σε πέρας όπως και έκανε. Το ότι θα δημιουργούνταν πολλαπλά πρωτοεμφανιζόμενα προβλήματα στα πλαίσια των ξαφνικών και συνεχών ανακατατάξεων ήταν αναμενόμενο και φυσιολογικό. Αν όμως δεν υπάρχει θέληση και τόλμη οι ριζικές τομές δεν πρόκειται να προχωρήσουν. Το Σχέδιο «Καλλικράτης» στην εφαρμογή του αποστόμωσε ήδη πλήθος επικριτών του, πολιτικών, δημοσιογράφων και λοιπών κατηγοριών, που με τη γνωστή τακτική και μεθοδολογία της τοποθέτησης «εκ του ασφαλούς» έκριναν και καταδίκαζαν τα πάντα, γεμάτοι αρνητισμό και απαισιοδοξία που τους διακρίνει. Επιτέλους το Σχέδιο «Καλλικράτης» έγινε πράξη, έγινε πραγματικότητα την οποία ήδη βιώνουμε με χίλια μύρια προβλήματα, τα οποία κατ’ εμέ τουλάχιστον ήταν στη μεγάλη τους πλειοψηφία αναμενόμενα. Είχα ήδη προβλέψει από τις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές ότι η τρέχουσα δημοτική αρχή ως πρώτη που θα εφάρμοζε το Σχέδιο Καλλικράτης, θα λειτουργούσε κατά κάποιο τρόπο και σαν «πειραματόζωο» για την περαιτέρω εξέλιξη ή μετάλλαξή του. ʼλλωστε δε θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς. Επίσης είχα από νωρίς προβλέψει και δηλώσει ότι οι πρώτες κατά την εφαρμογή του Σχεδίου Καλλικράτης Δημοτικές Αρχές θα ήταν ως επί το πλείστον επιφορτισμένες σε θέματα διοικητικά, διαχείρισης προσωπικού, δομών και λειτουργιών, και όχι τόσο σε εφαρμογές επενδυτικών έργων, για τα οποία ούτως ή άλλως δε θα υπήρχαν ούτε οι κατάλληλες διοικητικές δομές ούτε πόροι. Oι θιασώτες της διάσπασης εκτίθενται με τις απόψεις τους διότι εμφανίζονται να εκπλήσσονται και απροετοίμαστοι. Το τελευταίο διάστημα ήλθε στην επιφάνεια το θέμα διάσπασης του ενιαίου καλλικρατικού Δήμου Ρόδου από ένα σε τρεις. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο ενιαίος καλλικρατικός Δήμος Ρόδου προέρχεται από τη συνένωση δέκα (10) πρώην δήμων στο νησί της Ρόδου, κατ’ εφαρμογή της διάταξης κάθε νησί και ενιαίος δήμος, την οποία βρίσκω σωστή εφόσον μιλάμε για μικρά νησιά. Οι απόψεις περί διάσπασης σε τρεις δήμους του ενιαίου Δήμου Ρόδου με βρίσκουν κάθετα αντίθετο για τους εξής λόγους: 1. Διατυπώνονται από ανθρώπους του πολιτικού χώρου που έχουν προφανείς βλέψεις εξουσίας και υποψηφιότητας και προωθούν αυτήν την ιδέα προκειμένου να βρουν πρόσφορο έδαφος για να διεκδικήσουν αυτοδιοικητικές καίριες θέσεις εκεί που δε θα μπορούσαν (τουλάχιστον όχι το ίδιο εύκολα) στον ένα ενιαίο δήμο. 2. Είναι άκαιρες και ανώριμες, δεδομένου όπως αναφέρεται και παραπάνω, ήταν και είναι αναμενόμενο το Σχέδιο Καλλικράτης στην πρώτη τετραετία εφαρμογής του να παρουσιάσει πρωτόγνωρα προβλήματα που κύρια έχουν να κάνουν με διοίκηση και κατανομή πόρων, διαχείριση προσωπικού, συνεργασίες υπηρεσιών κ.λπ. Οι κύριοι αυτοί λοιπόν που με τόσο ζήλο σπεύδουν να μιλούν για διασπάσεις μετά από ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα εφαρμογής του Σχεδίου, χωρίς καν να έχει εξαντληθεί μια πρώτη τετραετία δοκιμαστικής έστω λειτουργίας με απολογισμό εκτίθενται δίχνοντας ανωριμότητα και έκπληξη, αφού τα όποια προβλήματα στην πρώτη τετραετία ήταν και είναι ούτως ή άλλως αναμενόμενα και αντιμετωπίσημα. 3. Τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται δεν οφείλονται στην ενιαία δομή ενός καλλικρατικού δήμου, αλλά στον τρόπο λειτουργίας των Δ.Ε. και των Τοπικών Ενοτήτων. Εκεί εντοπίζεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες δεν μπόρεσαν να φτάσουν στο αναμενόμενο ύψος των περιστάσεων. Αυτό οφείλεται με τη σειρά του σε πολλούς επί μέρους λόγους, που έχουν να κάνουν είτε με την αυταρχικότητα της ενιαίας διοίκησης, είτε με τη συσσώρευση πόρων, είτε ακόμα και με την ίδια την ανικανότητα των αιρετών. Προτάσεις: Τα προβλήματα στο Σχέδιο Καλλικράτης εντοπίζονται κύρια στην αυτοδυναμία και ανεξαρτησία των δημοτικών και τοπικών ενοτήτων. Το κύριο εμπόδιο στο να λειτουργούν σωστά και αποδοτικά οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες βασίζεται σε δύο κύριους άξονες: 1. της οικονομικής αυτοτέλειας και 2. της διοικητικής αυτοτέλειας 1. Οικονομική αυτοτέλεια Δ.Ε. Όσον αφορά τον πρώτο άξονα, οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες εμφανίζονται «ανάπηρες» και αδρανείς, λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Μια πάγια προκαταβολή του ύψους των 2000€ και με τους διαχειριστές της πάγιας προκαβολής να είναι επιφυλακτικοί σε κάθε είδους δαπάνη έχοντας τη δαμόκλια σπάθη του Ελεγκτικού Συνεδρίου πάνω από το κεφάλι τους, είναι αδύνατο να θεωρηθεί επαρκής για κάλυψη στοιχειωδών αναγκών. Η λύση στο πρόβλημα είναι η κάθε δημοτική ενότητα να έχει δικό της προϋπολογισμό με επαρκής πόρους και ποσά που θα αντανακλούν τον πληθυσμό και τις ιδιαιτερότητές της με βάση συγκεκριμένα αντικειμενικά κριτήρια που μπορεί ο ίδιος ο Δήμος κεντρικά να καθορίσει. Με αυτόν τον τρόπο η κάθε Δ.Ε. μπορεί να ανταπεξέλθει σχετικά άμεσα και γρήγορα στις όποιες ανάγκες των πολιτών της αποφεύγοντας τη γραφειοκρατεία της κεντρικής διοίκησης. Η Δ.Ε. θα πρέπει να μπορεί να στέκεται στα πόδια της οικονομικά και αυτοδιοικητικά, κάνοντας διαχείριση δικών της αυτοτελών πόρων και εστιάζοντας στην απορρόφηση εσόδων και κονδυλίων επαρκών για να καλύπτουν τις ανάγκες της με αίσθημα ευθύνης για τα οικονομικά της. Επιτέλους και το θέμα των εξαντλητικών ελέγχων μέσω του Ελεγκτικού Συνεδρίου πρέπει να επιλυθεί. Δεν είναι δυνατό να τίθενται αυτόματα κατά πάγια τακτική συνεχώς υπό αμφισβήτηση η ηθική και η επιστημονική καταξίωση και γνώση των στελεχών του Δημοσίου Τομέα και να προσπαθούν μέσω των εξαντλητικών ελέγχων του Ελεγκτικού Συνεδρίου να προσπαθούν συνέχεια να αποδείξουν ότι δεν είναι ελέφαντες. Να γίνεται έλεγχος, αλλά αυτός να είναι προληπτικός και δειγματοληπτικός έτσι ώστε να μειωθεί η γραφειοκρατεία, το κόστος και ο φαρισαϊσμός στη Δημόσια Διοίκηση. 2. Διοικητική αυτοτέλεια των Δ.Ε. Ο δεύτερος και ίσως σημαντικότερος άξονας είναι η διοικητική αυτοτέλεια των Δ.Ε.. Το φαινόμενο που παρατηρείται σήμερα σε πολλούς καλλικρατικούς δήμους είναι να έχουν ερημώσει διοικητικά από προσωπικό και το προσωπικό τους να έχει συγκεντρωθεί (για να μη χρησιμοποιηθεί ο καταλληλότερος σε πολλές περιπτώσεις όρος «στριμωχτεί») στα κεντρικά γραφεία του δήμου στην πρωτεύουσα του νησιού. Αυτό είχε προβλευθεί για εξοικονόμηση κόστους, αλλά τελικά δεν είναι και τόσο σοφό, αφού τα προβλήματα που δημιουργούνται από αυτήν την ερημοποίηση των Δ.Ε. είναι πολλαπλά και αυξάνουν την έλλειψη αντιπροσώπευσης και αυτοτέλειας των Δ.Ε. και Τ.Κ. Η πρότασή μου επ’ αυτού είναι βασισμένη και στην προσωπική μου εμπειρία και ενασχόλησή μου με τα κοινά στα πλαίσια του Δήμου Ρόδου, ως στέλεχος στη Δ/νση Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών. Θα πρέπει κάθε υπηρεσία του καλλικρατικού δήμου να αντανακλάται με εκπροσώπησή της σε κάθε Δ.Ε. μέσω ενός τουλάχιστον εργαζομένου γραφείου. Σε κάθε δημοτική ενότητα θα πρέπει να υπάρχει από ένα γραφείο της κάθε υπηρεσίας του Δήμου, το οποίο θα λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ της κεντρικής διοίκησης και των Δ.Ε.. Για παράδειγμα κάθε Δ.Ε. θα πρέπει να διαθέτει σε μόνιμη και σταθερή βάση τουλάχιστον ένα στέλεχος και γραφείο Πληροφορικής, τουλάχιστον ένα στέλεχος των Τεχνικών Υπηρεσιών, τουλάχιστον ένα στέλεχος γραφείου προσωπικού κ.λπ.. Τα όποια προβλήματα θα μπορούν να επιλύονται τοπικά και σε συνεννόηση με τις αρμόδιες κεντρικές υπηρεσίες μέσω των στελεχών που θα βρίσκονται και θα τις αντιπροσωπεύουν τοπικά σε κάθε Δ.Ε. ή ακόμα και Τοπική Κοινότητα. Με αυτόν τον τρόπο στις κεντρικές υπηρεσίες θα μεταφέρονται μόνο τα πολύ σοβαρά και ουσιώδη προβλήματα, ενώ θα έχουν το περιθώριο και την άνεση πλέον να ασχοληθούν πιο εμπεριστατωμένα με καίρια και ουσιώδη προβλήματα που αφορούν το σύνολο του ενιαίου δήμου. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι να συσσωρεύονται τα όποια προβλήματα από τις Δ.Ε. στις κεντρικές υπηρεσίες του Δήμου επιφορτίζοντας ανισόρροπα το προσωπικό και τη διοίκηση των κεντρικών υπηρεσιών, σε αντίθεση με τις Δ.Ε. οι οποίες εμφανίζονται ανίκανες να επιλύσουν ακόμα και τα πιο επουσιώδη προβλήματα καθημερινότητας. Το Σχέδιο Καλλικράτης έχει δρόμο να διανύσει, έχουν γίνει, πιστεύω πολλά σημαντικά βήματα προς τη θετική κατεύθυνση με καλύτερη οργάνωση και συντονισμό των υπηρεσιών, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα διανύουμε την πρώτη τετραετία δοκιμαστικής ουσιαστικά εφαρμογής του. Οι ανώριμες και ανεύθυνες προτάσεις και μάλιστα προς ανώτατους αξιωματούχους περί διάσπασης σε μικρότερους δήμους δημιουργούν μάλλον σύγχυση και πιθανότατα κρύβουν άλλα συμφέροντα και προσωπικές επιδιώξεις. Γι’ αυτό καλώ όλους όσους ασχολούνται με τα κοινά και την Τοπική Αυτοδιοίκηση να είναι προσεκτικοί σε τέτοιου είδους προτάσεις και διαβουλεύσεις που εκπορεύονται από μικροσυμφέροντα ή έλλειψη ωριμότητας και υπομονής, στοιχεία που είναι απαραίτητα και ουσιώδη στην πορεία και εξέλιξη ενός τέτοιου εγχειρήματος όπως το Σχέδιο Καλλικράτης στην πολλά υποσχόμενη Τοπική Αυτοδιοίκηση της χώρας.