Το έθιμο της 1ης του Σεπτέμβρη στο νησί της Κω

Rodiaki NewsRoom

Η αρχή του ορθόδοξου εκκλησιαστικού έτους θεωρείται η 1η του Σεπτέμβρη. Η ημερομηνία αυτή, της οποίας ο συμβολισμός έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο, λέγεται και «αρχή της ινδίκτου».

Οι κυρίες του Παραρτήματος του Λυκείου Ελληνίδων της πόλης Κω και πολλές συντοπίτισσες τηρούν κάθε χρόνο ένα παμπάλαιο έθιμο, που ξεκινά απ’ τους ζευγάδες της Κω καθώς αυτοί θεωρούσαν την 1η του Σεπτέμβρη ως την ημέρα έναρξης της γεωργικής τους χρονιάς και τη λέγανε μάλιστα «αρκιχρονιά».

Το βράδυ της παραμονής της αρκιχρονιάς (31 Αυγούστου) οι ζευγάδες «αστρονομούσαν» ένα μεγάλο σπορικό καρπούζι, που το άφηναν όλη τη νύχτα στο δώμα του σπιτιού τους μαζί με ένα ρόδι κι ένα κεφάλι σκόρδου. Το πρωί και πριν να φέξει ο ήλιος κατέβαζαν τα αστρονομημένα απ’ το δώμα και κυλούσαν το καρπούζι μέσα στη μισοσπιτιά, για να «κυλάει όλο το χρόνο η ευτυχία μέσα στο σπίτι». Παίρνανε ένα ρόδι κι ένα σκόρδο και τα κρεμούσαν στο εικονοστάσι μέχρι την ημέρα της σποράς.

Στη Χώρα της Κω αστρονομούσαν μαζί με το ρόδι και το σκόρδο κι ένα τσαμπί σταφύλι. Το έθιμο αυτό παραλλάσσει στο Πυλί, όπου πρόσθεταν ένα κυδώνι κι ένα καρύδι βαμβακιού, ενώ στο Ασφενδιού το σταφύλι ήταν μαύρο «πληθερό», δηλ. χρησιμοποιούσαν ένα μέρος απ’ το κλήμα, που κάνει μαύρα σταφύλια και ήταν πιο καρποφόρο απ’ τ’ άλλα κλήματα.

Ανήμερα της «Αρκιχρονιάς», πρωί-πρωί, πριν ακόμα βγουν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου, γυναίκες και παιδιά της πόλης Κω κρατώντας χάλκινα δοχεία και την αρμαθιά των αστρονομημένων καρπών της προηγούμενης και της νέας χρονιάς, έβγαιναν απ’ τα σπίτια τους και κατευθύνονταν προς το γιαλό. Εκεί πετούσαν τους καρπούς της προηγούμενης χρονιάς και βουτούσαν τους νέους καρπούς στη θάλασσα.

Έβρεχαν τα πρόσωπά τους με θαλασσινό νερό, έπαιρναν από σαράντα κύματα νερό στα δοχεία τους, μάζευαν απ’ την ακροθαλασσιά «κουχλάκια» (βότσαλα) και ξεκινούσαν για τον Πλάτανο του Ιπποκράτη. Άνοιγαν τότε τα χέρια τους κι αγκάλιαζαν τον πελώριο κορμό του αιωνόβιου δέντρου, ενώ συγχρόνως απάγγελλαν δίστιχα, με τα οποία ευχόντουσαν να τους χαρίζει ο γερο-Πλάτανος «δύναμη από τη δύναμή του και χρόνια από τα χρόνια του!». Στα μικρά παιδιά έδιναν την ευχή: «Σ’ εσάς παιδιά ευχόμαστε χρόνια πολλά να ζήσετε και σαν το Πλάτανο της Κω να χιλιοκλωνίσετε!».

Επέστρεφαν ύστερα στα σπίτια τους, μόλις γλυκοχάραζε. Εκεί, μπροστά στο κατώφλι του σπιτιού τους και πριν ακόμα μπουν μέσα, σπούσε ο οικοδεσπότης το ρόδι, σαν σύμβολο ευτυχίας κι ευφορίας και το νερό της θάλασσας μαζί με τα βότσαλα «λαντουρούσε» (ράντιζε) σ’ όλους τους χώρους του σπιτιού και τις αυλές.

Την ίδια μέρα στους ναούς του νησιού τελείται λειτουργία και οι παπάδες αγιάζουν τα σπίτια των ενοριών τους.
Το βράδυ της παραμονής της 1ης του Σεπτέμβρη οι γυναίκες πάλι των αγροτών της Αντιμάχειας τοποθετούσαν σ’ ένα σακούλι το ρόδι, το σκόρδο και το καρύδι βαμβακιού, που τα άφηναν στο δώμα όλη τη νύχτα μαζί μ’ ένα καρπούζι. Το πρωί πριν ανατείλει ο ήλιος τα έφερναν μέσα στο σπίτι.

Το ρόδι σήμαινε τον εμπλουτισμό του αγρότη με όλα τα είδη που θα έσπερνε, το σκόρδο, για να μη «βασκανίζεται» και το βαμβάκι, για να γεράσει και να λευκανθούν τα μαλλιά του σαν το βαμβάκι. Το καρπούζι το φύλαγαν και το έκοβαν για να τιμήσουν τον παπά και τον αγιασμό, που ο γεωργός θα έκανε μόλις άρχιζαν τα πρωτοβρόχια και θα ξεκινούσε τη σπορά.

Αν το καρπούζι που τότε θα κοβόταν ήταν κόκκινο σήμαινε ότι ο γεωργός θα έχει μεγάλη παραγωγή σιταριού, όταν όμως ήταν άσπρο, τότε σήμαινε ότι θα έχει παραγωγή κριθαριού! Αντίστοιχο έθιμο μ’ ελάχιστες παραλλαγές τηρούσαν και στα χωριά της Καρδάμενας και της Κεφάλου της Κω.

Στο Λαγούδι του Ασφενδιού οι γυναίκες από βραδύς έβγαζαν ένα καρπούζι στο ύπαιθρο για να «αστρονομηθεί» και το πρωινό της 1ης του Σεπτέμβρη το έφερναν μέσα στο σπίτι. Παράλληλα η κάθε νοικοκυρά έπαιρνε ένα ρόδι καθώς κι ένα τσαμπί σταφύλι κόκκινο, τα έδενε με μια κλωστή και τα κρεμούσε μπροστά στις εικόνες. Την πρώτη μέρα που ο αγρότης θ’ άρχιζε να σπέρνει, τα έκοβε όλα αυτά σε τεμάχια μαζί με το καρπούζι και τα έριχνε μέσα στο σάκο του σπόρου, τον οποίο θα έσπερνε στο χωράφι.

Γράφει ο Βασίλης Χατζηβασιλείου
τ. δικηγόρος-ιστορικός