Μία φιλία που άλλαξε την παγκόσμια οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Ηλίας Καραβόλιας

Ξέραμε ότι οι παρέες γράφουν την Ιστορία. Ενίοτε όμως και μια απλή γνωριμία, μια φιλία δυο μόλις ανθρώπων, μπορεί να γράψει και την... οικονομική ιστορία. Να το πώ καλύτερα: να μετασχηματίσει τα αξιώματα που κινούν την οικονομία. 

Αφορμή για το παρόν κείμενο είναι ένα κεφάλαιο απο το βιβλίο ''Η Ηθική πίσω απο την Κρίση'', του Φ.Δραγούμη, εκδ. Αγρα. Ο συγγραφέας του εξαιρετικού αυτού φιλοσοφικού βιβλίου αναφέρεται στην μεγάλη ''στροφή'' της οικονομικής σκέψης που συντελέστηκε στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του '50. 

Ήταν η εποχή που ο Alan Greenspan, ο κεντρικός τραπεζίτης της Αμερικής απο το 1987-2006, γνωρίστηκε με την φιλόσοφο Ayn Rand, μια εμβληματική φυσιογνωμία της αμερικανικής καπιταλιστικής σκέψης που με το δίτομο έργο της ''Ο Άτλας Επαναστάτησε'' εισήγαγε στην οικονομική πραγματικότητα την έννοια του ''ηθικού εγωισμού''.

Η Rand μεταξύ άλλων πίστευε ότι η πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα από τις ανθρώπινες αισθήσεις. Θεωρούσε τον άνθρωπο αυτόνομη θεληματική μονάδα και ήταν αντίθετη στον κρατισμό υποστηρίζοντας τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, που πίστευε ότι ήταν το μοναδικό κοινωνικό σύστημα που προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα.

«Ήμουν πνευματικά περιορισμένος μέχρι να την συναντήσω. Μέχρι τότε ήμουν τεχνίτης, με δουλειά κολλημένη στους αριθμούς», είπε ο Greenspan στο βιβλίο του The Age of Turbulence, όπως μας θυμίζει ο Φ. Δραγούμης στο δικό του βιβλίο. Ας δούμε λίγο το ιστορικό παράγωγο αυτής της γνωριμίας στα φιλοσοφικά σαλόνια στις ΗΠΑ, 60 χρόνια πριν.

Ο Greenspan δόμησε μια ολόκληρη φιλοσοφική θεώρηση για τα Οικονομικά που του έδωσε μια αύρα αυθεντίας, την οποία κυρίως είδαμε στα χρόνια που διοίκησε την FED. Άραγε πόσο επηρεάστηκε απο τις υπερφιλελεύθερες θέσεις της Rand ο μετέπειτα κεντρικός τραπεζίτης ώστε να απορρυθμίσει την χρηματοπιστωτική οικονομία των ΗΠΑ όταν έγινε κεντρικός τραπεζίτης και σταδιακά απελευθέρωσε την μόχλευση, τα παράγωγα, και τις ιδιωτικές πλατφόρμες από την κρατική εποπτεία;

Είναι ιστορική η σκηνή όταν ενώπιον επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου, τέλη του 2008 και αφού ξεκίνησε η μεγάλη κρίση,  o πρόεδρος της Επιτροπής Waxman τον ρωτά: «Ανακαλύψατε κάποιο ψεγάδι στο σύστημα....».

Πριν προλάβει να τελειώσει την ερώτηση, ο Greenspan συμπληρώνει: «…εννοείται ψεγάδι στο μοντέλο με το οποίο αντιλαμβανόμουν  πώς λειτουργεί ο κόσμος;». «Με άλλα λόγια, αντιληφθήκατε ότι η άποψή σας για τον κόσμο, η ιδεολογία σας, δεν ήταν σωστή;», επανέρχεται ο Waxman.

«Ακριβώς. Έκανα λάθος πιστεύοντας, όπως πολλοί κεντρικοί τραπεζίτες, στο ίδιον συμφέρον των δανειστών να προστατεύσουν τους μετόχους. Και τώρα είμαστε σοκαρισμένοι με την κρίση αφού κάτι που λειτουργούσε επί 40 χρόνια και παρήγαγε αποτελέσματα, νομίζαμε ότι θα λειτουργούσε για πάντα» απάντησε ο Greenspan. Ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού δεν είχαμε τέτοια κυνική αποδοχή της ιδεοληψίας που κυριάρχησε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο: και αναφέρομαι στην αναγωγή της αγοράς σε αλάνθαστο μηχανισμό της οικονομίας.

Όπως έγραψε κάποτε στο blog  του (http://htsoukas.blogspot.com/2008/11/blog-post.html)  για το ίδιο θέμα ο καθ. Χαρίδημος Τσούκας: ''Οι ιδεοληπτικοί αντιλαμβάνονται τις ιδέες ως καθαρές πλατωνικές μορφές -συγχέουν το χάρτη με το έδαφος. Όταν οι ιδέες αποκτήσουν πλατωνική υπόσταση παίρνουν προτεραιότητα έναντι της εμπειρικής πραγματικότητας.

Οι ιδεοληψίες υποκαθιστούν την εμπειρία με αφηρημένες κατασκευές, οι οποίες απαγωγικά παρέχουν έτοιμες απαντήσεις. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι οι λήπτες αποφάσεων κατοικούν σε έναν εμπειρικό και αθεράπευτα ατελή κόσμο.

Όπως στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ευκλείδειες ευθείες γραμμές, έτσι δεν υφίσταται ένα αμιγές «ίδιον συμφέρον» που να λειτουργεί παντού και πάντα με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιον συμφέρον, η κινητήρια δύναμη της οικονομίας της αγοράς, συγκροτείτ

αι και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά ιστορικά-θεσμικά-διοικητικά συμφραζόμενα'' Και συνεχίζει την έξοχη ανάλυσή του: ''Η  ενδεχομενικότητα καραδοκεί, οι συνθήκες εφαρμογής αφηρημένων ιδεών μεταβάλλονται.

Οι επενδυτικές τράπεζες σήμερα έχουν μικρή σχέση με τις κλασικές εμπορικές τράπεζες, τα νέα σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα διαφέρουν ουσιωδώς από τα μέχρι τώρα γνωστά. Από τους λήπτες αποφάσεων ζητούμε εκλεπτυσμένη κρίση, όχι αφελείς (και προσοδοφόρες!) ιδεοληψίες''.

Αυτή λοιπόν η βαθιά επίδραση της σκέψης της Rand στον Greenspan, ήταν καταλυτική αφού εμποτισμένος ο δεύτερος με τις αξίες του ηθικού εγωισμού και της κυριαρχίας του ίδιου συμφέροντος στις αγορές, αγνόησε ότι έρχεται η στιγμή στην ιστορία που το περίφημο ίδιο συμφέρον δεν έχει την ίδια ισχύ για όλους. Οι ισχυροί έχουν ισχυρότερο συμφέρον από τους λοιπούς δρώντες στις αγορές. Και τότε το γενικό συμφέρον καταστρατηγείται και στρεβλώνεται από το ίδιο συμφέρον των λίγων και ισχυρών.

Η φιλία της Rand με τον Greenspan ήταν η φιλία του αναρχοκαπιταλιστικού τρόπου σκέψης με την αλγοριθμική μηχανική της δήθεν γενικής ευημερίας που παρέχει το ανταγωνιστικό και ελεύθερο εμπόριο, το μη εποπτευόμενο από το κράτος πεδίο δράσης των παιχτών στις αγορές. Δεν αναφέρομαι στην εσφαλμένη κριτική του νεοφιλελευθερισμού, δεν πρόκειται γι αυτό.

Θέλω, φίλε αναγνώστη, να επισημάνω πώς μπορεί η ιδεοληψία, ειδικά σε φιλοσοφικό επίπεδο, να γράψει ιστορία. Όταν οι ιδέες σφυρηλατηθούν ως δόγματα, τότε η τύφλωση μπορεί να βλάψει το γενικό καλό. ''Και οι ιδέες είναι αλεξίσφαιρες”, λέει ο ήρωας που υποδύεται τον αναρχικό Gay Fawkes στο έξοχο σημειολογικά έργο  V for Vendetta.

Aυτές τις αλεξίσφαιρες ιδέες περί απορύθμισης του άναρχου -όπως αποδείχτηκε- τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ στην δεκαετία του 2000, πληρώνουμε ακόμη και σήμερα αφού το φθηνό και υπερμοχλευμένο χρήμα κινούνταν ταχύτατα και φούσκωνε αξίες χωρίς αντίκρισμα, όπως ενυπόθηκα ομόλογα, κρατικούς τίτλους, εμπορεύματα, μετοχές.