Η γωνιά της γλώσσας μας: Απατεώνες και κομπιναδόροι!

Rodiaki NewsRoom

Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
Φιλόλογος
katsaras2002@yahoo.gr

Η παρανομία, η εξαπάτηση ,το ψέμα έχουν βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία.

Εμφανίστηκαν από τα πρώτα στάδια της ζωής του ανθρώπου και έχουν αποκτήσει τέτοιες διαστάσεις, που η γλώσσα μας για να δηλώσει επακριβώς τις σημασίες τους, έχει καθιερώσει πολλές και διαφορετικές λέξεις.

Οι κυριότερες από αυτές είναι οι εξής:

Εξαπατὠ: το ρήμα προέρχεται φυσικά από την λέξη απάτη. Δύο είναι οι πιθανότερες εκδοχές για την ετυμολογία της λέξης. Η πρώτη υποστηρίζει πως η ρίζα της λέξης βρίσκεται στον τύπο ἠπεροπεύς= αυτός που πλανεύει, που ξεμυαλίζει τις γυναίκες. Η δεύτερη ότι η λέξη απάτη είναι σύνθετη από το στερητικό α +πατώ= δεν πατάω κάπου σταθερά, βρίσκομαι σε τόπο χωρίς δρόμο, χωρίς διαδρομή . Αυτό με κάνει να βρίσκομαι σε πλάνη, να είμαι απατεώνας.

Παραπλανώ: η λέξη γεννήθηκε από το ελληνικό ρήμα «πλανάομαι» (περιπλανιέμαι). Έτσι και η λέξη παραπλάνηση σημαίνει οδηγώ την σκέψη κάποιου να περιπλανιέται, να χάνει τον δρόμο της, να καταλήγει σε λάθος άποψη, άρα τον εξαπατώ. Από δω προέρχεται και η λέξη πλανήτης καθώς κατά την αρχαία εποχή, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι κάποια συγκεκριμένα φωτεινά σώματα άλλαζαν θέση κατά μήκος του ουρανού, σε αντίθεση με τους αστέρες που έμοιαζαν ακίνητοι στον ουράνιο θόλο (απλανείς αστέρες).

Τα «περιπλανώμενα» αυτά αστέρια τα ονόμασαν λοιπόν πλανήτες. Επίσης και το ξυλουργικό όργανο πλάνη (αλλιώς ροκάνι)που χρησιμοποιείται για την λείανση ξύλινων επιφανειών ανάγεται στην ίδια ετυμολογική οικογένεια, καθώς το όργανο «περιπλανιέται», παλινδρομεί δηλαδή συνεχώς πάνω-κάτω στο ξύλο.

Kοροϊδεύω: στο Βυζάντιο τους κλέφτες, τους δειλούς και τους κάθε είδους παραβάτες ,τους διαπόμπευαν. Η διαπόμπευση ήταν η περιφορά του τιμωρούμενου στους δρόμους, καθισμένου ανάποδα σε ένα γάϊδαρο και η παράδοσή του στη χλεύη και στον εξευτελισμό. Στο πρώτο στάδιο της διαπόμπευσης κούρευαν γρήγορα, άτσαλα και άτεχνα τον δράστη (μαλλιά, γένια, μουστάκι, φρύδια) όπως ο βοσκός κουρεύει τα πρόβατα του, προκαλώντας βέβαια τα γέλια των παρευρισκομένων, λόγω του αντιαισθητικού αποτελέσματος του κουρέματος.

Ο τιμωρημένος παρομοιάζονταν σαν "κουρεμένο γίδι"' ή "κουρόγιδο" που αργότερα μετατράπηκε σε κορό(γ)ιδο και μετά σε κορόιδο. Με την λέξη λοιπόν κορόϊδο δηλώνουμε αυτόν που προκαλεί το γέλιο, λόγω των παραλείψεων του και της εύκολης εξαπάτησης του (εξ ου και η έκφραση πιάστηκα κορόιδο= εξαπατήθηκα)

Φενακἰζω: το ρήμα προέρχεται από την λέξη φενάκη= η περούκα. Την περούκα την φοράμε προκειμένου να καλύψουμε μία ατέλεια ,άρα ουσιαστικά εξαπατούμε τους γύρω μας. Όποτε η λέξη φενάκη μεταφορικά σημαίνει την εσκεμμένη εξαπάτηση και φέναξ είναι ο απατεώνας. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία και θρησκεία, με την ονομασία Φένακες ήταν γνωστοί κάποιοι δαίμονες, τους οποίους επικαλούνταν και ζητούσαν τη βοήθειά τους οι αρχαίοι Αθηναίοι όσες φορές επιθυμούσαν να εξαπατήσουν κάποιον άνθρωπο.

Συκοφαντώ: η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις σύκον + φαίνω /-ομαι (φανερώνω). Άρα ο συκοφάντης ήταν αυτός που φανέρωνε τα σύκα. Συγκεκριμένα στην αρχαία Αθήνα η συκιά ήταν δέντρο ιερό.

Επομένως, συκοφάντες, αρχικά ήταν εκείνοι που κατήγγειλαν, φανέρωναν και κατηγορούσαν, όσους εξήγαγαν παράνομα σύκα από την Αττική ή και όσους έκαναν μικροκλοπές σύκων κρύβοντας τα μέσα στα ρούχα τους, ιδίως μετά από λοιμό που χτύπησε την Αθήνα και έκανε πολύτιμα για τους κατοίκους τα σύκα. Μετέπειτα δήλωνε τον καταδότη στις αρχές διαφόρων παραβάσεων (και όχι μόνο για τα σύκα).

Επειδή μάλιστα ο καταγγέλλων είχε και οικονομικό όφελος αν καταδικαζόταν ο παραβάτης, οδήγησε πολλούς να κατηγορούν ψευδώς και να διαβάλλουν τους συμπολίτες τους δίνοντας στην λέξη την σημερινή αρνητική σημασία, της διάδοσης δηλαδή ψευδών ειδήσεων που πλήττουν το κύρος ενός ατόμου.

Λωποδύτης: Σύνθετη λέξη από το λωπή= το ένδυμα και το ρήμα δύω= βυθίζω, βουτώ. Άρα αρχικά λωποδύτης ήταν αυτός που βυθίζει το χέρι του ,που «βουτάει» στα ρούχα, παίρνοντας κρυφά αντικείμενα και χρήματα. Στην συνέχεια απέκτησε την γενικότερη σημασία που έχει η λέξη σήμερα, δηλαδή αυτόν που μας κοροϊδεύει και μας ξεγελά.

Κομπογιαννίτης: όρος με τον οποίο χαρακτηρίζεται ο ψευδοεπιστήμονας και συνήθως ο εμπειρικός γιατρός χωρίς πτυχίο. Χρησιμοποιείται και ως συνώνυμο του απατεώνα. Παράγεται από τις λέξεις κομπώνω(δένω με μάγια, εξαπατώ) + γιαννίτης (< Ιωάννινα). Πρόκειται για το παρατσούκλι που απέκτησαν, μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους, οι περίφημοι εμπειρικοί γιατροί, που κατοικούσαν γύρω από τη χαράδρα του Βίκου, εξαιτίας των κόμβων - ριζών που χρησιμοποιούσαν για τις θεραπείες ή γιατί έδεναν στα μαντήλια τους τα βότανα που προσέφεραν στους ασθενείς τους σε σχήμα κόμπου. Κατ’ άλλους το β’ συνθετικό της λέξης είναι το ρήμα γιαίνω (υγιαίνω).

Μπαγαπόντης: αυτός που χρησιμοποιεί δολοπλοκίες και απάτες, ο πονηρός. Έχει την ρίζα του στο ιταλικό vagabοndo και στο λατινικό vagabundus= ο περιπλανώμενος, ο αλήτης ,ο κατεργάρης.

Κομπιναδόρος: αυτός που καταστρώνει παράνομα σχέδια και κόλπα με σκοπό το κέρδος. Προέρχεται από την γαλλική λέξη combine και την λατινική combinare = συνδυάζω ,οργανώνω ένα σχέδιο δράσης, όπως ακριβώς και ο κομπιναδόρος οργανωμένα προσπαθεί να επιτύχει τους δόλιους σκοπούς του.

Αγύρτης: σήμερα ως αγύρτες χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα εκείνα, που μη έχοντας επάγγελμα και μόνιμη κατοικία, περιέρχονται διάφορους τόπους και με ψευδείς παραστάσεις ή ενέργειες και ιδίως δια του λόγου εξαπατούν συνήθως αφελείς ή ανυποψίαστους πολίτες. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη αγυρτεία εκ του αιολικού τύπου άγυρις του ρήματος αγείρω που σήμαινε συνάθροιση - αγορά.

Οι αγύρτες εμφανίσθηκαν αρχικά ως ιερείς που περιερχόμενοι διάφορους τόπους στην αρχαιότητα, καλούσαν τους πιστούς σε λατρευτικές συνάξεις (αγερμούς) και μάζευαν χρήματα για τη λατρεία θεών. Με το πέρασμα όμως των χρόνων, οι αγύρτες απέβαλαν τελικά τον αρχικό θρησκευτικό χαρακτήρα που συγκάλυπτε το επάγγελμά τους .Παρουσιάζονταν ως θαυματουργοί ιατροί που μπορούσαν να θεραπεύουν με μαγεία, βότανα και με κάθε δυνατό τρόπο κάθε ασθένεια, αποκτώντας από την αρχαιότητα ήδη την φήμη του απατεώνα.

Λοβιτούρα: προέρχεται από το ρουμάνικο «lovitura» που θα πει χτύπημα. Στην γλώσσα μας έχει αποκτήσει την έννοια του ηθικού «κτυπήματος» και ερμηνεύεται ως η ανέντιμη, παρασκηνιακή ενέργεια που αποσκοπεί σε προσπορισμό παράνομου κέρδους, η απατεωνιά