Η κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ συναντά μαθητές των σχολείων της Ρόδου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Στέλλα Π. Βουτσά
Καθηγήτρια Φιλόλογος 4ου ΓΕΛ ΡΟΔΟΥ
Διδάκτωρ Λογοτεχνίας

Είναι, πιστεύω, η βυζαντινή εμπειρία αναμφίβολα η ιστορική συνέχεια, στον ίδιο χώρο, της αρχαιοελληνικής και της ελληνιστικής. Σίγουρα λοιπόν το Βυζάντιο αποτελεί σταθμό στην ιστορία του Ελληνισμού. Και αναμφισβήτητα οι Νεοέλληνες έχουν την βασική καταβολή της ταυτότητάς τους στην Ρωμιοσύνη, δηλαδή στο Βυζάντιο. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, «Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες;»

Τη Δευτέρα, 30 Οκτωβρίου 2017, καθηγητές και μαθητές σχολείων της Ρόδου είχαμε τη μεγάλη ευτυχία να δούμε και να ακούσουμε από κοντά την κ. Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ, την κορυφαία αυτή Ελληνίδα των γραμμάτων και του πνεύματος, Βυζαντινολόγο ιστορικό, Πρύτανη του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (ενός από τα αρχαιότερα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια) και Ακαδημαϊκό, με πλούσιο επιστημονικό και συγγραφικό έργο και διεθνείς διακρίσεις. Η πρωτοβουλία της πρόσκλησης της κ. Αρβελέρ στη Ρόδο ανήκει στο Δήμαρχο Ρόδου κ. Φώτη Χατζηδιάκο και στη Σύμβουλο Φιλολόγων Δωδεκανήσου κ. Χαρά Κοσεγιάν και τους αξίζουν, γι’ αυτό, θερμά συγχαρητήρια!

Το πρωί της Δευτέρας, 30 Οκτωβρίου, είχαμε συγκεντρωθεί καθηγητές και μαθητές -ως επί το πλείστον από Λύκεια του νησιού της Ρόδου- στην αίθουσα του κινηματογράφου Μετροπόλ, η οποία ευγενικά παραχωρήθηκε για έναν τόσο υψηλό σκοπό. Τους μαθητές του σχολείου μας, του 4ου ΓΕΛ Ρόδου, συνόδευσαν οι εκπαιδευτικοί: η κ. Δήμητρα Δερέκα, η κ. Ευαγγελία Τσακανίκα και η γράφουσα, οι διδάσκουσες δηλαδή τη «Μεσαιωνική Ιστορία» της Β’ Λυκείου. Η ατμόσφαιρα όμορφη, το κλίμα θύμιζε κάτι από εορταστικό. Και πώς να μην είναι, αφού μετά από λίγο η αίθουσα αυτή υποδέχτηκε ένα πνεύμα μεγάλο, κορυφαίο, στο οποίο υποκλίνεται η διεθνής επιστημονική κοινότητα: την κ. Γλύκατζη-Αρβελέρ, την Ελληνίδα κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.

Τα ελληνικά της τέλεια, παρά τις δεκαετίες (μισό αιώνα, όπως μας είπε) της απουσίας της από τη χώρα μας. Η απλότητά της αφοπλιστική: δεν ήθελε να ξοδευτεί χρόνος στην ανάγνωση του βιογραφικού της. «Αφήστε τα αυτά. Εγώ ήρθα εδώ να μιλήσω με τα παιδιά!», αναφώνησε εκπλήσσοντας τους πάντες. Το πνεύμα της σπινθηροβόλο, μιλούσε κατέχοντας πλήρως το αντικείμενό της, με αξιοθαύμαστη διαύγεια -παρά το προχωρημένο της ηλικίας της- με χιούμορ και αυτοσαρκασμό (δείγμα ευφυίας και αυτό). Ο λόγος της εύληπτος και απλός, όπως κι εκείνη (χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι υστερούσε σε επιστημοσύνη). Το πρόσωπό της φωτεινό, λαμπερό, ακτινοβολούσε ζωντάνια και ενέργεια, έδειχνε ότι μέσα της ζει ένα πνεύμα νεανικό, ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο με «αύρα», με «ίσκιο».

Τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί την περιμέναμε με μεγάλη λαχτάρα. Την υποδεχτήκαμε όρθιοι, με ζωηρό χειροκρότημα και με τον ίδιο πανηγυρικό τρόπο την κατευοδώσαμε στο τέλος της ομιλίας. Άλλωστε, τι άλλο μπορείς να κάνεις όταν έχεις μπροστά σου έναν ζωντανό θρύλο της επιστήμης και του ακαδημαϊκού χώρου με παγκόσμια αναγνώριση; Και, μάλιστα, όταν ξέρεις ότι πρόκειται για μια συμπατριώτισσά σου, μια Ελληνίδα! Μόνο δέος και συγκίνηση μπορείς να αισθανθείς και να φουσκώσεις από υπερηφάνεια.

Ανάμεσα στ’ άλλα, η κ. Αρβελέρ αναφέρθηκε στον όρο «Βυζάντιο», έναν όρο μεταγενέστερο, αφού κανείς κάτοικος εκείνης της εποχής δεν αυτοπροσδιοριζόταν ως «Βυζαντινός», αλλά ως «Ρωμαίος», απόγονος, δηλαδή, της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μια και αυτό που ονομάζουμε σήμερα «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» ξεκινά ως Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η κ. Αρβελέρ αντί για «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» επισήμανε πως θεωρεί προτιμότερο τον όρο «Μεσαιωνική Αυτοκρατορία της Ρωμιοσύνης», τονίζοντας πόσο κρίμα είναι που εμείς οι Νεοέλληνες αποποιηθήκαμε τους όρους «Ρωμιός» και «Ρωμιοσύνη».

Με εξομολογητική διάθεση η κ. Αρβελέρ κατέθεσε ότι η ενασχόλησή της με τη βυζαντινή ιστορία ξεκινά από ένα δάκρυ της μητέρας της, όταν εκείνη πρωτοαντίκρισε την Αγιά Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη. Στη συνέχεια μίλησε στα παιδιά για την κοιτίδα του Γένους μας, την Πόλη, με την οποία είναι συνδεδεμένα δύο συνεκτικά στοιχεία της νεοελληνικής ταυτότητας: η γλώσσα και η ορθοδοξία. Μια γλώσσα, η ελληνική, που μιλιέται και γράφεται αδιάκοπα επί 3.500 χρόνια και η οποία αναμετρήθηκε με την άλλη μεγάλη διεθνή γλώσσα της εποχής της, τα λατινικά. Κι εξακολούθησε να ζει και να μιλιέται, ενώ τα λατινικά παρέμειναν μια νεκρή γλώσσα (τη εξαιρέσει της χρήσης της ενίοτε στο δυτικό εκκλησιαστικό τελετουργικό).

Γενικά, η κ. Αρβελέρ υπογράμμισε καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας της τον καίριο ρόλο που διαδραμάτισε το Βυζάντιο στα περίπου 1000 χρόνια της ύπαρξής του στη διαμόρφωση της ταυτότητας του Νεοέλληνα, καθώς και στην κατάδειξη της ιστορικής του συνέχειας, γεγονός το οποίο κάποιοι κύκλοι επιδίωξαν σκόπιμα να αποσιωπήσουν. [Αναλυτικά το θέμα αυτό το πραγματεύεται στο βιβλίο της που κυκλοφόρησε το 2016 με τίτλο: Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες;]

«Η αρχαιότητα αττικίζει. Η μεσαιωνική ιστορία του ελληνισμού βυζαντινίζει. Η νεότερη ιστορία πελοποννησιάζει. Η σημερινή ιστορία πρέπει να ευρωπαϊζει», συνόψισε με μοναδικό τρόπο η κ. Αρβελέρ, υπογραμμίζοντας την καθοριστική συμβολή του Βυζαντίου στη μεσαιωνική ελληνική ιστορία.

Η μεγάλη Ελληνίδα βυζαντινολόγος αποδόμησε, επίσης, αρκετούς από τους μύθους για το «σκοταδιστικόν και θεοληπτικόν» Βυζάντιο, ενώ προέτρεψε τους μαθητές -για να εξασφαλίσουν μια πιο αντικειμενική θεώρηση- να διαβάζουν τα κείμενα των συγγραφέων της εποχής, να προσεγγίζουν, δηλαδή, την Ιστορία απευθείας από τις πηγές της. (Το γεγονός ότι η ίδια η κ. Αρβελέρ τόνισε την ανάγκη μελέτης των πηγών διευκολύνει ιδιαίτερα εμάς, τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουμε την Ιστορία, στο έργο μας, στο να πείσουμε, δηλαδή, τους μαθητές για την κεφαλαιώδη σημασία των πηγών στην Ιστορία.)

Τέλος, μιλώντας για την άλωση της Πόλης, ανέφερε αυτό, το οποίο είχα ακούσει σε μια παλαιότερη συνέντευξή της και είχα συγκινηθεί πολύ: Γιατί ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, δεν έχει αγιοποιηθεί ακόμα; Τι περιμένουμε; Ένας αυτοκράτορας γενναίος που έμεινε μέχρι τέλους να υπερασπιστεί την Πόλη στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού κι όταν κυκλώθηκε από παντού φώναξε: «Δεν υπάρχει ένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;» δεν μπορεί παρά να θεωρείται από εκείνη τη στιγμή άγιος.

Όλοι, τόσο μαθητές όσο κι εκπαιδευτικοί, ακούγαμε την κ. Αρβελέρ προσηλωμένοι, κρεμόμασταν από τα χείλη της. Τελειώνοντας την εισήγησή της απάντησε με μεγάλη προθυμία σε ερωτήσεις που της διατυπώθηκαν, αλλά κάποια στιγμή ήρθε η ώρα να φύγει. Είχε περάσει ήδη μιάμιση ώρα από την άφιξή της και μας είχε φανεί τόσο λίγο… Τόσο πολύ είχαμε απορροφηθεί από τα λεγόμενά της, από το γοητευτικό αυτό ταξίδι που είχαμε κάνει μαζί της στην ιστορία και στον πολιτισμό μας.

Σε συζήτηση που πραγματοποιήσαμε μετά στις αίθουσες του σχολείου οι καθηγητές με τους μαθητές μας, φάνηκε ότι ο σπόρος είχε ήδη βλαστήσει: οι μαθητές συνεπαρμένοι, όλοι είχαν κάτι να σχολιάσουν από αυτά που άκουσαν, κάτι να ρωτήσουν, κάποιος προβληματισμός τους είχε γεννηθεί, κάτι ήθελαν να ερευνήσουν περαιτέρω αφορμώμενοι από τα λόγια της κ. Αρβελέρ. Και φυσικά, όλοι ήταν εντυπωσιασμένοι από την προσωπικότητα αυτής της κορυφαίας Ελληνίδας ιστορικού.

Την κ. Αρβελέρ συνόδευσε και παρουσίασε στους μαθητές η Σύμβουλος Φιλολόγων Δωδεκανήσου, κ. Χαρά Κοσεγιάν. Παρών στην ομιλία και ο προϊστάμενός μας, ο Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου, κ. Ιωάννης Παπαδομαρκάκης, ο οποίος εξέφρασε το θαυμασμό του στη σπουδαία αυτή Ελληνίδα ως ιππότης (είμαστε στο «νησί των ιπποτών») με ένα πολύ αβρό χειροφίλημα, ενώ στη συνέχεια απηύθυνε έναν εγκάρδιο χαιρετισμό προς όλους. Κλείνοντας, η κ. Αρβελέρ υπέγραψε με πολλή ευχαρίστηση βιβλία της που της παρέδιδαν οι θαυμαστές της, μικροί και μεγάλοι.

Φύγαμε όλοι γεμάτοι και συγκινημένοι. Γεμάτοι από Βυζάντιο και «ρωμιοσύνη» (όπως προτιμά η κ. Αρβελέρ), γεμάτοι από τεκμηριωμένη ιστορική γνώση, γεμάτοι από το φως που εξέπεμπε η προσωπικότητα αυτής της γυναίκας. Ευχαριστούμε θερμά το Δήμαρχο Ρόδου κ. Φώτη Χατζηδιάκο και τη Σύμβουλο Φιλολόγων Δωδεκανήσου κ. Χαρά Κοσεγιάν, γιατί η αγαστή συνεργασία τους έδωσε έναν φοβερό καρπό: την απόλαυση της παρουσίας και του λόγου της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ από την εκπαιδευτική κοινότητα της Ρόδου. Ευχόμαστε τέτοιες αξιέπαινες πρωτοβουλίες να έχουν και συνέχεια.

Όσο για την κ. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, τη μεγάλη αυτή Ελληνίδα, την επιστήμονα με κύρος, τον άνθρωπο με ήθος, της ευχόμαστε υγεία και μακροημέρευση. Να είναι πάντα γόνιμη και παραγωγική πνευματικά, χαρίζοντάς μας τις γνώσεις της, τη σοφία της και, φυσικά, αυτή τη μοναδική λάμψη και ζωντάνια της. Γιατί η πατρίδα μας έχει ανάγκη από τέτοιους ανθρώπους που ακτινοβολούν το πνεύμα της διεθνώς.