8 Μαΐου 1945 : Η επόμενη μέρα !..

Rodiaki NewsRoom

Συγκλονιστική περιγραφή από τον Γιώργο Βρούχο

Γράφει ο δημοσιογράφος Γιώργος Ζαχαριάδης

Το τέλος του β΄ παγκοσμίου πολέμου γράφτηκε στη Σύμη. Στις 8 Μαΐου 1945 ο στρατηγός ‘Οττο Βάγκνερ υπέγραψε την παράδοση των γερμανικών δυνάμεων στους Συμμάχους και ουσιαστικά από την ημέρα εκείνη αρχίζει η βρετανική κατοχή στη Δωδεκάνησο που κράτησε περίπου για δύο χρόνια.

Και η περίοδος αυτή δεν ήταν από τις καλύτερες και διέψευσε τις ελπίδες των νησιωτών που «άλλα περίμεναν και άλλα βρήκαν μπροστά τους» από τις πρώτες κιόλας μέρες.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι την επομένη μέρα που Άγγλοι πήγαν από τη Σύμη στη Ρόδο χωρίς να επιτρέψουν στους ‘Έλληνες ιερολοχίτες να τους ακολουθήσουν. Ο λόγος ήταν απλός: ‘Ήθελαν να παρουσιαστούν στο ροδιακό λαό ότι αυτοί ήταν οι απελευθερωτές και βέβαια ο μακρινός στόχος τους ήταν η μόνιμη παραμονή τους στη Δωδεκάνησο !..

Ο αξέχαστος Χαλκίτης ιερολοχίτης Βασίλης Χαλικάκης σε συνέντευξη του που μου έδωσε το 2010 , είχε αποκαλύψει ότι μόλις υπογράφτηκε η παράδοση των Γερμανών στη Σύμη ,οι ιερολοχίτες που βρισκόντουσαν στο νησί , μπήκαν στα σκάφη για να μεταβούν στη Ρόδο, αλλά δεν τους άφησαν οι Άγγλοι. ,γιατί ήθελαν αυτοί να δρέψουν τη δόξα των απελευθερωτών και όχι οι ‘Έλληνες πολεμιστές, οι οποίοι έφτασαν μετά δύο μέρες!...Το ίδιο μου επανέλαβε και πριν λίγες μέρες ένας από τους τελευταίους επιζώντες ιερολοχίτες Γιώργος Λιναρδής , επίσης από τη Χάλκη.

Από τις πρώτες μέρες της αγγλικής κατοχής στη Δωδεκάνησο φάνηκαν και οι προθέσεις τους. Σε επίσημα έγγραφα του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «οι δυσαρεστημένοι ιερολοχίτες ήταν από τους πρώτους που αντελήφθησαν ότι οι Βρετανοί δεν είχαν πρόθεση να θεωρήσουν τα Δωδεκάνησα ελληνικό έδαφος, χωρίς διπλωματικά παζαρέματα…»

Ακόμη προκύπτει και από επίσημες αναφορές ,ότι οι βρετανικές αρχές διατήρησαν το διοικητικό και φορολογικό σύστημα της φασιστικής Ιταλίας με αποτέλεσμα να προκληθεί μεγάλη δυσαρέσκεια μεταξύ των Δωδεκανησίων, ενώ διατηρήθηκαν οι Ιταλοί υπάλληλοι στις θέσεις τους.!..

Ιερολοχίτες πανηγυρίζουν στη Σύμη μετά την υπογραφή της παράδοσης των Γερμανών στους Συμμάχους

Η ερευνήτρια Λένα Διβάνη σε σχετική έκδοση του υπουργείου Εξωτερικών γράφει μεταξύ άλλων ότι « η διφορούμενη στάση των Βρετανών δεν παρεξηγήθηκε μόνο από τους ‘Έλληνες αλλά και από τους Ιταλούς της Δωδεκανήσου. Ο A .Mάκι επικεφαλής της επιτροπής της επιτροπής που δημιουργήθηκε για την προστασία των ιταλικών συμφερόντων στη Δωδεκάνησο, έγραψε στο ιταλικό υπουργείο εξωτερικών το 1945 « οι Βρετανοί απέδειξαν την κατανόηση και την συμπάθεια τους για τους Ιταλούς που διαμένουν εδώ (…) κατέστρεψαν πολλές ρόδινες ψευδαισθήσεις των Ελλήνων(…) σε όλες τις κοινωνικές τάξεις των Ελλήνων δημιούργησαν την εντύπωση ότι δύσκολα θα επιτρέψουν την ενσωμάτωση των μεγαλυτέρων τουλάχιστον νησιών στην Ελλάδα.»

Την ίδια άποψη για την μεροληπτική στάση των Βρετανών προς τους Ιταλούς της Δωδεκανήσου είχε και οι διοικητής του Ιερού Λόχου Χριστόδουλος Τσιγάντε ,ο οποίος φρόντισε με σχετικό αυστηρό υπόμνημα του να ενημερώσει το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών και τα άλλα αρμόδια υπουργεία.

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ
‘Ένα άλλο χαρακτηριστικό περιστατικό της μεροληπτικής συμπεριφοράς των Βρετανών προς τους Ιταλούς, συνέβη λίγες μέρες μετά το τέλος του πολέμου. Η δημοτική αρχή αποφάσισε ν΄ αλλάξει τα ιταλικά ονόματα των δρόμων της Ρόδου και να τα αντικαταστήσει με ελληνικά. Όμως, οι βρετανικές αντέδρασαν και γεγονός που προκάλεσε την έντονη οργή του δημάρχου Αθανασίου Καζούλλη και του δημοτικού συμβουλίου, οπότε συγκροτήθηκε μεγάλη σύσκεψη .κατά τη διάρκεια της οποίας ο βρετανός εκπρόσωπος ζήτησε να παραμείνουν τα ιταλικά ονόματα στους δρόμους και από κάτω να γραφτούν και τα ελληνικά. Ο ιταλός εκπρόσωπος(που ήταν ο Μάκι) ισχυρίστηκε τα ίδια και μάλιστα απέφυγε να αποκαλέσει τους παραβρισκόμενους ως ‘Έλληνες, αλλά ως Ορθοδόξους, όπως δηλαδή τους αποκαλούσαν επί ιταλικής κατοχής !..

Και τότε έγινε ο μέγας χαμός !.. Ξεσηκώθηκαν όλοι και κινήθηκαν απειλητικά εναντίον του Άγγλου και του Ιταλού , οι οποίοι πανικόβλητοι το έβαλαν στα πόδια. Την επόμενη μέρα όλοι οι δρόμοι της πόλης είχαν ελληνικά ονόματα!..

H 8η ΜΑΪΟΥ ΣΤΗ ΡΟΔΟ
Μόλις μαθεύτηκε η παράδοση των Γερμανών στη Σύμη, αμέσως δραστηριοποιήθηκαν όλοι οι τοπικοί παράγοντες στη Ρόδο. Ο Γιώργος Βρούχος στις (αδημοσίευτες) «Αναμνήσεις» του περιγράφει τα γεγονότα εκείνης της ημέρας ως εξής:

«Το πρωί της Τρίτης 8 Μαΐου ο Στρατηγός Otto Wagener πήγε στη Σύμη με ένα πλοιάριο για να παραδοθεί στον ταξίαρχο James Moffat. Κατά το μεσημέρι ήρθαν στο σπίτι μας στην Ιξιά, ο Παράσχος Χρυσοχοίδης και ο Δημήτρης Παπαιωάννου με ένα αυτοκίνητο FIAT Balilla, χρώματος καφέ θυμούμαι, και κάλεσαν τον πατέρα μου και τον Σάββα στην συνέλευση που θα γινόταν το απόγευμα στο Βενετόκλειο για την εκλογή μιας επιτροπής υποδοχής των Άγγλων που θάρχονταν την επομένη!

Πριν το σπίτι μας είχαν σταματήσει στου Παπαγεωργίου και στου Καλαβρού. Δεν καλούσαν όλο τον κόσμο, αλλά επιλεκτικά αυτούς που έκριναν εθνικά άξιους να μετάσχουν σε μια τέτοια συνέλευση, και φυσικά μόνο άντρες. Η συμμετοχή των γυναικών στα κοινά ήταν κάτι το αδιανόητο τότε. Ο πατέρας μου με πήρε μαζί του. Ανεβήκαμε σ’ένα φορτηγό αυτοκίνητο που έστειλε η αυτοδιόριστη οργανωτική επιτροπή για να μεταφέρει όσους κατοικούσαν στα Τριάντα. Στις Κάτω Πέτρες, στην τελευταία στροφή του δρόμου προς την πλατεία του Μπρούσαλη (ήταν τότε διπλής κατευθύνσεως, ο πάνω δρόμος έγινε το 1962-63) διασταυρωθήκαμε με το ανοιχτό αυτοκίνητο του Στρατηγού Wagener που επέστρεφε από την Σύμη. Συνομιλούσε με τον παρακαθήμενο του αξιωματικό.

Το φορτηγό μάς πήρε στο Βενετόκλειο. Πρώτη φορά έμπαινα στο ιστορικό αυτό σχολείο. Η μεγάλη αίθουσα ήταν γεμάτη. Πρέπει να ήταν περίπου 450 άτομα. Δεν υπήρχε δηλαδή καθολική λαική συμμετοχή, δεν ήταν άλλωστε δυνατό να οργανωθούν γενικές εκλογές εκείνη την ημέρα που πίεζε ο χρόνος. Ήταν ένα περιορισμένο εκλογικό σώμα, που ήταν όμως αντιπροσωπευτικό και ικανό να αποφασίσει σωστά και υπεύθυνα.

Η ατμόσφαιρα ήταν χαρμόσυνη, πανηγυρική. Επικρατούσε ευφορία και ενθουσιασμός. Η Γερμανία είχε ηττηθεί, οι Σύμμαχοι, και η Ελλάδα, είχαν νικήσει! Ήμασταν ελεύθεροι και αποφασίζαμε εμείς πια για την τύχη μας. Τερματιζόταν μια περίοδος έξι αιώνων, από το 1309, κατά την οποία αποφάσιζαν για μας οι εκάστοτε κατακτητές: Ιππότες, Τούρκοι, Ιταλοί, Γερμανοί.

Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις αποβιβάζονται στο λιμάνι της Ρόδου στις 9 Μαΐου 1945

Κάποια στιγμή πέρασαν απ’έξω δύο καραμπινιέροι που εκτελούσαν την συνηθισμένη περιπολία τους, και, βλέποντας την συγκέντρωση, κοντοστάθηκαν μάλλον από περιέργεια παρά από πρόθεση να κάμουν έλεγχο. Στην ομήγυρη επεκράτησε για λίγο μια αμηχανία. Κάποιος παλληκαράς φώναξε σε τόνο μαχητικό ότι έπρεπε να τους διώξουμε, να τους πούμε ότι η εξουσία τους είχε λήξει και ότι δεν είχαν καμιά δουλειά εκεί. Δεν χρειάστηκε όμως να γίνει κανένα διάβημα διότι οι καραμπινιέροι απομακρύνθηκαν μόνοι τους συνεχίζοντας την περιπολία τους.

Πρόεδρος της συνελεύσεως εκλέχτηκε δια βοής ο Θανάσης Καζούλλης, ο γνωστός μεγαλοκτηματίας της οικογένειας των ευεργετών, ο οποίος έχαιρε γενικής εκτιμήσεως. Αφού μίλησαν διάφοροι, με τον Σταμάτη Καζούλλη, τον γιο του προέδρου, που διετύπωσε ορισμένες προτάσεις της νεολαίας, έγινε ψηφοφορία για την εκλογή εξαμελούς επιτροπής υποδοχής των Άγγλων. Εκλέχτηκαν κατά σειρά επιτυχίας οι Αθανάσιος Καζούλλης, Γαβριήλ Χαρίτος, δικηγόρος, με διαφορά μιας ψήφου (431-430), Κώστας Χατζηκωσταντής, επιχειρηματίας, Γιάννης Οικονομίδης, έμπορος, Γιάννης Τσαβαρής και Αχιλλέας Κωνσταντινίδης, δικηγόροι..

Σ’αυτούς προστέθηκε και ο πρώτος επιλαχών Στέλιος Κωτιάδης επειδή ήταν αγγλομαθής. Οι εκλεγέντες ήταν ομολογουμένως ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η ροδιακή κοινωνία. Ο Καζούλλης διορίστηκε κατόπιν δήμαρχος από τους Άγγλους, ο Χαρίτος εκλέχτηκε τον επόμενο χρόνο δήμαρχος και το 1951 βουλευτής. Ο Κωτιάδης εκλεγόταν συνεχώς βουλευτής από το 1950 μέχρι την δικτατορία των συνταγματαρχών και έγινε δύο φορές υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας.»

Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ
Για την επόμενη μέρα και την άφιξη των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων ο Γιώργος Βρούχος δίνει μια συγκλονιστική περιγραφή:

«Την επομένη, 9 Μαΐου, ημέρα Τετάρτη, συγκεντρωθήκαμε στην αυλή της εκκλησίας των Τριαντών με ελληνικές και αγγλικές σημαίες (τότε θεωρούσαμε ότι Αγγλία και Ελλάδα ήταν ένα και το αυτό), ανεβήκαμε σε φορτηγά και πήγαμε στο Βενετόκλειο. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί και άλλες ομάδες από άλλα χωριά και από τα μαράσια με πολλές σημαίες. Απορούσα και διερωτώμουνα πότε ράφτηκαν όλες αυτές οι σημαίες. Είχε και μερικές που έδειχναν παλιές.

Αυτές προφανώς τις είχαν κρυμμένες σαν ιερά κειμήλια βαθιά στα σεντούκια με την προσδοκία της άγιας μέρας που θα τις έβγαζαν να τις ξεδιπλώσουν σε μια ελεύθερη Ρόδο. Και η μέρα αυτή είχε φτάσει: 9 Μαΐου 1945. Λαμπρή, μεγάλη ιστορική μέρα, ορόσημο, το τέλος μιας μακραίωνης ξενοκρατίας και η ανατολή νέας εποχής εθνικής αποκαταστάσεως και ελευθερίας. Ακολούθησαν κι’ άλλες μεγάλες, σημαδιακές μέρες: η 15η Μαΐου 1945 που ήρθε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Αντιβασιλεύς Δαμασκηνός επιβαίνοντας του θρυλικού καταδρομικού ΑΒΕΡΩΦ, η 31η Μαρτίου 1947 που ο Ταξίαρχος Parker παρέδωσε την διοίκηση των νησιών στον Ναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη και υψώθηκε στον ιστό του διοικητηρίου (τώρα λέγεται νομαρχιακό μέγαρο) η ελληνική σημαία, η 7η Μαρτίου 1948 που ήρθαν οι Βασιλείς, ο Παύλος και η Φρειδερίκη, και κήρυξαν την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Μητέρα Πατρίδα.

Αξέχαστες μέρες ανείπωτης χαράς, ενθουσιασμού και ευφροσύνης. Θεωρώ την γενεά μου τυχερή και προνομιούχο γιατί της έλαχε να ζήσει όλα αυτά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα: Την ιταλική κατοχή, τον παγκόσμιο πόλεμο, την τρομοκρατία των Γερμανών, την φοβερή πείνα και το λυτρωτικό τέλος του πολέμου. 9η Μαΐου 1945. Τι πανηγύρι ήταν εκείνο! Ο λαός ξεχύθηκε αυθόρμητα από τα μαράσια και από τα χωριά με τοπικές στολές, με σημαίες, με πάνινες ταινίες που έγραφαν ΖΗΤΩ Η ΕΝΩΣΙΣ, από τότε, από την πρώτη στιγμή ζητούσαμε την Ένωση, με τραγούδια σε μια φρενίτιδα ενθουσιασμού να υποδεχθεί τους ελευθερωτές.

Είχε τελειώσει ο φοβερός Παγκόσμιος Πόλεμος και μάλιστα με νίκη των Συμμάχων, τελείωναν η πείνα, οι διώξεις, οι αγγαρείες, οι εκτελέσεις, ο φόβος των Γερμανών, οι βομβαρδισμοί, η μακραίωνη υποδούλωση μας σε ξένους δυνάστες. Ήμασταν επιτέλους ελεύθεροι. Οι νέοι ξεχύθηκαν στις συνοικίες και αποτύπωναν στους τοίχους με γαλανή μπογιά ελληνικές σημαίες, και τους στίχους: Greeks here, Greeks there, Greeks everywhere on the island και στα ελληνικά Έλληνες εδώ, Έλληνες εκεί, Έλληνες παντού σ’ όλο το νησί. Μου έλεγε αργότερα ο Σταμάτης Καζούλλης o οποίος είχε πάρει τους στίχους αυτούς από ένα ποίημα που είχε μάθει στο Αμερικανικό Κολλέγιο (Snow Here, snow there…) και τους προσάρμοσε στην περίσταση μαζί με τον Στέλιο Κωτιάδη, ότι ο σκοπός ήταν να συνειδητοποιήσουν οι Άγγλοι ότι παρ’όλον ότι η Ρόδος αποτελούσε ιταλικό έδαφος, οι κάτοικοι της ήταν Έλληνες.

Στο προαύλιο του Βενετοκλείου που τότε, πριν διαπλατυνθεί η οδός Βενετοκλέων, ήταν πιο ευρύχωρο, και απ ’έξω, είχε συγκεντρωθεί πολύς κόσμος από τα χωριά με τοπικές ενδυμασίες και από τα μαράσια με σημαίες, πολλές σημαίες, που τραγουδούσε και ζητωκραύγαζε. Μια παρέα από νέους ύψωσε στον ιστό του Βενετοκλείου την ελληνική σημαία ενώ χιλιάδες στόματα έψαλλαν τον Εθνικό μας Ύμνο.

Απερίγραπτες στιγμές ευφροσύνης και ενθουσιασμού. Σε λίγο οι καμπάνες της Μητρόπολης, της Αγίας Αναστασίας, του Άη Γιώργη ανήγγελλαν ότι φάνηκαν τα σκάφη που έφερναν τους Άγγλους. Πανζουρλισμός! Μέσα σ ’εκείνη την βαβυλωνία θυμούμαι τον Μανώλη Παπαιωάννου που φώναζε: «Προχωρήστε στο Στάδιο ΔΙΑΓΟΡΑΣ.» Βάφτισε εκείνη τη στιγμή, την πρώτη στιγμή, πριν ακόμα έρθουν οι Άγγλοι, το Arena del Sole σε Στάδιο Διαγόρας και το όνομα αυτό επικράτησε κι’ έτσι λέγεται το στάδιο μέχρι σήμερα.

Ξεκίνησε λοιπόν η λαοθάλασσα για το Μαντράκι με τραγούδια, με σημαίες, με πινακίδες ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ, ΖΗΤΩ Η ΑΓΓΛΙΑ, ΖΗΤΩ Η ΕΝΩΣΙΣ. Ήταν ένα πανηγύρι. Γέμισε το μάτι μου από ελληνικές σημαίες. Τις χαιρόμουν. Τι όμορφες που ήταν! Η λαοθάλασσα κατευθύνθηκε προς το Μαντράκι τραγουδώντας. Θυμούμαι τα τραγούδια: «Την ελληνική σημαία μάνα μου την αγαπώ, πούχει τούρανού το χρώμα και στη μέση τον Σταυρό», και «Όλη δόξα όλη χάρις άγια μέρα ξημερώνει εις την Νύμφη του Ηλίου, Ρόδον την περικαλλή», ή «Εμπρός με τον Σταυρό με το σπαθί κι’ η μούσα μας χαρούμενη προσμένει να ψάλλουμε μαζί αυτής της γης την δόξα την δαφνοστεφανωμένη. Τώρα που η γαλανή σημαία μας επάνω στο Καστέλλο κυματίζει ελεύθερος ο ροδιακός λαός με δάκρυα χαράς την αντικρίζει.»

Η ελληνική σημαία δεν κυμάτιζε βέβαια ακόμα στο Καστέλλο’ θα περνούσαν άλλα δύο χρόνια μέχρι τις 31 Μαρτίου 1947 για να την δούμε να υψωθεί εκεί, αλλά εμείς στον ενθουσιασμό της αναστάσιμης εκείνης μέρας την μελετούσαμε.

Στο Μαντράκι είχε συγκεντρωθεί πολύς κόσμος από την πόλη και τα χωριά. Όσα φορτηγά μπορούσαν να κινηθούν κουβαλούσαν κόσμο με σημαίες, ελληνικές κυρίως και μερικές αγγλικές που ήταν και πιο δύσκολο να γίνουν με τις πολλές λωρίδες και χρώματα. Η χαρά του κόσμου άγγιζε τα όρια της τρέλας. Ο Καζαντζάκης, στον Αλέξη Ζορμπά, γράφει για τη μέρα που ο Πρίγκιπας Γεώργιος πάτησε το πόδι του στην Κρήτη ως Ύπατος Αρμοστής: «Είδες ποτέ λαό να ζουρλαίνεται γιατί είδε τη λευτεριά του;»

Αυτό ακριβώς συνέβαινε εκείνη τη μέρα στη Ρόδο. Μόλις βγήκαν οι πρώτοι αξιωματικοί ο κόσμος όρμησε και τους σήκωσε στα χέρια κι’έτσι σηκωτούς τους πήρε στο Ξενοδοχείο των Ρόδων. Φρενίτιδα ενθουσιασμού που λένε οι δημοσιογράφοι. Η αυλή του Ξενοδοχείου των Ρόδων πλημμύρισε από κόσμο που κρατούσε σημαίες, που τραγουδούσε ακούραστα και ζητωκραύγαζε υπέρ της Ελλάδος, της Ενώσεως και της Αγγλίας. Εκείνη την εποχή όπως και καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου θεωρούσαμε ότι Αγγλία και Ελλάδα ήταν ένα, δεν κάναμε διάκριση. Υποδεχόμενοι τους Άγγλους νιώθαμε σαν να υποδεχό-μασταν Έλληνες. Βέβαια τα πράματα δεν ήταν ακριβώς έτσι.

Οι Άγγλοι κατέλαβαν στρατιωτικά την Δωδεκάνησο και έπρεπε να ακολουθούν όσα ορίζει η Συνθήκη της Χάγης της 18ης Οκτωβρίου 1907 για την διοίκηση των στρατιωτικά κατεχομένων χωρών, Ωστόσο αυτοί κατάργησαν εντελώς την ιταλική διοίκηση, εκτόπισαν τον ιταλό κυβερνήτη Φαράλλι στην Κάρπαθο, ύψωσαν στον ιστό του διοικητηρίου την αγγλική σημαία αντί της ιταλικής, διόρισαν Έλληνα δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο αποτελούμενο μόνο από Έλληνες και τρεις Τούρκους χωρίς κανένα Ιταλό, άλλαξαν τα ονόματα των δρόμων, και γενικά έδειξαν μια εύνοια προς το ελληνικό στοιχείο.».

Αποθεωτική υποδοχή επεφύλαξαν οι κάτοικοι της Ρόδου στους ιερολοχίτες που έφτασαν από τη Σύμη στο νησί.