Μεσαιωνολόγιο: Τα δεινά των γατών

Rodiaki NewsRoom

Tης Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

Στις 8 Αυγούστου εορτάζεται, από το 2002, η Παγκόσμια Ημέρα της Γάτας, του συμπαθέστατου αυτού τετράποδου που άλλοι λαοί λάτρεψαν ενώ άλλοι μίσησαν ή ακόμα και δαιμονοποίησαν, επειδή έτσι όριζαν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και προκαταλήψεις της εκάστοτε εποχής…

Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι σέβονταν και λάτρευαν τις γάτες ως θεές. Οι τιμωρίες για τον τραυματισμό ή τη θανάτωση μιας γάτας ήταν σοβαρές στην Αίγυπτο. Αγαπούσαν τις γάτες τόσο πολύ μάλιστα που τις έκαναν μούμιες....

Σε ένα αιγυπτιακό νεκροταφείο για γάτες βρέθηκαν πάνω από 300.000 τέτοιες μούμιες. Ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος ανέφερε ότι όταν πέθαινε μια γάτα στην Αίγυπτο: «όλοι οι κάτοικοι ενός σπιτιού ξυρίζουν τα φρύδια τους (ως ένδειξη πένθους). Οι γάτες που έχουν πεθάνει βαλσαμώνονται και θάβονται σε ιερά δοχεία».

Οι γάτες ήταν επίσης δημοφιλείς στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Δεν χρησιμοποιούσαν τις γάτες ως κυνηγούς. Αντ' αυτού, κρατούσαν εξημερωμένες νυφίτσες για τον έλεγχο των τρωκτικών, ερπετών κλπ ενώ οι κατοικίδιες γάτες αντιμετωπίζονταν πολύ καλά.

Οι δε Ρωμαίοι είδαν τη γάτα ως σύμβολο της ανεξαρτησίας. Όλα όμως άλλαξαν στη μεσαιωνική Ευρώπη, όταν οι γάτες συνδέθηκαν πλέον με τον διάβολο. Τότε υπήρξαν άνθρωποι που κατηγορήθηκαν ως μάγοι ή μάγισσες και κάηκαν στην πυρά μαζί με τα γατιά τους.

Συχνά τα αθώα ζωντανά δέχονταν βίαιες συμπεριφορές, που πολλές φορές είχαν «ψυχαγωγικό» χαρακτήρα και σε κάποιες περιπτώσεις, το είδος τους κινδύνεψε με αφανισμό. Άλλες φορές τις κλωτσούσαν μέχρι θανάτου, τις χτύπαγαν μέσα σε βαρέλια, τις πέταγαν από πύργους και κάποτε, ένας Γερμανός πυροτεχνουργός, πρότεινε να δένουν πάνω τους ρουκέτες και να τις πετάνε στον εχθρό, στις πολιορκίες.

Αντίθετα με τους Αρχαίους Ρωμαίους, οι μεσαιωνικοί Ευρωπαίοι ενοχλούνταν από την ανεξαρτησία των γατών. Οι μεσαιωνικοί Χριστιανοί πίστευαν ότι ο Θεός τους είχε δώσει κυριαρχία πάνω στα ζώα της Γης αλλά οι γάτες αρνήθηκαν να εξημερωθούν. Το σκυλί, ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, θα μπορούσε να διδαχθεί αφοσίωση και υπακοή, αλλά κανένα γεγονός δεν θα μπορούσε να πείσει μια γάτα να κάνει το ίδιο.

Η ιστορικός και καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Swansea, δρα Irina Metzler, υποστηρίζει ότι η ανεξάρτητη φύση των γατών προκαλούσε ανησυχία στο μεσαιωνικό κόσμο της δύσης. Στις αρχές του 15ου αιώνα, ο Έντουαρντ, δούκας του York, μίλησε με σκληρά λόγια για τις γάτες: «Η υποκρισία και η κακία τους είναι γνωστές.

Αλλά ένα πράγμα που τολμώ επίσης να πω είναι ότι εάν κάποιο κτήνος έχει το πνεύμα του διαβόλου μέσα του, αναμφισβήτητα είναι η γάτα, τόσο η άγρια όσο και η εξημερωμένη». Οι γάτες στη μεσαιωνική Ευρώπη είχαν τόσο κακή φήμη που συνδέονταν με μάγισσες και αιρετικούς και πίστευαν ότι ο διάβολος θα μπορούσε να μετατραπεί σε μαύρη γάτα. Από την εποχή του Μεσαίωνα έχει μείνει και η προκατάληψη για τις Μαύρες Γάτες.

Στο άρθρο της, "Αιρετικές Γάτες: Συμβολισμός των Ζώων στο Θρησκευτικό Λόγο", η Irina Metzler εξετάζει πώς προέκυψε αυτή η άποψη για τα αιλουροειδή: οι γάτες έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο κατά τον Μεσαίωνα καθώς έπιαναν ποντίκια, κάτι που διαφορετικά θα αποτελούσε σοβαρή όχληση για τους ανθρώπους και τα τρόφιμά τους. Ωστόσο, οι μεσαιωνικοί συγγραφείς είδαν αυτή τη δραστηριότητα αρνητικά, συχνά συγκρίνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι γάτες έπιαναν ποντίκια με το πώς ο διάβολος μπορούσε να πιάσει ψυχές. Μέχρι τον δωδέκατο αιώνα, αυτή η σχέση με τον διάβολο ρίζωσε ακόμα πιο βαθιά.

Περί το 1180, ο Walter Map εξήγησε, σε ένα από τα έργα του, ότι κατά τη διάρκεια σατανικών τελετουργιών «ο διάβολος κατέρχεται ως μαύρη γάτα μπροστά στους θιασώτες του. Οι προσκυνητές βγαίνουν από το φως και πλησιάζουν κοντά στον αφέντη τους. Τον συναισθάνονται και όταν τον συναντούν, τον φιλούν κάτω από την ουρά».

Οι αιρετικές θρησκευτικές ομάδες, όπως οι Κάθαροι και οι Βαλδένσιοι, κατηγορήθηκαν από τους Καθολικούς εκκλησιαστές ότι σχετίστηκαν με τις γάτες και μάλιστα ότι τις λάτρευαν. Όταν οι Ναΐτες δικάζονταν στις αρχές του 14ου αιώνα, μία από τις κατηγορίες εναντίον τους ήταν ότι επέτρεπαν στις γάτες να συμμετέχουν στις υπηρεσίες τους και ακόμη ότι προσεύχονταν σε αυτές. Οι μάγισσες λέγανε ότι ήταν σε θέση να μεταμορφώνονται σε γάτες, γεγονός που οδήγησε τον Πάπα Ιννοκέντιο τον VIII, να δηλώσει το 1484 ότι «η γάτα ήταν το αγαπημένο ζώο του διαβόλου και είδωλο όλων των μαγισσών».

Η ιστορικός Μetzler γράφει:
«Οι μεσαιωνικοί άνθρωποι μπορεί να ήθελαν να περιορίσουν τις γάτες στο ρόλο των ζωντανών ποντικοπαγίδων, επειδή ακριβώς η γάτα βρίσκεται στο όριο ανάμεσα στο οικείο και το άγριο. Οι γάτες ήταν εισβολείς στην ανθρώπινη κοινωνία. Δεν μπορούσαν να ανήκουν σε κάποιον. Εισέρχονταν στο σπίτι με πονηράδα, όπως τα ποντίκια, και ήταν μόνο ανεκτές επειδή κρατούσαν υπό έλεγχο τους ανυπόφορους ποντικούς.

Αυτό προκαλεί ένα είδος εννοιολογικής σύνδεσης: αφού η γάτα έχει τα χαρακτηριστικά ενός καλού κυνηγού, είναι χρήσιμη, αλλά όσο το κάνει αυτό, παραμένει ανεπαρκώς εξημερωμένη. Με ανάλογο τρόπο, οι αιρετικοί δεν είναι εξ ολοκλήρου εξημερωμένοι, διότι προκαλώντας την ορθόδοξη σκέψη και αγόμενοι ελεύθερα εδώ και εκεί, ως προς την ερμηνεία τους επί των θρησκευτικών πεποιθήσεων, μοιάζουν να είναι πιο κοντά στον κτηνώδη ορισμό της άγριας φύσης. Με αυτή τη λογική και οι γάτες μπορεί να είναι το κατ' εξοχήν αιρετικό ζώο».

Τις γάτες όμως δεν τις μισούσε όλος ο μεσαιωνικός κόσμος. Υπάρχουν πολλές αναφορές για ανθρώπους που είχαν γάτες ως κατοικίδια ζώα, συμπεριλαμβανομένων κάποιων καλογριών. Επιπλέον, οι μεσαιωνικοί μουσουλμάνοι αγαπούσαν πολύ τις γάτες. Σώζονται αναφορές από το πρώιμο Ισλάμ που υποστηρίζουν ότι ο Προφήτης Μωάμεθ, όπως και άλλες ιστορικές μορφές, αγαπούσαν τις γάτες και τους φέρονταν καλά.

Ίσως η καθαριότητα των γατών ήταν ιδιαίτερα ελκυστική για τους μουσουλμάνους. Μάλιστα, στις μεσαιωνικές πόλεις της Μέσης Ανατολής, θα μπορούσε κανείς να βρει και φιλοζωικές οργανώσεις που φρόντιζαν τις αδέσποτες γάτες. Ένας Ευρωπαίος προσκυνητής, που ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή, σημείωσε ακόμη ότι μεταξύ των διαφορών ανάμεσα στους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς ήταν ότι «τους αρέσουν οι γάτες, ενώ μας αρέσουν τα σκυλιά».

Πηγές:
irinametzler.org
www.medievalists.net
kids.britannica.com
animalcorner.co.uk