Η γωνιά της γλώσσας μας: H νύφη, ο γαμπρός και το μπάτσελορ!

Rodiaki NewsRoom

Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς φιλόλογος
katsaras2002@yahoo.gr

Tην λέξη bachelor την συναντάμε στο Bachelor’s party (πάρτυ εργένηδων), και Bachelor’s degree (πτυχίο). Κοινό σημείο τους είναι προφανώς η λέξη «bachelor». Γυρνώντας στο παρελθόν πηγαίνουμε στο 12ο αιώνα, όπου και πρωτοεμφανίζεται η γαλλική λέξη «bacheler».

Αυτή η λέξη λοιπόν, περιέγραφε τον ιππότη εκείνο, ο οποίος ήταν είτε πολύ νέος είτε πολύ φτωχός για να έχει υπηρέτες υπό τις διαταγές του (ήταν δηλαδή μόνος του) και ήταν ο κατώτερος τίτλος τιμής που μπορούσε να δοθεί σε κάποιον. Η λέξη πιθανόν έχει ως ρίζα της το λατινικό baculum= το μπαστούνι, μιας και οι νέοι μαθητευόμενοι ιππότες γυμνάζονταν και εκπαιδεύονταν με μπαστούνια και όχι σπαθιά και κατέληξε τελικά να δηλώνει αυτόν που προτιμάει την μοναχική ζωή αποφεύγοντας το γάμο, τον ανύμφευτο.

Ο όρος bachelor party ως προγαμιαίο γλέντι του γαμπρού με τους φίλους του πρωτοεμφανίστηκε το 1882.

Οι ρίζες του όμως βρίσκονται στην αρχαία ιστορία, γύρω στον 5 αι. π.Χ στη Σπάρτη ως μία γιορτή που σηματοδοτoύσε τη μετάβαση από τον εργένικο βίο στον έγγαμο. Μία νύχτα πριν τον γάμο του ο γαμπρός γιόρταζε την τελευταία του μέρα ως ελεύθερος άνδρας. Ο θεσμός του γάμου στη Σπάρτη ήταν πολύ σημαντικός κάτι που επέβαλλε τον απόλυτο σεβασμό και την πίστη του άντρα προς την σύζυγο του. Κατά τη διάρκεια της τελετής λοιπόν, οι Σπαρτιάτες στρατιώτες δειπνούσαν τιμώντας τον μέλλοντα γαμπρό και έκαναν προπόσεις στο όνομά του.

Tον 13ο αιώνα, υπό την αιγίδα του Πάπα Γρηγορίου του 9ου, καθιερώθηκε στο πανεπιστήμιο του Παρισιού, ένα σύστημα κατηγοριοποίησης των σπουδών των θεολόγων-μοναχών (baccalarii-εργένηδες ταγμένοι στο Θεό). Αυτοί ήταν οι «baccalarii cursores», αυτοί δηλαδή που είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους και θα αφοσιώνονταν στη διδασκαλία και οι «baccalarii dispositi», δηλαδή όσοι είχαν τελειώσει τις σπουδές τους και μπορούσαν να προχωρήσουν για ανώτερες. Από τον 14ο αιώνα, η λέξη «bachelor» εισήχθη και στην αγγλική γλώσσα, και έτσι ονομάζονταν ο εκπαιδευόμενος τεχνίτης, ο νέος φοιτητής και ο δόκιμος μοναχός. Έτσι, χάρη στους μοναχικούς ιππότες και τους φοιτητές μοναχούς, η λέξη «bachelor» έφτασε σήμερα να περιγράφει τον «εργένη», αλλά και τον κατώτερο τίτλο σπουδών (πρώτο πτυχίο) που μπορεί να αποκτήσει κάποιος από κάποια κολεγιακή ή πανεπιστημιακή σχολή.

Η λέξη νύφη προέρχεται από την αρχαία ελληνική νύμφη που δήλωνε την νεαρή γυναίκα, το κορίτσι που βρισκόταν σε ηλικία γάμου. Μυθολογικά Νύμφες ονομάζονταν οι κατώτερες θεότητες της φύσης προστάτιδες των πηγών, των δασών, των δένδρων, των σπηλαίων. Τέτοιες ήταν οι Νύμφες των πηγών (Ναϊάδες), της θάλασσας (Νηρηίδες), των βουνών (Ορεστιάδες), των δένδρων( Δρυάδες) κτλ.

Η λέξη νυμφίος πρωτοαναφέρεται στα ομηρικά έπη και είναι ο γαμπρός, αυτός δηλαδή που νυμφεύεται και ο νεόγαμος, ο νιόπαντρος άνδρας . Eπίσης η νυφίτσα (στα αρχαία ελληνικά ικτίς) ,το μικρόσωμο σαρκοφάγο ζώο, πήρε το όνομα του από την νύφη κατ’ευφημισμό .Δόθηκε δηλαδή ένα «θετικό» όνομα σε ένα ζώο το οποίο δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθές. Συγκεκριμένα σύμφωνα με μια λαϊκή παράδοση κάποτε ήταν μία νεαρή και ωραία νύμφη, η οποία ατύχησε στον γάμο της και μεταμορφώθηκε σε αυτό το ζώο. Έκτοτε, προσπαθεί να καταστρέψει τις προίκες και να βάζει τους νεόνυμφους σε διχόνοια.

Η λέξη γαμπρός –γαμβρός τώρα προέρχεται από το ρήμα γαμβρεύω . Γαμβρεύω (συγγενές του ρήματος γαμεω-γαμώ = αποκτώ σύζυγο )σήμαινε συνάπτω οποιαδήποτε συγγένεια με γάμο . Ετσι γαμβρός στην αρχαία ελληνική λεγόταν όποιος γινόταν συγγενής μέσω ενός γάμου, είτε επειδή παντρευόταν την κόρη κάποιου, είτε επειδή ήταν σύζυγος της αδελφής, είτε επειδή ήταν μνηστήρας. Γαμβρός ονομαζόταν στην αρχαία ελληνική και ο εραστής, γι αυτό και στη νεοελληνική γλώσσα χρησιμοποιούμε την έκφραση αυτός γαμπρίζει εννοώντας ότι ερωτοτροπεί από δω κι από κει.

Το ρήμα «παντρεύομαι» τώρα για να είμαστε ακριβείς είναι σωστό να χρησιμοποιείται μόνο από γυναίκες. Η γυναίκα παντρεύεται, δηλαδή μπαίνει υπό τη φροντίδα του άντρα της. Το αρχαιοελληνικό ρήμα ήταν υπανδρεύομαι, ζω δηλαδή υπό την εξουσία του άνδρα (υπό+άνδρας). Η ύπανδρος γυναίκα είναι η υπό τον άνδρα γυναίκα, η έγγαμος. Το ρήμα «νυμφεύομαι» πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο από άντρες. Ο άντρας νυμφεύεται, αποκτά δηλαδή τη δική του γυναίκα, την δική του νύμφη. Στην πορεία βέβαια καθιερώθηκε το ρήμα παντρεύομαι και για τον άντρα και για την γυναίκα.

Η λέξη σύζυγος (αρχαίος τύπος σύζυξ) παράγεται από το συν + ζυγός < ρήμα ζεύγνυμι Κυριολεκτικά η λέξη χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει ότι δύο ζώα συνυπάρχουν κάτω από τον ίδιο ζυγό. Είναι δεμένα μαζί δηλαδή κάτω από το ίδιο ξύλο. Γι’ αυτό και οι παλιοί, όταν μιλούσαν για «ζευγάρι» ,στο μυαλό τους είχαν το όργωμα της γης που διεκπεραιώνονταν με την αξιοποίηση δύο ζώων δεμένων μαζί ,με σκοπό την εκπόνηση μιας συγκεκριμένης δουλειάς: του οργώματος. Κατ’ αναλογία λοιπόν σύζυγος είναι ο άνθρωπος με τον οποίο ενώνεται κανείς προκειμένου να φέρει εις πέρας ένα σημαντικό έργο: το γάμο. Γι’ αυτό κι όποιος δεν έχει σύζυγο, ονομάζεται ελεύθερος , με την έννοια ότι δεν βρίσκεται δεσμευμένος κάτω από κάποιον ζυγό.