Η γωνιά της γλώσσας μας Όμηρος: ο αιώνιος ποιητής που συνεχίζει να «ζει» ανάμεσα μας

Rodiaki NewsRoom

Επιμέλεια
Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
φιλόλογος
katsaras2002@yahoo.gr

Μιλάμε ομηρικά. Ασυναίσθητα. Χωρίς να το ξέρουμε. Στον καθημερινό μας λόγο, στις πιο απλές μας συζητήσεις. Ασχέτως μορφωτικού επιπέδου, ηλικίας, γνώσεων. Οι λέξεις και φράσεις των Ομηρικών επών, της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα, έχουν ενσωματωθεί στην νεοελληνική γλώσσα και αποτελούν πολύτιμο εργαλείο επικοινωνίας για όλους μας. Μερικές από αυτές είναι οι εξής:

Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης: αποτελεί την θρυλική απάντηση που είχε δώσει ο Έκτορας κατά τον Τρωικό πόλεμο , όταν πληροφορήθηκε ότι ο οιωνός για την επικείμενη επίθεση των Τρώων κατά των Αχαιών ήταν δυσμενής. Τότε απάντησε: "Είς οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης", δηλαδή ένας είναι ο καλύτερος οιωνός, να υπερασπίζεσαι την πατρίδα σου.

Αιδώς Αργείοι: ντροπή σας Αργείοι. Για πρώτη φορά βλέπουμε τη φράση αυτή στην Ιλιάδα. Είναι η φράση που φώναξε ο Στέντορας, ένας Αχαιός ήρωας του Τρωικού Πολέμου, στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Αργείους να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. Επίσης με την ίδια φράση επέπληξε ο Αίαντας τους Αργείους όταν φοβισμένοι είχαν καταπτοηθεί και ανέχονταν τους Τρώες να απειλούν με κάψιμο τα πλοία τους. Σήμερα την χρησιμοποιούμε για να επιπλήξουμε κάποιους συνήθως όταν ενεργούν αντίθετα με τα λόγια τους.

Ασκός του Αιόλου: η έκφραση συναντάται (λανθασμένα) και στον πληθυντικό ως ασκοί του Αιόλου, αφού ο Αίολος είχε έναν ασκό (και όχι πολλούς). Κατά την Ελληνική Μυθολογία ο θεός των ανέμων Αίολος διατηρούσε τους ανέμους κλεισμένους μέσα σε έναν ασκό από τον οποίο και επέτρεπε να πνέουν αυτοί κατά βούληση. Στην Οδύσσεια ο ασκός αυτός δόθηκε στον Οδυσσέα. Οι ναύτες του όμως, από περιέργεια, τον άνοιξαν για να δουν τι περιείχε και οι άνεμοι ελευθερώθηκαν. Η θαλασσοταραχή που ακολούθησε προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο καράβι του Οδυσσέα και είχε ως αποτέλεσμα να χάσει τον προσανατολισμό του, επιμηκύνοντας το ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη. Σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος αυτός για πράξεις που έχουν ανεξέλεγκτες συνέπειες.

Έπεα πτερόεντα: λόγια που πετούν. Ποιητική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη του Ομήρου ότι τα λόγια, όταν βγαίνουν από το στόμα, τα παίρνει ο αέρας και πετούν. Είναι δηλαδή λόγια χωρίς καμία αξία. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε ότι κάποιος λέει αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα χωρίς ιδιαίτερη σημασία , αφού δεν έχουν καταγραφεί. Έτσι είναι εύκολο να αμφισβητηθούν ή και να διαψευστούν .

Δούρειος Ίππος: το περίφημο ξύλινο άλογο που κατασκεύασαν οι Έλληνες σύμφωνα με το σχέδιο του Οδυσσέα για να καταλάβουν με δόλο τη Τροία. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε πως, ό,τι φαίνεται ως δώρο, στην πραγματικότητα είναι επικίνδυνο.

Εκατόμβη: εκατόμβη ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες την θυσία που προσέφεραν στους θεούς αποτελούμενη από εκατό βόδια. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε μια μεγάλη καταστροφή με πολλά θύματα.

Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού. Με την φράση αυτή ο Νέστωρ προσπαθεί να παροτρύνει τον Διομήδη για συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον των Τρώων. Σήμερα χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ένας μεγάλος κίνδυνος τον οποίο διατρέχει κάποιος (σαν να βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού και κινδυνεύει να κοπεί )

Αχίλλειος πτέρνα: η φράση προέρχεται από την μυθολογία μας που αναφέρει την Θέτιδα να κρατά από τις φτέρνες τον γιο της Αχιλλέα και να τον βαπτίζει στα θαυματουργά νερά της Στυγός για να τον καταστήσει άτρωτο. Και ενώ το σώμα έγινε άτρωτο, η φτέρνα έμεινε τρωτή γιατί δεν είχε βραχεί από το νερό. Ο Πάρις σκότωσε τον Αχιλλέα με ένα βέλος που τον βρήκε στην φτέρνα. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε το πιο ευπρόσβλητο σημείο του σώματος και μιας υποθέσεως.

Ας μην πάω χαμένος κι άδοξα: στην ευχή αυτή του Έκτορα κρύβεται το μεγαλείο των αρχαίων προγόνων μας. Οι έλληνες, γνώριζαν ότι ο θάνατος ,όπως και η γέννηση ενός ανθρώπου, είναι μέρος της λειτουργίας του κόσμου. Ξέροντας ότι είναι αδύνατον να αντιμετωπίσουν το αναπόφευκτο του τέλους της ανθρώπινης ύπαρξης προσπαθούσαν να μεγαλουργήσουν κατά τη διάρκεια του βίου τους (έχοντας ως βάση πάντοτε τον ενάρετο τρόπο ζωής) ,κάνοντας υπέροχα πράγματα και ξεπερνώντας πολλές φορές τις δυνάμεις τους.

Άχθος αρούρης: βάρος της γης. Ο Αχιλλέας στο διάλογό με τη μητέρα του αναφέρει ότι αισθάνεται άχθος αρούρης (βάρος της γης), μετά από μεγάλο διάστημα απραξίας και αποχής από τη μάχη. Σήμερα η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να δηλώσει άνθρωπο ανάξιο, άχρηστο.

Μάντης κακών: έτσι αποκάλεσε ο Αγαμέμνων τον μάντη Κάλχα, όταν προέβλεψε ότι το στρατόπεδο των Ελλήνων υποφέρει από ασθένειες εξαιτίας του Αγαμέμνονα που προσέβαλε τον θεό Απόλλωνα. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να χαρακτηρίσουμε άτομο που προλέγει γεγονότα τα οποία δεν είναι ευχάριστα.

Έσσεται ήμαρ: θα έρθει η ημέρα. Σε δύο φράσεις της Ιλιάδας αναφέρεται «ἔσσεται ἦμαρ ὅτ' ἄν ποτ' ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ» δηλαδή "θα έρθει η μέρα κατά την οποία θα χαθεί το ιερόν Ίλιον". Σήμερα η φράση λέγεται προειδοποιητικά και απειλητικά για κάποιον και φανερώνει επιθυμία εκδίκησης.

Εξ απαλών ονύχων : με απαλά νύχια. Σήμερα η φράση χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε στην νηπιακή ηλικία όπου ο άνθρωπος έχει μαλακά νύχια. Μεταφορικά εννοούμε ότι κάποιος ασχολήθηκε με ένα θέμα επιφανειακά, με επιπόλαιο τρόπο, χωρίς να εισέλθει στην ουσία του.

Θαύμα ιδέσθαι: θαύμα να τα βλέπεις. Ο Αχιλλέας περιγράφει στη μητέρα του τα ωραία όπλα του θανόντος Πατρόκλου που πήρε ο Έκτορας, ενώ σε άλλο σημείο περιγράφονται με θαυμασμό οι αυτόματοι μηχανισμοί του Ηφαίστου. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση όταν βλέπουμε κάτι πολύ ωραίο, άξιο θαυμασμού.

Αιέν αριστεύειν: πάντα να αριστεύεις. Με αυτά τα λόγια συμβούλεψε ο Ιππόλαχος το γιο του Γλαύκο, όταν τον έστειλε στη Τροία να πολεμήσει εναντίον των Ελλήνων.

Φοβού τούς Δαναούς και δώρα φέροντας: την προειδοποίηση αυτή είχε απευθύνει ο Λαοκόων, ένας από τους ιερείς της Τροίας, στους Τρώες για να τούς αποτρέψει να δεχθούν μέσα στα τείχη τους τον Δούρειο Ίππο, τον οποίο οι Έλληνες είχαν αφήσει έξω από το κάστρο. Σήμερα η φράση σημαίνει ότι πρέπει να προφυλαγόμαστε από κάποιο ανεξάρτητα αν φαίνεται γενναιόδωρος ή καλός προς στιγμήν.

Μέντορας: μέντορα σήμερα λέμε τον καλό σύμβουλο. Ο Μέντορας καταγόταν από την Ιθάκη. Σ’ αυτόν εμπιστεύτηκε το σπιτικό του ό πολυμήχανος Οδυσσέας φεύγοντας για την Τροία. Συχνά μάλιστα και η Αθηνά έπαιρνε την μορφή του για να μπορεί αθέατη να δίνει τις κατάλληλες συμβουλές .

Ομηρικοί καυγάδες: ο Όμηρος στα έπη του παρουσιάζοντας τις άγριες μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τρώων αλλά και ανάμεσα στους ίδιους τους Έλληνες ,είναι τόσο παραστατικός και λεπτομερειακός, ώστε σήμερα, όταν γίνονται καβγάδες με μεγάλη διάρκεια και με πολλούς εμπλεκόμενους χρησιμοποιούμε τη φράση "ομηρικός καβγάς".