Μεσαιωνολόγιο: Η παροιμία είχε τη δική της ιστορία... Του Κουτρούλη ο γάμος

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ …
Έθιμα που διακωμωδούν, παραδόσεις που συνδέονται με ιστορικές μνήμες των τοπικών κοινωνιών, δρώμενα που ανακαλούν στη μνήμη στιγμές από το παρελθόν ή έχει ξεχαστεί η προέλευσή τους, αναβιώνουν και έχουν έναν κοινό στόχο: τη συμμετοχή, εντέλει, σε μια γιορτή που συνδέει τους ανθρώπους και προσφέρει - όπως κάθε γιορτή άλλωστε - την ευκαιρία για ψυχαγωγία και μια διέξοδο από την πεζή και ίσως σκληρή, πολλές φορές, πραγματικότητα.

Και έτσι, συνειρμικά κι αβίαστα, διασώζεται η πολιτιστική μας κληρονομιά. Αυτός είναι και ο σκοπός του Μεσαιωνικού Φεστιβάλ της Ρόδου, που πραγματοποιείται το τελευταίο Π/Σ/Κ του Μάη. Ένα τέτοιο έθιμο, που έγινε και παροιμία, σας περιγράφω σε αυτήν εδώ τη στήλη.

«Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος» ή «Έγινε του Κουτρούλη το πανηγύρι» λέμε οι νεότεροι Έλληνες όταν πρόκειται για θορυβώδη συνάθροιση ή μεγάλη ακαταστασία. Ποιος είναι όμως αυτός ο Κουτρούλης και γιατί ο γάμος του να γίνει παροιμιώδης;

Ο καβαλλάριος (ιππότης) Ιωάννης Κουτρούλης, που πιθανώς ζούσε στη Μεθώνη, συγκατοίκησε με γυναίκα που είχε φύγει από το συζυγικό σπίτι μετά από σκάνδαλο, όπως φαίνεται. Η μη νόμιμη αυτή συγκατοίκηση τράβηξε την προσοχή της εκκλησίας, η οποία αφόρισε τη γυναίκα.

Πέρασαν εν τω μεταξύ δεκαεφτά χρόνια, και ο Κουτρούλης, μη εννοώντας να απομακρυνθεί από τη γυναίκα, πάντοτε προσπαθούσε να του επιτραπεί να την παντρευτεί νόμιμα. Πόσο μεγάλο θα ήταν το σκάνδαλο, και επομένως πόσο γνωστό στη μικρή κοινωνία της Μεθώνης, ο καθένας μπορεί να το φανταστεί.

Ο νόμιμος και πρώτος σύζυγος που αντιδρούσε, για δεκαεφτά χρόνια βασάνιζε τον Κουτρούλη. Τα πράγματα όμως μεταβλήθηκαν το Μάιο του 1394. Ο Πατριάρχης Αντώνιος ο Δ', στον οποίο η αφορισθείσα παρουσίασε διαζύγιο που είχε γίνει, επί του - εν τω μεταξύ αποθανόντος - επισκόπου Μεθώνης, Καλογεννήτου, με το οποίο ο γάμος θεωρούνταν νομίμως διαλελυμένος, αναγνώρισε το δίκιο της και με γράμματά του, προς τον μητροπολίτη Μονεμβασίας και τον επίσκοπο Μεθώνης, επίτρεψε την, με τις ευχές της εκκλησίας, τέλεση του γάμου, εάν όμως αποδεικνυόταν ότι ο Κουτρούλης δεν είχε καμιά ιδιαίτερη σχέση με τη γυναίκα, με την οποία συγκατοικούσε, για όσο αυτή ζούσε με τον πρώτο σύζυγό της.

Τι αποδείχτηκε, δε γνωρίζουμε. Φαίνεται όμως ότι η ανάκριση των ιεραρχών πιστοποίησε την αθωότητα του Κουτρούλη και έτσι ο γάμος έγινε. Αν θα γινόταν ή όχι ο γάμος, συζητιόταν για δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια, και όταν επιτέλους έγινε, έγινε το ζήτημα της ημέρας!

Στα στόματα των γυναικών και των περιέργων θα περιφερόταν αναμφίβολα η φράση «'Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος», όπου όλη η σπουδαιότητα έπεφτε στο γεγονός ότι «έγινε!». Κατά το γάμο ωστόσο, που μάλλον πανηγύρι ήταν, είναι φυσικό να έγινε έκτακτο και εξαιρετικό γλέντι, αφενός μεν σε πείσμα του πρώτου συζύγου, αφετέρου δε για ικανοποίηση του πολύπαθου και καταξοδεμένου δεύτερου συζύγου, ο οποίος δεν ήταν κάποιος άγνωστος … ήταν ο, εξαιτίας των γεγονότων, διαβόητος, καβαλλάριος Ιωάννης Κουτρούλης.

Στη φράση κατόπιν «Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος» τονιζόταν όχι πλέον η λέξη «έγινε», αλλά η γενική «του Κουτρούλη», η οποία έγινε συνώνυμη με το «θορυβωδώς» και η οποία είναι σήμερα η ιδιαίτερη λέξη όλης της φράσης. Η φράση έγινε ευρύτατα γνωστή στα νεότερα χρόνια και μέσα από το ομώνυμο, σατιρικό, θεατρικό έργο του Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή (1845), με το οποίο σατιρίζει και στηλιτεύει τα πολιτικά ήθη της εποχής του Όθωνα.

Στη Μεθώνη (Πελοπόννησος) αναβιώνει κάθε αποκριά το έθιμο «του Κουτρούλη ο Γάμος», που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας το ζευγάρι των νεόνυμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί ένα τρικούβερτο γλέντι. Αντίστοιχο έθιμο υπάρχει και στη Θράκη.

Mία άλλη εκδοχή:
Τον μεσαίωνα, κατά τη διάρκεια των διαπομπεύσεων, για τον εξευτελισμό των περιφερόμενων πάνω σε γάιδαρο, γινόταν μια διακωμώδηση γαμήλιας τελετής, όπου οι θεατές που ακολουθούσαν την πομπή χόρευαν το χορό των μανδηλιών (απ’ όπου έμεινε η έκφραση: «της μπομπής τα μαντήλια»). Κούρευαν σύριζα το κεφάλι του διαπομπευόμενου, για να τον γελοιοποιήσουν, οπότε τον έλεγαν κουτρούλ(λ)η (= φαλακρός / με κούτρα ως τρούλος) και αυτός ήταν υποτίθεται ο γαμπρός, ενώ η όλη "παράσταση" ονομαζόταν «του Κουτρούλη ο Γάμος».

ΠΗΓΕΣ:
Φ. Κουκουλές, "Περί δύο παροιμιών", Β' Λαογραφία 2 (1910) σ. 554-556, Εκδόσεις Παπαζήσης
Σημ.: Οι πληροφορίες του Κουκουλέ αντλούνται από δύο πατριαρχικά πιττάκια (επιστολές).
Τάκης Νατσούλης, «Λέξεις και Φράσεις Παροιμιώδεις», Εκδόσεις Σμυρνιωτάκης
Κριαράς Εμμανουήλ, Νέο ελληνικό λεξικό
Δημητράκου Δ., Μέγα λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης
www.teicrete.gr – Χαράλαμπος Γ. Κουτρούλης